Сын есімнің шырайлары кесте №24

Шырай түрлері	Жұрнақтары	Мысалдар
I. Жай шырай		әдемі, жақсы, ақ, көк
II. Салыстырмалы шырай	-рақ, -рек, -ырақ, -ірек -лау, -леу, -дау, -тау, -теу -қыл, -ғыл, -қылт, -ғылт, -ғылтым, -қылтым -шыл, -шіл, -шылтым -ілдір -ақ, -қай, -ғыш	Жақсырақ, ағырақ, көгірек Жақсылау, ақтау, көктеу Қуқыл, бозғыл, сұрғылт, сұрғылтым Ақшыл, ақшылтым Көгілдір Бозаң, сарғыш
III. Күшейтпелі шырай	1. Күшейткіш буын арқылы 2. Өте, тым, аса, бек, тіпті, нағыз, ең, нақ	жап-жақсы, әп-әдемі, сап-сары, қап-қара өте әдемі, тым жақсы, аса биік, тіпті жақын

Жаңа сабақ жаттығулары

1-жаттығу. Көп нүктенің орнына сын есімнің тиісті жұрнағың қойыңыз. Сөз тіркестерін аударыныз .

Тау.... жер,күш .... адам, қар .... боран, жел .... түн,күн .... сұлу қыз, ай .... т.н,аудан ... жарыс,ақыл жігіт,су ... дала,обоыс ... мәжіліс, бүлт ...аспан,қыс ... аяз, жаз ... ыстық, ем ... шөп , бақыт ... балалық, өнер биші.

2-жаттығу. Қазақ тіліне аударып, шырайдың үш түрін жасаңыз.Сөйлем құраңыз.

Үлгі: таза тазарақ тап таза.

Вкусный, зеленый, грязный, сильный, высокий, красивый, тонкий, горячий , мягкий, сладкий , короткий, умный, ленивый, кислый, хитрый, грубый, терпеливый, воспитанный.

3-жаттығу. Берілген сөздердің антонимдік қатарын құраңыз.

Жақсы, ыстық, түзу, ащы, ақылды, қорқақ, арық, еріншек, әдемі, қымбат, тар, қатты, тұзды, кәрі, ұзын.

4-жаттығу. Сөйлемдерді қазақ тіліне аударыңыз.

К нам подошла женщина с длинными, черными волосами. Мой друг очень справедливый, честный человек. Вошел широкий в плечах юноша. Моя бабушка печет вкусные большие баурсаки и тонкие лепешки. Мама купила мне красивое, красное платье. Сегодня небо ясное, безоблачное.

5-жаттығу. Сөйлемдерден сын есімдерді тауып, қай шырайға жататынын көрсетініздер. Орыс тіліне аударңыз.

Үй іші жап-жарық, ауыз үй тап-таза, айнадай. Күнге шағылысқан аппақ қар көзіңді аштырмайды. Атана - өте әдемі қала. Әүе тұп-тынық, тап-таза, жібектей жұмсақ. Оның танысы менен гөрі ұзынырақ, толықтау келген жігіт екен. Семей қаласы Қостанайдан Алматыға жақынырақ.

Мәтін тапсырмалары

1-тапсырма. «Адамның сыртқы келбеті, мінез-құлқы» тақырыбы бойынша кездесетін жаңа сөздермен танысып, жаттап алыңыз.

Кішіпейіл – скромный, обходительный, вежливый

Қорқақ - трусливый

Еріншек - ленивый

Ақкөңіл, мейрімді – добрый, любезный, ласковый

Төзімді - терпеливый

Ұрысқақ – ворчливый, скандальный

Тынымсыз – беспокойный

Тәртіпті - дисциплинированный

Дөрекі - грубый

Қу - хитрый

Атаққұмар – тщеславный, честолюбивый

Ақылды - умный

Жігерлі – энергичный, инициативный

Жуас, момын – тихий, скромный

Қатал - строгий

Қызғаншақ - зависливый

Сенгіш - доверчивый

Сараң - скупой

Әдепті - воспитанный

Адал - честный

Әділ - справедливый

Еңбекқор - трудолюбивый

Әдемі, сұлу - красивый

Кең иықты - широкоплечий

Ұзын бойлы - высокий

Аласа бойлы – низкого роста

Орта бойлы – среднего роста

Толық - толстый

Арық - худой

Бұйра шашты – кудрявый

2-тапсырма. Мәтінді оқып аударыңыз. Мұрат пен Маратты салыстырыңыз, сізге олардың қайсысы ұнайды, неге?