Fatalny stan rzeczy

Po lekturze jesiennego numeru kwartalnika wydawanego przez redakcję „Scientific American”, który nosi tytuł „Your Bionic Future”, jako stały czytelnik wydawanego przez Rosyjską Akademię Nauk miesięcznika „Priroda”, utrzymującego wysoki poziom przedstawianych zagadnień, zmuszony jestem powiedzieć z ubolewaniem, że naukowość amerykańskiego periodyku ulega erozji, objawiającej się krzykliwą pretensjonalnością, sypiącą obietnicami rzekomo znajdujących się już w powiciu nadzwyczajnych osiągnięć. Amerykański neurochirurg zachwala w artykule Head Transplants, czyli Przeszczepy głów, ponurą wizję obezgławianych kadłubów ludzkich oraz nowych, a więc młodych, nie wiadomo skąd branych głów, i wspiera swoją krwawooptymistyczną prognozę, opowiadając, jak przeszczepił głowę jednej małpy (rezusa) na ciało drugiej, dzięki czemu nieszczęsne stworzenie z nową głową przeżyło aż osiem dni.

Ta niszcząca osobową indywidualność koncepcja medyczna, która na całe szczęście nigdy się nie sprawdzi, to tylko jedna z wołających do czytelnika sensacji tego numeru. Wiele, niestety zbyt wiele innowacji, jakie wy fantazjowałem, prezentuje nazwany numer kwartalnika jako stojące już ante portas. Komórki macierzyste, oczywiście ludzkie, mają rozpocząć tworzenie składów części zapasowych, a więc organów ustrojowych. Genetyczna szczepionka będzie potęgować masę mięśniową człowieka, czyniąc zbędnymi wszelkie rodzaje gimnastycznych wysiłków. Robaki, muchy i gołębie pouczą nas, ludzi, w jaki sposób będziemy mogli żyć lepiej i dłużej. Biologia, wsparta inżynierią, projektuje już nowe rodzaje uczuć, których będziemy doświadczali w niedalekiej przyszłości. Stwory programowane cybernetycznie stają się powszechne. Przyśpieszenie postępu technologicznego oznacza, że twórczość inteligentna ludzi zostanie przekroczona i zaćmiona przez hybrydy biotechnologii. Małżeństwa będą projektowały własne potomstwo. Również erotyka i seks ulegną chemicznej technologizacji — będzie można rychło wywąchać sobie optymalnego partnera. Ziemniaki będą nie tylko smaczne, ale będą chroniły nas przed cholerą. Mięso będzie dostarczane z syntetyzatorów. Każdy będzie miał swój paszport genetyczny, a lekarz spojrzawszy nań, ustali, jakie leki będą mogły nas uzdrowić, a jakie zabić. Już tylko dodam nawiasem, że moje doświadczenie czytelnika pism naukowych i popularnonaukowych zmusiło mnie do praktykowania następującego manewru: artykuły opracowane i podpisywane przez prawdziwych uczonych, zwłaszcza laureatów Nagrody Nobla, czytuję, natomiast staram się unikać, rozmnażających się niczym fatalne wirusy, tekstów autorstwa tak zwanych science writers. Ten mało znany w Europie zawód ma polegać na pośredniczeniu między uczonymi zamkniętymi w laboratoriach i szeroką publicznością.

Mógłby ktoś krytycznie zauważyć, że czterdzieści pięć lat temu w moich Dialogach zamieściłem na stronie tytułowej następujący skrót treściowy książki: Dialogi o zmartwychwstaniu atomowym, teorii niemożności, filozoficznych korzyściach ludożerstwa, smutku w probówce, psychoanalizie cybernetycznej, elektrycznej metempsychozie, sprzężeniach zwrotnych ewolucji, eschatologii cybernetycznej, osobowości sieci elektrycznych, przewrotności elektromózgów, życiu wiecznym w skrzyni, konstruowaniu geniuszów, epilepsji kapitalizmu, maszynach do rządzenia, projektowaniu systemów społecznych. O możliwości osiągnięcia wiecznego żywota również wtedy pisałem. To wszystko jednak, co omawiałem, a potem bardziej szczegółowo roztrząsałem w Sumie technologicznej, było, można by tak powiedzieć, najodleglejszymi wizjami naszego horyzontu pojęciowego w połowie stulecia, tak oddalonymi w czasie i tak bardzo dla mnie samego nieosiągalnymi, jak rozpoznanie definitywne majaczącego na granicy widnokręgu górskiego łańcucha w odróżnieniu od skłębionych tam fantasmagoryjnie chmur. Starałem się potem, używając rozmaitych obrazowych metafor, usprawiedliwiać podobne erupcje mojej imaginacji, porównując ich zestawy już to do przewodników turystycznych, ukazujących górskie szczyty, ale nie naglących do wspinaczki na wszystkie, już to rzutując obraz egzotycznych jadłodajni wraz z ich zagadkowymi dla nas potrawami, których niekoniecznie wszystkich musimy popróbować. Starałem się też podkreślać nie tylko techniczne i biotechniczne przeszkody grożące nam na owych drogach, ale wielokrotnie przedkładałem konieczność rozważnego ustanawiania norm moralnych na różnych obszarach owego groźnego rozdroża. Pomimo to, przedstawiając możliwości otwartej przed nami tysiącletniej przyszłości, jak widzę, zachowywałem się niczym przysłowiowy uczeń czarnoksiężnika.

Przedstawiona przeze mnie, a nieziszczona dotąd szansa biogenetycznego zrealizowania regeneracji ustrojowo–narządowej człowieka, właściwej rozmaitym prostym organizmom, nie miała przecież posmaku rychłe urzeczywistniającego się zapewnienia. W licznych pismach pośredników nauki, żyjących z tego, że uda im się rozdąć nieśmiałe rojenie naukowca do rozmiarów bestsellerowej sensacji, objawia się nam przede wszystkim merkantylna i komercyjna zaciekłość walki o rozsławiony byt. Tego rodzaju prognostyki są zwyczajnym reklamiarstwem, które można by sarkastycznie przyrównać do cmentarzy. Jak wiadomo, zmarli mają na swych nagrobkach wykute pochwały zaliczające ich do czołówki rodzaju ludzkiego. Owa pretensjonalna przesada najwyraźniej zaczyna już podmywać popularyzację nauk ścisłych. Niemal każde państwo europejskie wymienia swoich astronomów, którzy jako pierwsi zlokalizowali pozaziemskie systemy planetarne. Zdefiniowaniu wirusa powodującego AIDS towarzyszył wyścig Francuzów z Amerykanami. Niezwykła odmiana wody wykryta przez Rosjan po dokładniejszym zbadaniu okazała się wodą brudną. Tak zwana zimna fuzja termonuklearna pękła jak bańka mydlana po sprawdzeniach w laboratoriach światowych. Rychło regały biblioteczne poczną uginać się od książek demaskujących rozpełzłe w nauce fałszerstwa. Na razie mam zaledwie kilka podobnych pozycji, widzę jednak, że wyhodowane pod parasolem stalinowskim kwiecisto—terrorystyczne oszustwa Lepieszyńskiej i Łysenki bynajmniej nie sczezły wraz z upadkiem Sowietów. Jednym słowem, należy być czytelnikiem uważnym, ostrożnym, a także podejrzliwym, co zresztą nie oznacza wcale, że uczonych oraz pośredników ich osiągnięć opanowała powszechnie zaraźliwa wola fałszu. Być może będzie to niejaką pociechą, że kłamiący często nie wiedzą, że kłamią. Zwłaszcza w naszych czasach, kiedy osiągamy sześciomiliardowy stan populacyjny świata, musiała też wzrosnąć ilość publikacji naukowych i tym samym zwiększyła się pośród nich domieszka głupstwa. Ogarnięcie, chociażby silnie streszczające, stanu naszej współczesnej wiedzy nie jest już na siły jednego człowieka. W rozmowie prowadzonej z młodymi filozofami niemieckimi zobrazowałem to jako sytuację człowieka, który usiłuje na dworcu równocześnie dogonić wiele pociągów odjeżdżających w przeciwne strony.