Кесте 1.6.2 и. Канттың (1724-1804) Категориялар туралы ілімі

Ол төрт класқа бөлінетін 12 категорияны қарастырады, бұл каегориялар жүйесі ішкі логикалық құрылымға ие: әрбір төрт кластық катеоргиялар алғашқы екі категориясы қарама қарсы сипатқа ие, ал үшінші категория олардың синтезі болып келеді.

Категорияны тұжырымдау принципі:

• Сан

• Сапа

• Байланыс

• Модальдық

Сан: 1. Бірлік 2. Көптік 3. Жалпылық	Сапа: Нақтылық Терістеу Шектеу
Байланыс: 1. Субстанциялық 2. Себеп пен салдар 3. Өзара әрекет	Модальдық: 1. Мүмкіндік 2. Мән 3. Қажеттілік

Канттың негізгі шығармалары:

“Таза ақылға сын” (Гносеология)

“Практикалық ақылға сына” (Этика)

“Талқылауға қабілетті сын” (Эстетика)

Кантқа Күн жүйесінің аса зор газ тектес тұмандықтан пайда болғандығы туралы гипотезасы тиесілі (Жалпы теория және әлем теориясы).

Кант шығармашылығының эволюциясын екі кезеңге бөліп қарастырады:

1. Сынға дейінгі кезең (Жаратылыстану мәселелері).

2. Сыни кезең (Онтологиядан гносиологияға дейінгі философиялық төңкеріс).

Кесте 1.6.3 Гегельдік философия кестесі

1.6.4 Гегельдің философиялық жүйесі Ештеңе - бірдеме – сапаның алғашқы белгісі

АЛЫНҒАН САПА - БҰЛ САН

АЛЫНҒАН САН - БҰЛ ӨЛШЕМ

АЛЫНҒАН ӨЛШЕМ - БҰЛ МӘН

АЛЫНҒАН МӘН - БҰЛ ҚҰБЫЛЫС

АЛЫНҒАН ҚҰБЫЛЫС - БҰЛ АҚИҚАТ

АЛЫНҒАН АҚИҚАТ - БҰЛ ТҮСІНІК

АЛЫНҒАН ТҮСІНІК - БҰЛ ОБЪЕКТИВТІЛІК

АЛЫНҒАН ОБЪЕКТИВТІЛІК - БҰЛ АБСОЛЮТТІК ИДЕЯ

АЛЫНҒАН АБСОЛЮТТІК ИДЕЯ - БҰЛ ТАБИҒАТ

АЛЫНҒАН ТАБИҒАТ - БҰЛ СУБЪЕКТИВТІ РУХ

АЛЫНҒАН СУБЪЕКТИВТІ РУХ - БҰЛ МОРАЛЬДІ ОБЪЕКТИВТІ РУХ

АЛЫНҒАН ОБЪЕКТИВТІ АДАМГЕРШІЛІК РУХЫ - БҰЛ ӨНЕР

АЛЫНҒАН ӨНЕР - БҰЛ ДІН

АЛЫНҒАН ДІН - БҰЛ АБСОЛЮТТІ БІЛІМ

Болмыс – еш нәрсе - қалыптасу

1.6.4 а

Гегельдің абсолюттік идея философиясының дамуы

Бастапқыға

қайта оралу

/абсолюттік идеяның

өзін-өзі тануы/.

Абсолюттік идеяның даму сатысындаға үш кезең:

1. Қалыптасуы және дамуы («Логика ғылымы»).

2. Оның табиғат әлеміне ауысуы («Табиғат философиясы»).

3. Абсолюттік идеяның дамуының жоғарғы сатысы. Құдай берген білім, бар ақиқаттың толық ашылуы, Абсолюттік рухтың өзін-өзі тануы («ойлаумен қамтылған дүние»), абсолюттік идеяның басталуы мен аяқталуының бірігуі, жоғарғы білім. Гегель термині бойынша “абсолютті білім” («Рух философиясы»).

Кесте 1.6.5 Людвиг Фейербах (1804-1872)

Гегель сыны: идеализмді рационалдырылған дін ретінде. Бірақ философия мен дін бір-біріне қарама-қарсы.

Философияның алғашқы мәселесі –дінге сын. Дін мен идеалистік философияның пайда болуы – адам мәнінің оқшаулануы, адамға тән атрибуттардың құдайға таңылуы.

Өте тар мағынадағы адам трактаты – қоғамдық-тарихи емес, денелік, сезімдік мән ретінде.

Фейербахтың антропологиялық материализмі: «Жаңа философия» адамды, табиғатты қоса адамның жоғарғы базисі ретінде философияның ерекше, универсалды затына айналдырады, яғни, антропология мен физиологияны универсалды ғылымға айналдырады.

Құдай бар ма деген сұрақ тек «дербес өмір сүрудің» ортақ мағынасы бар ма деген сұрақ болып табылады.

Танымның түйсік ретінде талқылануы алдымен сезімдік, содан соң қоғамдық тәжірибеден байланыссыз ақылда.

Дінге сын. Адамдағы діни сезімдерді жоққа шығару. Діни өкілдердің антропологиялық және психологиялық негіздерін ашты.

Қиялдың күші, фантазия – діннің «теориялық» себебі немесе бастамасы.

Діни құпия адам «табиғатында» жасырылған, оның абстрактілі ойларында, талпыныстары мен сұраныстарында.

Фейербахтың негізгі еңбегі (Сущность христианства). «Христиандықтың мәні»

Өмір сүретін діндерді жоюдың қажеттілігін жария ете отырып, Фейербах орталығында адам орналасатын ерекше «құдайсыз дінді» жасау керектігін айтады. «Адам адамға - Құдай».

«Діни сезім қоғамдық азық екендігін Фейербах байқамайды».