Глоссарий

Техносфера - тікелей және жасанды техникалық құрал әсерінің адамның көмегімен жасалынған биосфера аумағы.

Өндірістік орта – адамның еңбек іс әрекеті жүзеге асырылатын кеңістік

Қауіптілік – материалды құндылықтарға, табиғи ортаға, адамдарға шығын алып келетін тірі және өлі материяның кері әсер ету құрамы

Техногенді қауіптілік – машина, құрал-жабдық, заттар сияқты техносфера элементтері әсерінен болатын қауіптілік.

Зиянды фактор – ауруға немесе денсаулық жағдайының төмендеуіне әкеліп соғатын кері әсері.

Жарақаттану факторы – жарақатқа әкеліп соғатын кері әсер.

Істен шығу – техникалық жүйенің жұмысқа қабілеттілігінің істен шығу жағдайы.

Инцидент – оператордың дұрыс емес әрекетінен техникалық жүйенің істен шығуы.

Оқиға – табиғи және материалдық қорлар мен адамдардың кері әсер ету іс-әрекетінен туындайтын жағдай.

Төтенше оқиға – қысқа уақыт аралығында табиғи және материалдық қорлардың адамдарға жоғары деңгейде кері әсері (күрделі апаттар мен төтенше зардаптар)

Авария – технологиялық процестің бұзылуы

Катастрофа – төтенше жағдайға алып келетін бұзылу құбылысы

Стихиялық апат – жерде болатын апатттың биосфера, техносфера, адамдардың өліміне әкеліп соғатын оқиға.

Техносфера қауіпсіздігінің критериясы – тіршілік кеңістігінде энергия мен заттар концентрациясымен шектелуі.

Төтенше жағдайдағы қауіпсіздік критериясы – қауіптілік жағдайдың туындауы.

Тәуекел – адамның тіршілік ету зонасындағы кері әсердің туындау мүмкіндігі.

Қауіптіліктің экоголиялық көзі – техносфера мен биосфераға кері әсердің туындау жағдайы.

Ғылым – объективті білімнің теориялық жүйелендіруі мен өндірілуі.

Техносфераның кері әсер ету көрсеткіштері – зардап шеккендердің саны, жарақат жиілігінің көрсеткіші, жұмысқа қабілетсіздігінің көрсеткіші, жарақат ауырлығының көрсеткіші, материалды шығын.

Улану – адамға химиялық заттың әсер ету нәтижесі

Техногендік қауіптіліктен қорғану – қауіптілік көзінің пайда болуы, қорғаныс тәсілдерін қолдану.

Тіршілік ету сапасы – адамдар мен басқа да тірі ағзаның орта қажеттілігіне параметрлердің сәйкестік деңгейі.

Комфортты техносфера – рационалды еңбек пен демалыс уақытында ыңғайлы жұмысқа қабілеттіліктің көрсеткіші.

Комфорт – қызмет ету аумағындағы микроклиматтың қалыпты сәйкес келу параметрлері.

Қауіптілік көзі – қауіптіліктің туындау көзі.

Зақымдау факторы – зақымдауға әкеліп соғатын жағдай.

Қауіптілік аймағы – техникалық жүйелер әсерінен туындайтын қауіпті және зиянды әсер аумағы.

Адамның жұмыс аумағы – жұмыс аумағы мен жұмыс орны.

Жұмыс аумағы – еден деңгейінен екі метр биіктік кеңістігін құрайтын жұмыс орны.

Жұмыс орны – әр дайым немесе уақытша жұмысшылардың әрекет ету аумағы.

Мониторинг – кері әсердің туындауын ескертетін және тіршілікті бақылайтын орта жағдайы

Тәуекел – нақты іс-әрекетті жүзеге асыру барысында физикалық зақымға душар болу қаупі.

Жалпы тәуекел – ұжымдық тәуекел

Тікелей тәуекел – технологияның тікелей әсерінен туындайтын тәуекел.

Жасанды тәуекел – технологияға әсер нәтижесінде туындайтын тәуекел.

Толық тәуекел – тікелей және жасанды тәуекелдің суммасы.

Техникалық тәуекелді басқару – қауіптілікті жою қажеттілігіне сай тәуекелді қабылдау процессі

Корпоративті тәуекелді басқару – тәуекелді жою, тәуекелді сақтау, тәуекелдің азаюы, экономикалық және инженерлік, саясат есебінен тәуекелді құру

СП ОӘК «Еңбек және тіршілік қауіпсіздігі» кафедрасының мәжілісінде талқыланған

200 ж. «___» «____ »№ _ хаттамасы

СП ОӘК экология-экономикалық

институттың Ғылыми-әдістемелік

кеңесінде талқыланып, мақұлданған

№ ___ хаттама ­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­________2006 жыл.