Käìkñantaù karmaëäà siddhià yajanta iha devatäù | kñipraà hi mänuñe loke siddhir bhavati karmajä ||

çrédharaù : tarhi mokñärtham eva kim iti sarve tväà na bhajantéti | ata äha käìkñanta iti | karmaëäà siddhià karma-phalaà käìkñantaù präyeneha mänuñya-loke indrädi-devatä eva yajante | na tu säkñän mäm eva | hi yasmät karmajä siddhiù karmajaà phalaà çéghraà bhavati | na tu jïäna-phalaà kaivalyaà, duñpräpyatväj jïänasya ||12||

madhusüdanaù : nanu tväm eva bhagavantaà väsudevaà kim iti sarve na prapadyanta iti taträha käìkñanta iti | karmaëäà siddhià phala-niñpattià käìkñanta iha loke devatä devän indrägny-ädyän yajante püjayanti ajïäna-pratihatatvän na tu niñkämäù santo mäà bhagavantaà väsudevam iti çeñaù | kasmät ? hi yasmäd indrädi-devatä-yäjinäà tat-phala-käìkñiëäà karmajä siddhiù karma-janyaà phalaà kñipraà çéghram eva bhavati mänuñe loke | jïäna-phalaà tv antaùkaraëa-çuddhi-säpekñatvän na kñipraà bhavati |

mänuñe loke karma-phalaà çéghraà bhavatéti viçeñaëäd anya-loke’pi varëäçrama-dharma-vyatirikta-karma-phala-siddhir bhagavatä sücitä | yatas tat tat kñudra-phala-siddhy-arthaà sa-kämä mokña-vimukhä anyä devatä yajante’to na mumukñava iva mäà väsudevaà säkñät te prapadyanta ity arthaù ||12||

viçvanäthaù : taträpi manuñyeñu madhye käminas tu mama säkñäd-bhütam api bhakti-märgaà parihäya çéghra-phala-sädhakaà karma-vartmaivänuvartanta ity äha käìkñanta iti | karmajä siddhiù svargädimayé ||12||

baladevaù : evaà präsaìgikaà procya prakåtasya niñkäma-karmaëo jïänäkäratvaà vadiñyaàs tad anuñöhätuà viralatvam äha käìkñanta iti | iha loke’nädi-bhoga-väsanä-niyantritäù präëinaù karmaëäà siddhià paçuputrädi-phala-niñpattià käìkñanto’nityälpa-dän apéndrädi-devän yajante sakämaiù karmabhir na tu sarva-deveçvaraà nityänanda-phala-pradam api mäà niñkämais tair yajante | hi yasmäd asmin mänuñe loke karmajä siddhiù kñipraà bhavati | niñkäma-karmärädhitän matto jïänato mokña-lakñaëä siddhis tu cireëaiva bhavatéti | sarve lokä bhoga-väsanä-grasta-sad-asad-vivekäù çéghra-bhogecchavas tad-arthaà mad-bhåtyän devän bhajanti | na tu kaçcit sad-asad-viveké saàsära-duùkha-vitrasta-duùkha-nivåttaye niñkäma-karmabhiù sarva-deveçaà mäà bhajatéti viralas tad-adhikäréti bhävaù ||12||

(4.13)

Cätur-varëyaà mayä såñöaà guëa-karma-vibhägaçaù | tasya kartäram api mäà viddhy akartäram avyayam ||

çrédharaù : nanu kecit sakämatayä pravartante, kecit niñkämatayä iti karma-vaicitryam | tat-kartåëä ca brähmaëädénäm uttama-madhyamädi-vaicitryaà kurvatas tava kathaà vaiñamyaà nästi ? ity äçaìkyäha cäturvarëyam iti | catväro varëä eveti cäturvarëyaà svärthe ñyaï-pratyayaù | ayam arthaù—sattva-pradhänä brähmaëäs teñäà çama-damädéni karmäëi | sattva- rajaù-pradhänäù kñatriyäs teñäà çaurya-yuddhädéni karmäëi | rajas- tamaù-pradhänä vaiçyäs teñäà kåñi-väëijyädéni karmäëi | tamaù-pradhänäù çüdräs teñäà traivarëika-çuçrüñädéni karmäëi | ity evaà guëänäà karmaëäà ca vibhägaiç cäturvarëyaà mayaiva såñöam iti satyam, tathäpy evaà tasya kartäram api phalato’kartäram eva mäà viddhi | tatra hetuù—avyayam äsakti-rähityena çrama-rahitaà näçädi-rahitaà vä ||13||

madhusüdanaù : çarérärambhaka-guëa-vaiñamyäd api na sarve samäna-svabhävä ity äha cäturvarëyam iti | catväro varëä eva cäturvarëyaà svärthe ñyaï | mayeçvareëa såñöam utpäditaà guëa-karma-vibhägaço guëa-vibhägaçaù karma-vibhägaçaç ca | tathä hi sattva-pradhänä brähmaëäs teñäà ca sättvikäni çama-damädéni karmäëi | sattvopasarjana-rajaù-pradhänäù kñatriyäs teñäà ca tädåçäni çaurya-tejaù-prabhåténi karmäëi | tama-upasarjana-rajaù-pradhänä vaiçyäs teñäà ca kåñy-ädéni tädåçäni karmäëi | tamaù-pradhänäù çüdräs teñäà ca tämasäni traivarëika-çuçrüñädéni karmäëéti mänuñe loke vyavasthitäni |

evaà tarhi viñama-svabhäva-cäturvarëya-srañöåtena tava vaiñamyaà durväram ity äçaìkya nety äha tasya viñama-svabhävasya cäturvarëyasya vyavahära-dåñöyä kartäram api mäà paramärtha-dåñöyä viddhy akartäram avyayaà nirahaìkäratvenäkñéëa-mahimänam ||13||

viçvanäthaù : nanu bhakti-jпдna-mдrgau mocakau, karma-mдrgas tu bandhaka iti sarva-mдrga-sraсцari tvayi parameзvare vaiсamyaа prasaktam | tatra nahi nahйty дha cдturvarлyam iti | catvдro varлд eva cдturvarлyam | svдrthe сyaп | atra sattva-pradhдnд brдhmaлдs teсда зama-damдdйni karmдлi | rajaщ-sattva-pradhдnдщ kсatriyдs teсда зaurya-yuddhдdйni karmдлi | tamo-rajaщ-pradhдnд vaiзyдs teсда kесi-go-rakсдdйni karmдлi | tamaщ-pradhдnдщ зьdrдs teсда paricaryдtmakaа karmety evaа guлa-karma-vibhдgaзo guлдnда karmaлда ca vibhдgaiз catvдro varлд mayд dharma-mдrgдзritatvena sесцдщ | kintu teсда kartдraа sraсцдram api mдm akartдram asraсцдram eva viddhi | teсда prakеti-guлa-sесцatvдt prakеteз ca mac-chaktitvдt | sraсцдram api mда vastutas tv asraсцдram | mama prakеti-guлдtйta-svarьpatvдd iti bhдvaщ | ataevдvyayam | sraсцеtve’pi na sдmyaа kiаcid evety arthaщ ||13||

baladevaù : atha niсkдma-karmдnuсцhдna-virodhi-bhoga-vдsanд-vinдзa-hetum дha cдturvarлyam iti dvдbhyдm | catvдro varлдз cдturvarлyaа svдrthikaщ сyaп | sattva-pradhдnдщ viprдs teсда зamдdйni karmдлi | rajaщ-sattva-pradhдnдщ kсatriyдs teсда yuddhдdйni | tamo-rajaщ-pradhдnд vaiзyдs teсда kесy-дdйni | tamaщ-pradhдnдщ зьdrдs teсда viprдdi-trika-paricaryдdйnйti guлa-vibhдgaiщ karma-vibhдgaiз ca vibhaktдз catvдro varлдщ sarveзvareлa mayд sесцдщ sthiti-saаhеtyor upalakсaлam etat | brahmдdi-stambдntasya prapaпcasyдham eva sargдdi-karteti | yad дha sьtrakдraщ— janmдdy asya yataщ [ve.sь. 1.1.2] iti | tasya sargдdeщ kartдram api mда tat tat karmдntaritatvдd akartдraа viddhйti svasmin vaiсamyдdikaа parihеtam | etat prдhдvyayaym iti sraсцеtve’pi sдmyдn na vyemйty arthaщ ||13||

(4.14)