40. Народная медицина как элемент этнической культуры. Проблема применения средств и приемов народной медицины иноэтнического происхождения.

НАРОДНАЯ МЕДЫЦЫНА, сукуп- насць эмпірычна набытых народам ве- даў пра гаючыя сродкі, лекавыя тра- вы і гігіенічныя навыкі, а такса- ма іх практычнае выкарыстанне для зберажэння здароўя, папярэджання і лячэння хвароб. Узнікла ў глы- бокай старажытнасці. У першабыт- наабшчынным грамадстве была адзіным відам медыцыны, абагулышла эмпірыч- ііыя звесткі пра пэўныя гігіенічныя меры і спосабы лячэбнай дапамогі пры параненнях, абмаражэннях, апёках, траўмах, розных хваробах. Збіранне і ўжыванне ў ежу раслін давала чалавеку магчымасць пазнаёміцца з іх уласці- васцямі, адрозніваць ядомыя плады, ка- рані, травы, грыбы, водарасці ад нсядо- мых, атрутныя — ад неатрутных, набы- ваць веды пра ўздзеянне той ці інш. расліны на арганізм чалавека (напр., было заўважана, што адны расліны вы- клікалі навышанае сэрцабіцце, другія сунімалі кашаль і г. д.). 3 развіц цём земляробства і жывёлагадоўлі веды чалавека пра раслінны і жывёльны свет пашырыліся. Так, пры апрацоўцы скур людзі даведаліся пра вяжучыя ўласці- васці дубовай і вярбовай кары і пачалі выкарыстоўваць адвары яе пры страў- нікава-кішэчпых хваробах. Алей, выціс- нуты з семя лёну і канапель, служыў слабільным сродкам, а распарапае лыія ное семн — сродкам для прыпарак. Здаўна ад курынай слепаты елі ялавіч- пую (цялячую) нечань, ад цынгі — цыбулю, часнок і хрэн, ад малакроўя — моркву і грэцкую кашу. Малакроў'е лячылі таксама сокам альяса, сухоты сабачым, барсуковым ці мядзведжым тлушчам. 3 старажытнасці вядомы гаю чыя ўласцівасці сонечных нрамянёў, вады. 3 назапашваннем ведаў па Н. м. наявіліся асобы, асноўным заняткам якіх стала лячэнне. У Кіеўскай Русі іх называлі лечцамі, зяленнікамі, траў- нікамі. На II. м. ўплывалі таксама прым- хі, містычныя ўяўленні, якія спрыялі знахарству; узнікненне многіх хвароб тлумачылі ўсяленнем у чалавека злых духаў, хворых «лячылі» вытоптваннем, выцісканнем, замовамі, шэптамі. Эле- менты дэманалогіі і містыкі ў нракты- цы нар. лекараў цесна перапляталіся з рацыянальнымі нрыёмамі лячэння. Звесткі нра сродкі Н. м. перадаваліся з пакалення ў пакаленне вусна, адлюст- раваны ў нар. звычаях, прыказках, пры- маўках, паданнях, замацаваны ў нісьмовых крыніцах (лячэбнікі, траўнікі і ін ш.). Да апошня- га часу вучоныя, краязнаўцы знахо- дзяць лячэбнікі 17 — 18 ст. У 1926 паву- ковая экспедыцыя Аршанскага акруго- вага т-ва краязнаўства выявіла ў в. Мар- дашавічы Дубровенскага р-на ў сялянкі Г. ІІІаранды лячэбнік, па якім мнсцо- выя жыхары лячыліся многія гады. У лячэбніку 30 аркушаў, апісана 77 рас- лін, большасць з якіх мае бел. назвы. Лячэбнік 18 ст., знойдзены ў в. Гай- дукоўцы Магілёўскага р-на, нералічвае раслінныя лячэбныя сродкі (крапіву, моркву, мяту і інш.), сродкі жывёль- нага паходжання (кроў, печань, косці жывёл і г. д.). Навуковая медыцына бярэ з вопыту Н. м. ўсё каштоўнае і рацыянальнае. У 19— пач. 20 ст. срод- кі Н. м. вывучалі бел. ўрачы і этногра- фы: А. А. Антонаў, Ю. Ф. Крачкоўскі, А. А. Сіцынскі, М. Я. Нікіфароўскі, А. Меер, Е. Р. Раманаў, П. В. Шэйн, М. Федароўскі, К. I. Грум-Гржымайла, А. К. Сержпутоўскі і інш. У наш час даследаваліся пытанні Н. м. і дзейнасці нар. лекараў на Беларусі (В. П. Грыц- кевіч, Л. 1. Мінько), уплыў светапо- гляду і ўмоў жыцця на ўяўленні пра хваробы і метады іх лячэння ў роз- ныя гіст. эпохі (Р. Р. Кручок), матз- рыяльныя прыкметы бытавання Н. м. паводле даных стараж. пахаван- няў (Л. М. Казей).