Літаратура

Мушынскі М. Літаратуразнаўства і крытыка // Гісторыя беларускай літаратуры ХХ стагоддзя: У 4 т. — Мн., 1999.— Т. 1.

Дорошевич Э., Конон В. Очерк истории эстетической мысли Белоруссии.— М., 1972.

Запрудскі І. Ля вытокаў беларускага літаратуразнаўства: Адам Кіркор як гісторык беларускай літаратуры // Роднае слова.— 2000.— №4.

Уводзіны ў літаратуразнаўства. Хрэстаматыя / Пад рэд. М.А. Лазарука.— 2-е выд., дапр. і дап.— Мн., 1991.

Энцыклапедыя літаратуры і мастацтва Беларусі: У 5 т.— Мн., 1984–1988.— Т. 1–5.

4.2. Фарміраванне ўласнага беларускага літаратуразнаўства

На пачатку ХХ ст. ужо можна весці гаворку аб станаўленні ўласнага беларускага літаратуразнаўства. Перш за ўсё гэты працэс звязаны з дзейнасцю Я. Карскага і М. Багдановіча.

Яўхім Карскі — аўтар трохтомнага даследа­вання «Беларусы» (1903–1922). Вучоны правёў значную работу па збіранню і навуковаму апісанню помнікаў старажытнай пісьменнасці, а таксама твораў новай беларускай літаратуры. Сістэматызаваўшы новыя і раней вядомыя творы, вучоны зрабіў спробу ўстанавіць перыядызацыю гісторыка-літаратурнага пра­цэсу на Беларусі. Гэтым ён закладваў аснову далейшых гісторыка-літаратурных даследаванняў.

Максім Багдановіч у працах «Кароткая гісторыя бе­ларускай пісьменнасці да ХVІ сталецця» (1911), «За сто лет» (1911), «Глыбы і слаі» (1911), «Санет» (1911) «Новы перыяд у гісторыі беларускай літаратуры», (1912), «За тры гады» (1913), абгрунтоўваў ідэю самастой­насці і самабытнасці беларускай нацыянальнай літаратуры, сцвярджаў перспектыўнасць вывучэння літаратуры ў яе гістарычным развіцці, у сувязі з духоўным жыццём народа і гра­мадска-культурнымі ўмовамі. М. Багдановічам была ўдакладнена перыяды­зацыя літаратурнага працэсу, коратка, але даволі грунтоўна прааналізавана старажыт­ная, новая і навейшая беларуская літаратура, дадзена ацэнка твор­часці пісьменнікаў ХІХ – пач. ХХ стст., засяроджана ўвага на шэрагу тэарэтыка-літаратурных праблем. Адштурхоўваючыся ў цэлым ад метада­лагічных прынцыпаў культурна-гістарычнай школы, М. Багдановіч разам з тым стараўся пераадольваць слабыя бакі гэтага літаратуразнаўчага накірунку і тым самым выпрацоўваў сваю ўласную метадалогію.

Многа зрабіў для станаўлення і развіцця беларускай літаратурнай крытыкі Сяргей Палуян, аб чым сведчыць яго артыкул «Беларуская літаратура ў 1909 г.» (1910). Гэтай працай істотна пашыраліся жанравыя рамкі беларускай крытыкі, замацоўвалася ў ёй форма гадавога агляду. Акрамя адзначанага артыкула пяру С. Палуяна належаць публіцыстычныя нататкі «Лісты з Украіны» (1910), у якіх побач з іншымі пытаннямі закраналіся і праблемы развіцця беларускай літаратуры.

Даволі адмысловым крытыкам з’яўляўся Вацлаў Ластоўскі. Да бясспрэчных яго здабыткаў і здабыткаў усёй беларускай крытыкі пач. ХХ ст. трэба аднесці артыкулы «Памяці Сяргея Палуяна», «Эліза Ажэшка» (1910), «Людвіг Кандратовіч» (1912), «Леся Украінка» (1913), рэцэнзіі на зборнікі «Васількі» Ядвігіна Ш., «Рунь» М. Гарэцкага, «Родныя з’явы» Т. Гушчы (Я. Коласа) (1914).

Шэраг змястоўных рэцэнзій на творы і кнігі беларускіх пісьменнікаў пачатку ХХ ст. даў Антон Навіна (А. Луцкевіч).

Праграмнымі для развіцця беларускага прыгожага пісьменства і беларускага тэатра пачатку ХХ ст. сталі артыкулы Максіма Гарэцкага «Наш тэатр» (1913) і «Развагі і думкі» (1914).

Акрамя названых аўтараў пасільны ўклад у станаўленне ўласнай беларускай літаратурнай навукі і крытыкі зрабілі У. Самойла, А. Бульба, М. Янчук, Л. Гмырак, Я. Купала, Р. Зямкевіч, Я. Лёсік, З. Бядуля, А. Вілейскі, В. Лявіцкая.