40. Зейнетақы нарығының мәні мен қатысушылары

ҚРда «З-мен қамсыздандыру тур.»Заңға сәйкес,з.-орталықтан ЖЗҚна төленетін з.төлемдерінің жиынтығын айтамыз.Қазақстанның зейнетақымен қамт.ету жүйесінде халықтың жалпы санындағы қарт азаматтар үлесінің артуына б/ты объективті қиыншылықтар п.б.Соның нәтижесінде елдің з.жүйесін кешіктірмей реформалаудың қажеттілігі өткір сезілді.Оны жүргізудің негізгі қағидасына кіреді:ұрпақтар ынтымақтастығы қағидасымен з-ны дербес жинақтау қағидасына өту ж/е 1980ж басында басталған чилийлік ең озық үлгінің негізінде МЗЖ-нен мемл-к емес жинақтаушы з.жүйесіне өту.Бүгінгі таңда ҚРның з.нарығы-елдің әлеуметтік-эк-қ жүйесінде ең серпінді дамып келе жатқан нарық.Қолданыстағы з.жүйесінің кемшіліктері болғанына қарамастан,Респ-да ЖЗҚ,з.активтерін инвест-қ басқаратын компанияларды,кастодиан-банктерін,б.қ.б/ша брокерлік компанияларды,ЕДБ,қор биржасын,орталық депозитарийді,мемл-к реттуші органдарды қамтитын қатысушылардың айтарлықтай үйлесімді институционалдық құрылымы құрылды.

З.төлеу б/ша Мемл.орталық қызметі:1)з-мен қамсыздандырылуғы құқығы бар азаматтарға з.төлемдерін төлеу;2)әлеум-к жеке код беру;3)міндетті з.жарналарын есепке алу;4)міндетті з.жарналарын агенттерден з.қорларына аудару;5)салымшылардың жинақталған з.қаражаттарын 1ЖЗҚна аудару ж/е т.б. ЖЗҚ – бұл ҚР заңында белгіленген тәртіппен з.жарнасын тарту ж/е з.төлеу б/ша қызметті,сондай-ақ з.активтерін инвест-қ басқаруды жүз.асыратын заңды тұлға.ЗАИБЖҰ-з.активтерін инвест-қ басқаруды жүз.асыратын ұйым.ЖЗҚна инвест-қ портфельді қалыптастыру барысында активтерді дербес орналастыруға рұқсат етілген.ЗАИБЖҰ АҚ формасында құрылады.Оның қызметін ҚҚА лицензялайды.ЖЗҚның,з.активтерін инвест-қ басқаруды жүз.асыратын ұйымның ж/е кастодиан-банктің бір-біріне қатысты қызм-де п.б-ған барлық құыққтық қатынастарында тарапттардың құқықтары мен міндеттері толық айтылатын 3жақты кастодиандық келісімшарттың ережесі басшылыққа алынады.Халыққа з.қызметін көрсететін осы 3заңды қатысушының арасындағы өзара әрекет былай жүз.асады:ЗҚ мен салымшының арасындағы з.келісімшартына сәйкес,салымшы-алушының жарнасы қордың кастодиан-банктегі арнайы ашылған инвест-қ з.шотына түседі.Мұнда ЗҚ банкпен кастодиандық келісімшарт жасаған.

41. Жинақтаушы зейнетақы қорларының қызмет ету ерекшеліктері

Қазақстандық ЖЗҚ өз қызметін ҚР қаржы нарығы мен қыржы ұйымдарын реттеу және қадағалау жөніндегі комитет берген лицензияның негізінде жүзеге асырады. Бұл лицензияда зейнетақы қорларының тек мемлекеттік емес зейнетақымен қамтамасыз етуге маманданатынына кепілдік беріледі. ЖЗҚ-бұл ҚР заңында белгіленген тәртіппен зейнетақы жарнасын тарту және зейнетақы төлеу бойынша қызметті, сондай-ақ зейнетақы активтерін инвестициялық басқарудың жүзеге асыратын заңды тұлға. ЖЗҚ салымшылардың міндетті жарнасын шоғырландырып, оларды әр түрлі бағалы қағаздарға орналастыру арқылы қордың инвестициялық портфелін қалыптастырады. Олар мемлекеттік ЖЗҚ және мемлекеттік емес ЖЗҚ бөлінеді. МЖЗҚ құрылтайшысы мемлекет. Мемлекет салымшылардан міндетті зейнетақы жарнасын алады және зейнетақы алушыларғы зейнетақы төлейді. МЕЖЗҚ-салымшылардың міндетті және ерікті зейнетақы жарналарын алуды әрі зейнеткерлердің зейнетақысын төлеуді, сондай-ақ зейнетақы активтерін қалыптастыру және оларды инвестициялау бойынша қызметтерді жүзеге асыратын заңды тұлға.

Зейнетақы қорларының қызметі мынадай принциптерге негізделеді:

• Қорды жеке басқарады және салымшылар қорды өз қалауынша таңдаудың мүмкіндігіне ие;

• Қарапайымдылық, сенімділік, айқындылық;

• Мемлекеттік өкілетті органдардың тарапынан қатаң реттеледі және қадағалынады;

• Операциялық тиімділік;

• Салымшыға оның зейнетақы жинағының мөлшері туралы ақпаратты береді;

ЖЗҚ өз қызметінде зейнетақы жарнасын жинай алады, өзінің қызметі үшін коммисиялық сыйақы алады және зейнетақы келісімшартының шарттарына сай басқадай құқықтарды жүзеге асырады, зейнетақы активтерін инвестициялық басқаруды жүзеге асыратын ұйымдармен келісімшартқа отырады. Сонымен қатар, ЖЗҚ мыналарға міндетті:

• Зейнеткерлерге зейнетақы төлеуге;

• Зейнетақы жинағы мен төлемдердің есебін дербес жүргізугі;

• Салымшы мен зейнеткерге оның зейнетақы жинағының жағдайы туралы ақпаратты жылына бір мәрте және олардың сұрауы бойынша беруге;

• Алушының зейнетақы жинағының жағдайы туралы ақпараттың құпия болуын қамтамасыз етуге;

• Зейнетақы заңдары мен зейнетақы келісімшартында қарастырылған шарттардың бұрмалануына жауап береді;

• Алушының өтініші бойынша оның жинағын бір қордан екіншісіне аударуға;

• Зейнетақы шартына отырған азаматтардың барлығына бірдей жағдай жасауға;

• ҚР заңдарына сәйкес өзге де міндеттерді орындауға;

Қазақстандағы ЖЗҚ өзінің негізгі қызметімен қоса басқа қызмет түрлерін қоса атқаруға тыйым салынған. Тыйым салынған қызмет түрлері:

• Өндіріс;

• Бағалы қағаздар және басқа да қаржылық құралдарды қоспағанда жылжитын және жылжымайтын мүліктің сауда-саттығы;

• Сақтандыру;

• Зейнетақы активтерін кепілзатқа салу;

• Акциядан басқа бағалы қағаз шығару;

• Қордың «алтын акциясын» шығару;