10.1.Кәсіпорындардың шығындары, олардың түрлері және өндірілетін өнімнің өзіндік құны туралы түсінік

Кез келген кәсіпорын өзінің атқарған жұмысынан неғұрлым көп пайда алуға тырысады. Кәсіпорындар өздерінің тауарларын тек жоғарғы тиімді бағада сатып қана қоймай, сонымен қатар оны өткізуге және өндіруге кететін шығындарды қысқарту. Кәсіпорынның табысын ұлғайғаның ең бірінші қайнар көзі оның сыртқы жағдайына байланысты болса, екіншіден кәсіпорынның өзіне ғана байланысты, яғни ұйымдастырылған өндіріс үрдісінің тиімділігіне және өндірілетін тауардың кезекті өткізілуіне байланысты.

10.2. Өнімнің өзіндік құнының түрлері

Берілген анықтама бухгалтерлік шығындарды анықтап, сатып алынған ресурстардың төлемі ретінде, тек нақты шығындарды қосады. Осылайша олар экономикалық шығындардың ерекшелінеді, сол экономикалық шығындар болса өнім өндіру үшін, нақты емес шығындарды қоса есептейді. Нақты емес шығындар – бұл өнім процесінде қолданылатын өндірістік фактор, бірақ ол белсенді емес. Оған фирманы басқаратын адамдардың өзіндік еңбегін оның өнім өндірісінде қолданылатын өзіндік капиталын немесе жерді жатқызуға болады, бірақ егер ол кәсіпорын меншігінде болса. Нақты емес шығындар фирмалық, экономикалық шығындарына қосу үшін, оларға ақшалай түрде баға беру керек. Ресурстарды сатып алмаса оны қалай істеуге болады? Ол үшін берілген ресустардың «альтернативті құны» деген түсінік қолданылады.

10.3. Өнімнің өзіндік құнының құрылымы және оның әр түрлі салалардағы ерекшеліктері

Сондықтан ұзақ мерзімді орташа шығындардың графигі жағымды және жағымсыз эффектідегі масштабқа байланысты. Кейде ол берілген саладағы бәсекелестік денгейінмен және тұрысымен анықтағанда үлкен мән беріледі. Берілген сала «бәсекелі ме» (айтарлықтай шағын фирмалардан құралады) немесе «концентрацияланған» (бірнеше үлкен өндірісіндегі қол астында). Бұлар кейде салада қолданылатын технологияға байланысты және осы жерден орташа ұзақ мерзімді график түрі шығады. Бірақ, мұны мақұлдай отырып айтарлықтай аландаушылықты байқау керек, себебі саланың құрылымы тек шығының деңгейінің қалыптасу жағдайына байланысты емес. Осы немесе басқарушы персоналдың жұмыс белсенділігіне және тағы басқа көптеген факторларды қамтиды.

Студенттердің білімдерін тексеруге арналған сұрақтар:

1. Өнімді тиімді өткізу қандай факторларға байланысты?

2. Шығындардың түрлерін атап өтіңіз

3. Кәсіпорында шикізатты өңдеуден дайын өнімді алғанға дейін көрініс

4. Кәсіпорынның табыстылығын бағалаудың салыстырмалы көрсеткіштері

5. Бір уақытына түсімдер мен шығындар қатар жүруі нені сипаттайды?

6. Кәсіпорынның өткізілген өнімнің бір теңгесінен 25 тиын пайда алынса қандай көрсеткішті сипаттайды?

Ұсынылатын әдебиеттер:

1. Экономика предприятия. Учебное пособие/Куатова Д.Я. Алматы

2. Экономика предприятия. /Под ред. Горфинкеля В.Я. и Швандара А.С. Учебник для вузов, 5 изд. М.: ИНФРА-М, 2008г.

3. Экономика предприятия. Учебное пособие/ В.П.Волков, А.И.Ильин, В.И.Станкевич и др.; под общей редакцией А.И.Ильина, М.:Новое знание, 2008г.

4. Экономика предприятия/ Под ред. Академика В.М.Семенова, 4-е изд. Спб.:Питер, 2007г.

5. Скляренко В.И., Прудников В.М., Акуленко Н.Б. Экономика предприятия. Учебное пособие, ИНФРА-М, 2007г.