Студенттердің өздік жұмысы (сөж).

1-тапсырма. «Аударма – алтын көпір» тақырыбы бойынша шығарма жазып тапсырыңыз.

2 -тапсырма. Мағынасын ашып, жаттаңыз.

Аудармашылар- ағарту ісінің кіре тартар күрендері( А.С.Пушкин).

Білу ғана аз, білгеніңді істе қолдана білу керек.

Ниеттену ғана аз, сол ниетіңді іске асыруың керек(И.Гете).

Білімсіз кісілердің барлығы ауру.

Ауруды емдемесе, адам тез өледі(Жүсіп Баласағұн).

14-сабақ

Лексикалық тақырып: Сөздіктер, түрлері.

Грамматикалық тақырып: Сөздікке байланысты жаттығу жұмыстары.

Сөздермен жұмыс. Сөздікті пайдаланыңыз.

Мәтінді оқып, аударыңыздар.

Сөздіктер.

Сауатты жазып, қисынды сөйлеу үшін тіліміздегі сөздердің мән-мағынасын жақсы білу қажет. Сөздердің дұрыс жазылуы, білдіретін мағыналары сөздіктерде беріледі. Сөздіктің түрлері көп және олардың әрқайсысының міндеті мен мақсаты әрқилы. Мысалы, орфографиялық сөздік сөздердің дұрыс оқылуын, дұрыс айтылуын үйретеді. Түсіндірме сөздікдердің мағыналары мен тіліміздің байлығын ұғындырады. Екі тілді аударма сөздік басқа тілді үйретеді және оның сөздік құрамын меңгертеді.

Орфографиялық сөздік.

Орфографиялық сөздік тілдің негізгі зандылықтары мен фонетикалық ереже-қағидаларына негізделіп, сөздердің қалай жазылатындығын үйрету үшін жасалады. Жазылуы қиындық келтіретін сөздерді жалпы жұрт орфографиялық сөздіктең қарап жазады. Қажетті сөздерді тез тауып алу үшін сөздіктегі сөздер алфавит тәртібімен беріледі.

Орфографиялық сөздікте дауысты, дауыссыз дыбысты білдіретін әріптердің қолданылуы, түбір сөздердің жазылуы бергі жазылатын және бөлек жазылатын сөздер көрсетіледі. Басқа тілден енген сөздерге қосымшалардың жалғану тәртібі мен қос сөдердің де жазылу емлесін үйретеді. Мысалы, жазылуы қиындық келтіретін байиды, кейді, іриді, оқиды, суиды, сый, тый, сыйлық, сыю, тыю, сыяды, тыяды деген сияқты сөздердің жазылуын толық меңгеріп болғанша орфографиялық сөздіктен қарап жазуға тура келеді.

Орфографиялық сөздікке мынадай сөздер енеді.

1.Тәуелдік жалғаулы жалғанғанда, сөздің түбіріндегі ы,і дыбыстары түсіріліп жазылатын немее соңғы қатаң қ,к,п дыбыстарды ұяң ғ,г,б дыбыстарына айналатын сөздер бар. Мысалы: ауыл-аулы, орын-орны, көрік-көркі, бөрік-бөркі, ерін-ерні, қазық-қазығы, бесік-бесігі, есік-есігі, құдық- құдығы, доп-добы, сап-сады, т.б.

2.Тіркескен сөздердегі жеке сөздер естілуінше жазылмай, негізі тұғалары сақталып жазылады. Мысалы: ала ат, бара алмаймын. Қара көлеңке, ақ лақ, барса игі еді,барып па екен.

3.Бір заттың немесе құбылыстың атауы ретінде қалыптасқан кейбір біріккен сөздердің жазылуын көрсетеді: жаздыгүні, күздігүні, әрқашан, белбеу, өнеркәсіп.

4.Орыс тілінен енген терминдік мәндегі сөздердің тұлғасы сақталып, орыс орфографиясы бойынша өздертілмей жазылады. Мысалы: вагон, паровоз, спорт, кино, радио, ракета, т.б.

5.сс,лл,кк, тт сияқты қосарлы дыбысқа біткен жалпы есімдерге қосымшалар жвлғанғанда, түбірдегі қос әріптің біреуі түсіріліп жазылады: прогресс-прогрестік, металл-металдың, грамм-грамнан.