Niräçér yata-cittätmä tyakta-sarva-parigrahaù | çäréraà kevalaà karma kurvan näpnoti kilbiñam ||

çrédharaù : kià ca niräçér iti | nirgatä äçiñaù kämanä yasmät | yataà niyataà cittam ätmä çaréraà ca yasya | tyaktäù sarve parigraho yena | sa çaréraà çaréra-mätra-nirvartyaà kartåtväbhiniveça-rahitaà kurvann api kilbiñam bandhanaà na präpnoti | yogärüòha-pakñe çäréra-nirväha-mätropayogi sväbhävikaà bhikñäöanädi kurvann api kilbiñaà vihitäkaraëa-nimitta-doñaà na präpnoti ||21||

madhusüdanaù : yadätyanta-vikñepa-hetor api jyotiñöomädeù samyag-jïäna-vaçän na tat-phala-janakatvaà tadä çaréra-sthiti-mätra-hetor avikñepakasya bhikñäöanäder nästy eva bandha-hetutvam iti kaimutya-nyäyenäha niräçér iti | niräçér gata-tåñëo yata-cittätmä cittam antaùkaraëam ätmä bähyendriya-sahito dehas tau saàyatau pratyähäreëa nigåhétau yena saù | yato jitendriyo’to vigata-tåñëatvät tyakta-sarva-parigrahas tyaktäù sarve parigrahä bhogopakaraëäni yena saù | etädåço’pi prärabdha-karma-vaçäc chäréraà çaréra-sthiti-mätra-prayojanaà kaupénäcchädanädi-grahaëa-bhikñäöanädi-rüpaà yatià prati çästräbhyanujïätaà karma käyikaà väcikaà mänasaà ca, tad api kevalaà kartåtväbhimäna-çünyaà parädhyäropita-kartåtvena kurvan paramärthato’karträtma-darçanän näpnoti na präpnoti kilbiñaà dharmädharma-phala-bhütam aniñöaà saàsäraà päpavat puëyasyäpy aniñöa-phalatvena kilbiñatvam |

ye tu çaréra-nirvartyaà çäréram iti vyäcakñate tan mate kevalaà karma kurvann ity ato’dhikärthäläbhäd avyävartakatvena çäréra-padasya vaiyarthyam | atha väcika-mänasika-vyävartanätham iti brüyät tadä karma-padasya vihita-mätra-paratvena çäréraà vihitaà karma kurvan näpnoti kilbiñam ity aprasakta-pratiñedho’narthakaù | pratiñiddha-sädhäraëa-paratve’py evam eva vyäghäta iti bhäñya eva vistaraù ||21||

viçvanäthaù : ätmä sthüla-dehaù | çäréraà çäréra-nirvähärthaà karmäsat-pratigrahädikaà kurvann api kilbiñaà päpaà näpnotéty etad api vikarmaëaç ca boddhavyam ity asya vivaraëam ||21||

baladevaù : athärüòhasya daçäm äha niräçér iti tribhiù | nirgatä äçéù phalecchä yasmät sa | yata-cittätmä vaçékåta-citta-dehas tyakta-sarva-parigraha ätmaikävalokanärthatvät präkåteñu vastuñu mamatva-varjitaù | çäréraà karma çaréra-nirvähärthaà karmäsat-parigrahädi kurvann api kilbiñaà päpaà näpnoti ||21||

(4.22)

Yadåcchä-läbha-santuñöo dvandvätéto vimatsaraù | samaù siddhäv asiddhau ca kåtväpi na nibadhyate ||

çrédharaù : kià ca yadåcchä-läbheti | aprärthitopasthito läbho yadåcchä-läbhaù | tena santuñöaù | dvandväni çétoñëädény atéto’tikräntaù | tat-sahana-çéla ity arthaù | vimatsaro nirvairaù | yadåcchä-läbhasyäpi siddhäv asiddhau ca samo harña-viñäda-rahitaù | ya evambhütaù sa pürvottara-bhümikayor yathäyathaà vihitaà sväbhävikaà vä karma kåtväpi bandhaà na präpnoti ||22||

madhusüdanaù : tyakta-sarva-parigrahasya yateù çaréra-sthiti-mätra-prayojanaà karmäbhyanujïätaà tatrännäcchädanädi-vyatirekeëa çaréra-sthiter asaàbhaväd yäcïädinäpi sva-prayatnenännädikaà sampädyam iti präpte niyamäyäha yadåcchä-läbheti | çästränanumata-prayatna-vyatireko yadåcchä tayaiva yo läbho’nnäcchädanädeù çästränumatasya sa yadåcchäläbhas tena santuñöas tad-adhika-tåñëä-rahitaù | tathä ca çästraà bhaikñaà caret iti prakåñya ayäcitam asaàkÿptam upapannaà yadåcchayä iti yäcïä-saàkalpädi-prayatnaà värayati | manur api—

na cotpäta-nimittäbhyäà na nakñaträìgavidyayä |

nänuçäsana-vädäbhyäà bhikñäà lipseta karhicit || [manu 6.50] iti |

yatayo bhikñärthaà grämaà viçantéty ädi-çästränumatas tu prayatnaù kartavya eva | evaà labdhavyam api çästra-niyatam eva—

kaupéna-yugalaà väsaù kanthäà çéta-niväriëém |

päduke cäpi gåhëéyät kuryän nänyasya saìgraham || ity ädi |

evam anyad api vidhi-niñedha-rüpaà çästram ühyam |

nanu sva-prayatnam antareëäläbhe çétoñëädi-péòitaù kathaà jéved ata äha dvandvätéta dvandväni kñut-pipäsä-çétoñëa-varñädéni atéto’tikräntaù samädhi-daçäyäà teñäm asphuraëät | vyutthäna-daçäyäà sphuraëe’pi paramänandädvitéyäkartr-abhoktr-ätma-pratyayena bädhät tair dvandvair upahanyamäno’py akñubhita-cittaù | ata eva parasya läbhe svasyäläbhe ca vimatsaraù parotkarñäsahana-pürvikä svotkarña-väïchä matsaras tad-rahito’dvitéyätma-darçanena nirvaira-buddhiù | ata eva samas tulyo yadåcchä-läbhasya siddhäv asiddhau ca siddhau na håñöo näpy asiddhau viñaëëaù sa svänubhavenäkartaiva parair äropita-kartåtvaù çaréra-sthiti-mätra-prayojanaà bhikñäöanädi-rüpaà karma kåtväpi na nibadhyate bandha-hetoù sa-hetukasya karmaëo jïänägninä dagdhatväd iti pürvoktänuvädaù ||22||

viçvanäthaù : Nothing.

baladevaù : atha çaréra-nirvähärtham annäcchädanädikaà sva-prayatnena na sampädyam ity äha yadåcchayeti | yäcïäà vinaiva läbho yadåcchä-läbhas tena santuñöas tåptaù | dvandväni çétoñëädény atétas tat-sahiñëuù | vimatsaro’nyair upadruto’pi taiù saha vairam akurvan yadåcchä-läbha-siddhau harñasya tad-asiddhau viñädasya cäbhävät sama evaàbhütaù çäréraà karma kåtväpi tena tena na badhyate jïäna-niñöhä-prabhävän na lipyate ||22||

(4.23)