11.4. Агульная характарыстыка жанраў навуковай літаратуры

Жанры навуковай літаратуры: водгук, рэцэнзія, анатацыя, рэферат, рэзюмэ.

Водгук складаецца з дзвюх частак: інфармацыйнай і ацэначнай. Аўтар дзеліцца сваімі ўражаннямі аб навуковай працы, змест і структура могуць усебакова не характарызавацца, увага акцэнтуецца на пераканаўчых аўтарскіх разважаннях.

Рэцэнзія складаецца з выкладу зместу і пазіцыі аўтара першакрыніцы і ацэначнай часткі. Гэта своеасаблівы артыкул-даследаванне важкасці аўтарскіх канцэпцый і правільнасці меркаванняў, вывадаў, рэкамендацый. У адрозненне ад водгуку, у рэцэнзіі аўтар аб’ектыўна ацэньвае навуковую працу, робіць вывады і заключэнні. Інакш кажучы, робіцца дэталёвы кваліфікаваны аналіз крыніцы.

Анатацыя — кароткая характарыстыка арыгінала, якая перадае змест у выглядзе пераліку асноўных пытанняў, а часам дае і крытычную ацэнку.

Схема анатацыі

а) прозвiшча аўтара;

б) назва крыніцы;

в) месца выдання, выдавецтва, год;

г) аб'ём (колькасць старонак, малюнкаў, таблiц);

д) кароткi змест (пералiк асноўных палажэнняў тэксту-крынiцы);

е) чытацкае прызначэнне.

Узор анатацыі:

Чаропка В.

Лёсы ў гicторыi / Вiтаўт Чаропка. — Мн.: Беларусь, 2005. — 559 с.

Kнiгa складаецца з эсэ i нарысаў пра гiстарычных асоб беларускага мiнулага. Аўтар расказвае пра жыццё палiтычныx дзеячаў, асветнікаў, пicьменнiкаў: Еўфрасiнню Полацкую, Казiмiра Лышчынскага, Сiмяона Полацкага, Яна Баршчэўскага, Iгната Дамейку, Льва Сапегу i iнш. Па-новаму трактуюцца вобразы такix складаных асоб, як Ягайла, Жыгiмонт Стары. У кнiзе чытач знойдзе i эсэ пра правадыроў вызваленчых паўстанняў: Тадэвуша Касцюшку, Якуба Ясiнскага, Канстанцiна Кaлiноўскага. Больш за 40 асоб ажываюць на старонках кнiгi. Ix лёсы — гэта яскравая частка гісторыі нашай Айчыны.

Адрасуецца ўсім, хто iмкнецца глыбей ведаць гicторыю Белаpyci.

Рэферат (ад лацін. refere — дакладваць, паведамляць) — кароткі выклад галоўнага зместу крыніцы (тэксту, артыкула, кнігі, навуковай працы і інш.). Усе рэфераты складаюцца ў выніку кампрэсіі навуковай інфармацыі.

Схема рэферата-канспекта:

а) уступная частка;

б) aпісанне (уласна-рэфератыўная частка);

в) заключная частка.

Ва ўступнай частцы даецца характарыстыка зыходных дадзеных артыкула: аўтар, крынiца, раскрыццё сэнсу артыкула, назва, чаму прысвячаецца, вызначэнне характару артыкула.

Апiсанне, або ўласна-рэфератыўная частка, уключае ў сябе кароткі змест асноўных пералiчаных пытанняў i праблем, закранутых у артыкуле, вынiкi даследаванняў, аналiз двух-трох пытанняў, якiя, на думку рэферэнта, з'яўляюцца асноўнымi, выклад пазiцыi аўтара, даведкавую частку, у якой указваецца колькасць iлюстрацый, таблiц, бiблiяграфiя.

Заключная частка змяшчае вывад аўтара, заўвагi рэферэнта аб значэннi артыкула, ацэнку паўнаты своечасовасцi разгляду праблем.

Схема рэферата-рэзюмэ

а) загаловачная частка (складаецца з дакладнага бiблiяграфiчнага апiсання крынiцы;

б) рэфератыўная частка (змяшчае асноўную iнфармацыю);

в) даведачны апарат (колькасць iлюстрацый, таблiц, бiблiяграфiя).

Лексiчныя сродкi сувязi тыя ж, што i ў рэфераце-канспекце. Iндыкатыўны рэферат, або рэферат-рэзюмэ, указвае на асноўныя аспекты зместу першаснага дакумента. Змест навуковага артыкула ў рэфераце гэтага тыпу мaксiмальна сцicлы, пададзены ў выглядзе абагульнення асноўныx палажэнняў i яго вывадаў.

Рэзюмэ (франц. resume — выкладаць коратка) — сціслы пераказ маўлення. Так, напрыклад, рэзюмэ навуковай працы пішацца на трох мовах: беларускай, рускай і англійскай. Спачатку ўказваюцца ключавыя словы (15 — 30), якія вызначаюць паняційны апарат працы. Вызначаюцца аб’ект даследавання, мэта, метады, навуковая навізна працы, яе тэарэтычные і практычнае прымяненне.

Тэма 12. АФІЦЫЙНА-СПРАВАВАЯ СФЕРА МАЎЛЕННЯ