38.Сақтандыру ұйымдарының мәні мен қызмет ету ерекшеліктері

Қаржы нарығындағы аса маңызды делдал-сақт компаниясы.Сақт нарығында сақт қорын қалыптастыру ж/е қолдану процесі жүзеге асырылып,эк-ққатынастар п.б.,жеке,топтық ж/е ұжымдық қызығушылықтар туады.Сақт компаниясы-коммерц.ұйым.Ол өзінің қызметін лицензия негізінде сақтандыру келісімшарттарын жасау ж/е орындау б/ша жүз.асырады.Қазақстанда сақт ұйымдары,олардың құрылтайшылары мен акционерлері заңды ж/е жеке тұлғалар,ҚР резидент ж/е резидент емес тұлғалары б.т. АҚ формасында формасында құрылады.Сақт ұйымының құрылтайшысы мемл-т те бола алады,бірақ ол тек ҚР Үкіметі ретінде ғана болады.Сонымен қатар,жарғылық капиталының 50%нан астамы мемл-т меншігіндегі ұйымдар құрылтайшылар ж/е акционерлер бола алмайды.Сақт компаниясына тән ерекшеліктердің бірі-қаражаттарды тартудың ерекше формасы-сақтандыру полисін сату.Олар алынған табысты 1шіден,басқа компаниялардың облигациялары мен акцияларына ж/е МБҚ-на салады.Сонымен қатар олар мемл-т пен кәсіпорындарға ұзақ мерзімді несиелер береді.Сақт ұйымдары негізгі қызметтен өзге мына қызмет-р атқарады:1)инвестициялық қызм;2)жинақтаушы сақт келісімшартына сәйкес қарастырылған сома шегінде өзінің сақтанушыларына займдар беру;3)сақт ұйымдарының қызметін автоматтандыру үшін ерекше бағдарламалық қамт.етуді сату;4)сақт б/ша арнайы әдебиеттерді сату;5)өзінің қажеттіліктері үшін алдын ала сатып алынған н/е сақт келісімшартының қорытындысына б/ты өзінің иелігіне түскен мүлікті жалға беру н/е сату;6)сақт б/ша консалтинг;7)сақт н/е қайта сақт салаларында біліктілікті жоғарылату мақсатында оқытуды ұйымдастыру ж/е жүргізу;8)сақт агенті ретінде сақт делдалы.ҚРдағы сақт компаниялары қызметінің негізгі мәселелерінің бірі-олардың көп бөлігінде қажетті сападағы білікті мамандардың аз б/уы.Бүгінгі күні қаржы нарығында кәсіби сақт делдалдарының рөлі көрнексіз ж/е елеусіз қалуда.Одан басқа сақт нарығында актуарийлер п.б.Осыған б/ты ҚРда сақт нарығының кәсіби қатысушыларының қоғамдық бірлестіктері-Сақтандырушылар одағының белсенді қатысуымен сақт-ға сәйкес мамандарды оқыту жүйесін ұйымдастыру қажеттілігі п.б.Бұдан басқа сақт нарығына деген қызығушылықтың өсуімен б/ты берілген мамандықтар б/ша мамандандыруды жүргізуде үлкен рөлді жеке институттар атқарады.

39. Қаржы нарығындағы зейнетақы нарығының ролі

Қазақстанның зейнетақымен қамтамасыз ету жүйесінде халықтың жалпы санындағы қарт азаматтардың үлесінің артуына байланысты Қазақстанның зейнетақы мен қамтамасыз ету жүйесінде объективті қиыншылықтар пайда болды. Соның нәтижесінде елдің зейнетақы жүйесін кешіктірмей реформалау­дың қажеттілігі өткір сезілді. Оны жүргізудің негізгі прин­циптеріне мыналар кіреді: ұрпақтар ынтымақтастығы принци­пімен зейнетақыны дербес жинақтау принципіне өту және 1980 жылдардың басында басталған чилийлік ең озық үлгінің негізін­де мемлекеттік зейнетақы жүйесінен мемлекеттік емес зейнет­ақы жинақтау жүйесіне көшу. Осыған байланысты 1997 жылдың наурыз айында ҚР Үкі­меті «Қазақстан Республикасындағы зейнетақымен қамтамасыз ету жүйесін реформалаудың тұжырымдамасын» мақұлдады жә­не 1997 жылдың 20 маусымында ҚР «Қазақстан Республи­касын­да Зейнетақымен қамтамасыз ету туралы» заңы қабылданды. Қазақстанның зейнетақымен қамтамасыз ету жүйесін дағда­рысқа ұшыратқан негізгі себептер мыналар:

1.Халықтың қартаюы, туудың азаюы, туудың азаюы, жұмыссыздықтың артуы нәтижесінде зейнетақы жасындағылар мен жұмыс істеу­шілердің арасындағы арақатынастың (арасалмақтың) кемуі.

2.Бюджеттен тыс қорларға аударылатын міндетті ауда­рымдар мөлшерінің жоғары болуы және төлемдер мен байланыстардың болмауы төлеуден бас тартуға, бюджеттен тыс қорларда ұсынылатын есеп берулерде табысты азайтып көрсетуге салық органдарынан қашу секілді іс әрекеттің тұрақты сипатталуына әкеліп соқтырды. Яғни осының нәтижесінде зейнетақы қорларына түсетін түсімнің аз болуына және салықтың өсуіне алып келді.

3.Зейнетақы жарнасының дербестендірілген есебінің бол­мауы қарттықты қамтамасыздандырудағы жеке жауапкершілік пен мүдделікті жойды.

4.Шаруашылықты дербес жүргізушілерге бақылаудың мүлдем болмауы.

5.Бюджеттен тыс қорлар қаражатының қалай пайдалана­тыны бақыланбады.

6.Облыстардың жергілікті түсімдерден зейнетақыны төлеу бойынша мүмкіндіктері бірдей емес.

7.Басқарудың екі жақты әкімшілік құрылымына әкелетін жергілікті жерлердегі үкіметтің орталықсыздандырылуы: бір жағынан – аймақтық деңгейдегі операциялар министрліктің бөлімшелерімен жүзеге асырылады, екінші жағынан – барлық аймақтық ұйымдар әкімдерге бағынады.

8.Зейнеткерлерге уақытылы төленбеген зейнетақы төлем­дер 10 млрд тг жетті.

Қ.Р з а жүйесі ҚР үкіметі 97 ж еліміздегі з а мен қамтамасыз ету жүйесін қалыптастыру тұжырымдамасын қабылдаған кезден бастап қалыптасты. З а реформасының негізі етіп чилилік үлгіні қабылдады. Чилидегі за жүйесі тартып тұратын механизмді ұстамайды, олар қызметінің жеке шотына қаражатты толықтай жинақтауға және жарналарды капиталдандырып отыруға негізделген. Жинақтаушы за жүйелеріне енуші әр бір адам дербес шот ашады. Ол шотта оның за жарналары шоғырланады. Бұл қаражаттар жеке за қорына жиналып, салымшының за жасына жеткеніне қарай олар за төлемдерін салымшыларға қайтарады. За реформасын жүзеге асыру нәтижесінде за ға кететін шығындардың үлес салмағы келіп әлеуметтік сақтандыру бюджетінде қаржылық ресурстардың жинақтарын қамтамасыз ететін табыс өсті. За шығындарының үлес салмағының кемуіне нақты за жасының ұзаруы және әлеуметтік сақтандыру тұлғаларының үлес салмағын арттыру өз әсерін тигізеді. За реформасы әлуметтік сақтандыру жүйесіне белсенді қосылуға өз табыстылығын толық ашып көрсетуге және өзінің еңбек ететін жылдарын ұзартуға халықты ынталандыруға қажет. Жаңа реформаға сәйкес за жасы ұзартылды. Ерлер 63, әйелдер 58 жас. 98ж 1ші қаңтар ерлер 61, әйелдер 55 жас. 98 ж 1 шілде ерле 61,5, әйелдер 56. 99 ж 1 шілде ерлер 62, ійелдер 57. 2000ж 1 шілде ерлер 62,5 жас, әйелдер 57,5 жас. 2001 1 шілде ерлер 63 жас, әйелдер 58 жас.