Территориясы:
Сырдария алқабы, Аралдың солтүстік-шығысынан Есіл, Сарысу өзендеріне дейінгі жерлер. Ірі қалалар – Сығнақ (астанасы), Йасы, Сауран, Жаркент. Халқы - өзбек-қазақ..
Алғашқы ханы – Сасы Бұқа. Оның мұрагеры Ерзен ханнын түсында:
қала өсіп, колөнер өркендеді;
сауда дамыды;
ұлыстардың шеқараларын белгілеп, басқаруға өз султандарың қойды,
ислам дінің нығайтып, мешіт, медреселерді ашты.
Мүбәраққожа хан Алтын Ордаға бағынбай дербес саясат жұргізуді ойлады. 1354-1364жж. –билік үшін тартыста 12 хан қаза тапты. Орыс ханның (1364-1375жж.) кезінде Ақ Орда Алтын Ордадан бөлініп, тауелсіз хандық болып жарияланды. Орыс хан ХІҮғ. 70жж.Астрахан (Қажы-Тархан) мен Сарай-Беркені алды. Мәуеранахр әмірі Темір Тохтамысты қөп әскермен Ақ Ордаға жібереді, сол соғыста Орыс хан қаза тапты. Ал Ақ Орданың тағына Тоқтамыс орырады. ХІҮғ. 80жж. Тоқтамыс Ақ Орда мен Алтын Орданың жерін бағындырып, Темірге тәуелсіздігін жариялайды. Осы кезеннен олардың арасында соғыс басталады: 1389, 1391, 1395 жж. 1395ж. Терек өзенінде шешуші шайқаста әмір Темір Тоқтамысты женіп, Сарай-Беркені қиратады. 1423-1428жж. – билікті Орыс ханнын немересі Барақ етті, ал 1428ж. билікке Шейбаннің ұрпағы Әбылхайыр келді.
Моғолстан.
Жетісу мен Шығыс Туркістанда Шағатай ұлысы ыдырағаннан кейін құрылды. Билеушісі – Тоғлық Темір. Астанасы – Алмалық (Іленін бойында). Территориясы:
Оңтүстік-Шығыс Қазақстан, Қырғызстан, Шығыс Түркістан. Шеқарасы туралы Дулати: «Шеқарасының үзындығы мен ені 7-8 айлық жол».
Халқы: дулат, қанлы,керей,арғын,уйсін, т.б. тайпалар. Бұл тайпалар қазақ, кырғыз, үйғыр халақтарнын құрамына енді. Дулат тайпасы әмірлерінен ұлысбектер тағайындалды.
Тоғлык Темір өз биілігін нығайту үшін ислам дінің тірек етті. Көп жыл бойы Моғолстан мен Мәуеранахр арасында жер үшін тартыныстар, соғыстар болды. 1361, 1365 жж. Моғолстандыктар Темірдің әскерін женіп, Самаркандқа дейін жетті. Бірак 80-90жж. Моғолстан Мәуеранахрдін вассалы болды.
ХҮғ. бірінші жартысында Моғолстанға ойраттар шабуыл жасауға бастады, сондықтан Уаис хан астананы Ілебалық қаласына көшірді.
ХҮғ. 50жж. Есен-Бүға Жәнібек пен Керейге жер берді.
ХҮІғ. басында Моғолстан жеке мемлекет болып өмір сүруін тоқтатты.
Ноғай Ордасы.
Жайык – Еділ арасында «Маңғыт жұрты» деп атанған. Астанасы – Сарайшық. Халқы: манғыт, қыпшақ, қонырат, найман, арғын,үйсін, қарлуқ, алшын, тама тайпалары.
Ноғай – Жошы ханнын немересі, Алтын Орда әскерінің колбасшысы, Орданың негізін салушы - әмір Едіге, 15ж. Алтын Ордада ұлы әмір болды. Ал онын ұлы Нүраддин түсында Алтын Ордадан бөлініп, дербес мемлекет атанды.
Ноғай Ордада ұлыстық басқару жүйесі қалыптасып, бір орталыққа бағынған өкмет болды. Орда билеушісі – хан, ұлыс тің – мырза. Жорыққа 300 000 жауынгерді шығарып отырды.
ХҮІғ. 2 жартысында екіге бөлінді: Үлкен Ноғайлы – Еділдің шығысы, 1600ж. Ресей құрамына кіреді; Кіші Ноғайлы – Ертістін батысы Хакназардын түсында қазақ хандығын мойындады.
Әбылхайыр хандығы.
1428-1468жж.Әбылхайыр Жайық – Балқаш – Арал - Сырдарьянын төменгі ағысы – Тобыл - Ертіс аймақтарында «Көшпелі өзбек мемлекетін» құрды. Сырдария бойында қалалар мен Хорезм үшін Темір ұрпақтарымен ұзақ соғысты. Астанасы – Тура, Орда-Базар (Батыс Сібір),1446ж. – Сығнақ. Халқы: өзбектер, құрамында – қыпшақтар, наймандар, маңғыттар, қарлуқтар,қоныраттар, қанлылар, уйсіндер, т.б. болды. Ішкі саяси жағдайлар түрақты болмады:
бір орталық болмады;
хандық бірнеше ұлысқа бөлініп,Шынғыс әулетінің билеушілері басқарды;
билік үшін Жошы ұрпақтары арасында өзара қырқыстар болды;
толассыз соғыстар тоқталмады (1430,1446,1457жж. жорақтар).
1468ж. Моғолстанға жорыққа аттанып, Әбілхайыр жолда қайтыс болады. 1470-1510жж. Әбілхайырдын ұрпағы Мұхаммед Шейбан қазақ хандармен шайқасты. ХҮІғ. көшпелі өзбектердің бір бөлігі Мәуеранахрға көшіп кетті, Қазақстанда қалған Орта жүз құрамына енді.
Әмір Темір жорықтары.
Мәуеренахрды 35 жыл бойы басқарды. Астанасы – Самарканд. ХҮІғ. 90жж.әмірдің империясыны Иран, Ирак, Ауғанистан, Үндістан, Кіші Азия, Кавказ, Қазақстан, Орта Азия кірді. 27 мемлекетті жаулады. Өз өкметінің тірегі ретінде ислам дінің барынша қолдап, мешіт пен медреселер салғызды. 1404ж. Қытайға жорыққа двйындалды,1405ж. жолда аурып, Отырарда қайтыс болды.
ХАН
ҚҰҚЫҚТАРЫ |
МІНДЕТТЕРІ |
Мемлекеттің барлық жерің иемдену |
Сыртқы жаулардан қорғау |
Соғысты жариялау және бейбіт жолымен бітімге келу |
Жоғары әскербасы |
Дипломатиялық қарымқатынастарды орнату |
Елдің сыртқы саясатын аңықтау |
Қоластындағы адамдарыдың өмірімен өліммін басқару |
Жоғарғы қазы |
Заңдарды шығару және оларды күшпен орындату |
Әлеуметтік тәртіпті сақтау |
ХАН
ҚҰҚЫҚТАРЫ |
МІНДЕТТЕРІ |
Мемлекеттің барлық жерің иемдену |
Сыртқы жаулардан қорғау |
Соғысты жариялау және бейбіт жолымен бітімге келу |
Жоғары әскербасы |
Дипломатиялық қарымқатынастарды орнату |
Елдің сыртқы саясатын аңықтау |
Қоластындағы адамдарыдың өмірімен өліммін басқару |
Жоғарғы қазы |
Заңдарды шығару және оларды күшпен орындату |
Әлеуметтік тәртіпті сақтау |
ХАН
ҚҰҚЫҚТАРЫ |
МІНДЕТТЕРІ |
Мемлекеттің барлық жерің иемдену |
Сыртқы жаулардан қорғау |
Соғысты жариялау және бейбіт жолымен бітімге келу |
Жоғары әскербасы |
Дипломатиялық қарымқатынастарды орнату |
Елдің сыртқы саясатын аңықтау |
Қоластындағы адамдарыдың өмірімен өліммін басқару |
Жоғарғы қазы |
Заңдарды шығару және оларды күшпен орындату |
Әлеуметтік тәртіпті сақтау |
ХАН
ҚҰҚЫҚТАРЫ |
МІНДЕТТЕРІ |
Мемлекеттің барлық жерің иемдену |
Сыртқы жаулардан қорғау |
Соғысты жариялау және бейбіт жолымен бітімге келу |
Жоғары әскербасы |
Дипломатиялық қарымқатынастарды орнату |
Елдің сыртқы саясатын аңықтау |
Қоластындағы адамдарыдың өмірімен өліммін басқару |
Жоғарғы қазы |
Заңдарды шығару және оларды күшпен орындату |
Әлеуметтік тәртіпті сақтау |
ХАН
ҚҰҚЫҚТАРЫ |
МІНДЕТТЕРІ |
Мемлекеттің барлық жерің иемдену |
Сыртқы жаулардан қорғау |
Соғысты жариялау және бейбіт жолымен бітімге келу |
Жоғары әскербасы |
Дипломатиялық қарымқатынастарды орнату |
Елдің сыртқы саясатын аңықтау |
Қоластындағы адамдарыдың өмірімен өліммін басқару |
Жоғарғы қазы |
Заңдарды шығару және оларды күшпен орындату |
Әлеуметтік тәртіпті сақтау |
ІІ- ЛД
Разделить на тройки и дать задания АО, НО, М, ХА, ӘТХ
актуализировать знания
составать дидактические игры:
салыстыр
болды-болмады
3. обменяться заданиями сначала с параллельной группой, затем с 4 другими группами
3. ҚХ қандай әсер әкеледі