29. Бағалы қағаз нарығының мәні мен құрылымы

Бағалы қағаздар нарығы (немесе Капитал нарығы ағыл. Capital market) — құрамына бағалы қағаздар, туынды қаржы құралдары және т. б. жататын қаржы құралдарын сату-сатып алу операцияларын жүзеге асыратын қаржы нарығының құрамдас бөлігі.

Бағалы қағаздар нарығын оны шығару бойынша және оның (бағалы қағаздар нарығының) қатысушылары арасындағы бағалы қағаздардың айналасы бойынша экономикалық қатынастардың жиынтығы ретінде анықтауға болады. Бұл тұрғыдан алғанда ол кез келген басқа тауар нарығының анықтамасынан ерекшеленбейді. Зерттелетін нарық объектісін жеке-дара салыстырғанда ғана айыр­машылық пайда болады. Бағалы қағаздар нарығының номенкла­турасы қандай да бір жеке тауар нарығына емес, тұтас тауар нарығына сәйкес келеді әрі кез келген елдің қаржы нарығының құрамдық бөлігі болып табылады. Бағалы қағаздар нарығының негізін тауар нарығы, ақша және ақшалай капитал құрайды.

Бұл нарық түрлерінің жіктелімі бағалы қағаз түрлерінің жіктеліміне ұқсайды және былайша ажыратылады:

• халықаралық және ұлттық бағалы қағаздар нарығы;

• ұлттық және аймақтық (аумақтық) нарықтар;

• нақты бағалы қағаз түрлерінің нарықтары (акция, обли­гация және т.б.);

• мемлекеттік және корпорациялық (мемлекеттік емес) бағалы қағаздар нарығы;

• бастапқы және туынды бағалы қағаздар нарығы.

Бағалы қағаздар нарығының мәні бұл нарық қатысушыларының бқ-ды шығарумен және бағалы қағаздардың айналысымен байланысты э\қ қатынастарды жиынтығын білдіреді.Бқн-ның рөлін екі бағытта қарастыруға болады:1)әр түрлі көздерден ақша қаражаттарын тарту2)бос ақшалай қаражаттарды қандай да бір нарыққа орналастыру.ҚРда бқ нарығының жіктелінуі бқ-дың нақты түрлерімен байланысты болып келеді.Бқн-ның мынандай түрлері:1)мемл. Емес бқн: акциялар мен облигациялар нарығы2)мемл. Бқн –мемл.бқн эмитенттері,ҚР ҰБ,қаржы министрлігі3)туынды бқн: келісімшарт нысанындағы бқ-дар(фьючер,форвард,своп,опцион); кепілдік нысанындағы бқ(варрант,коносамент); куәлік нысанынлағы (депозитарлық қолхаттар,ипотекалық қолхаттар);

30. Бағалы қағаз нарығының мәні мен атқаратын қызметтері.Бағалы қағаздар нарығын олардың шығуы мен бағалы қағаздар нарығына қатысушылар арасындағы экономикалық қатынастарының жиынтығы ретінде анықтауға болады. Бұл тұрғыдан алғанда ол кез келген басқа тауар нарығының анықтамасынан ерекшеленбейді. Зерттелетін нарық нысанын жеке салыстырғанда ғана айырмашылық пайда болады. Бағалы қағаздар нарығының номенклатурасы қандай да бір жеке тауар нарығына емес, тұтас тауар нарығына сәйкес келеді, әрі кез келген елдің қаржы нарығының құрамдық бөлігі болып табылады. Бағалы қағаздар нарығының негізін тауар нарығы, ақша және ақшалай капитал құрайды. Бағалы қағаздар нарығының функциясын шартты түрде екі топқа бөлуге болады: жалпы нарықтық және өзіндік ерекшелігі бар функция. Функцияның бірінші тобына мыналарды жатқызуға болады: - коммерциялық - осы нарықтағы операциялардан пайда табу функциясы;-мақсатты - нарықтық бағаны қалыптастыратын процесті, олардың ұдайы қозғалысын және т.б.  қамтамасыз етеді.-ақпараттық - яғни, нарық өз қатысушыларына сауда нысандары мен оның қатысушылары туралы нарықтық ақпараттарды жеткізеді; - реттеуші - ондағы нарық сауда және оған қатысудың ережесін, қатысушылардың арасындағы дау-таласты шешудің тәртібін жасайтын болса, артықшылықтарды, бақылау органын немесе басқару органын және т.б. белгілейді Өзіндік ерекшелігі бар бағалы қағаздар нарығының функциясына мыналарды жатқызуға болады: - қайта бөліну; - баға және қаржы тәуекелдіктерін сақтандыратын функция. - Қайта бөліну функциясы қосалқы үш функцияға бөлінеді: - нарық қызметінің салаларына ақша қаражаттарын қайта бөлу; - ең алдымен халықтың жинақтарын өнімсіз формадан өнімді формаға ауыстыру; - инфляциялық емес негізде, яғни айналысқа қосымша ақша қаражаттарын шығармай, мемлекеттік бюджет тапшылығын қаржыландыру.

  Ал баға және қаржы тәуекелдерін сақтандырушы функцияға немесе хеджирлеуге келетін болсақ, ол туынды бағалы қағаздар фьючерстік және опциондық келісімшарттар пайда болғаннан кейін қолданысқа ене бастады.