Evaà paramparä-präptam imaà räjarñayo viduù | sa käleneha mahatä yogo nañöaù parantapa ||

çrédharaù : evam iti | evaà räjänaç ca te åñayaç ceti | anye’pi räjarñayo nimi-pramukhäù | sva-piträdibhir ikñväku-pramukhaiù protkam imaà yogam vidur jänanti sma | adyatanänäm ajïäne käraëam äha he parantapa çatru-pätana ! sa yogaù käla-vaçäd iha loke nañöo vicchinnaù ||2||

madhusüdanaù : evam ädityam ärabhya guru-çiñya-paramparayä präptam imaà yogaà räjänaç ca ta åñayaç ceti räjarñayaù prabhutve sati sükñmärtha-nirékñaëa-kñamä nimi-pramukhäù sva-piträdi-proktaà viduù | tasmäd anädi-veda-mülatvenänanta-phalatvenänädi-guru-çiñya-paramparä-präptatvena ca kåtrimatva-çaìkänäspadatvän mahä-prabhävo’yaà yoga iti çraddhätiçayäya stüyate |

sa evaà mahä-prayojano’pi yogaù kälena mahatä dérgheëa dharma-hräsa-kareëehedäném ävayor vyavahära-käle dväparänte durbalän ajitendriyän anadhikäriëaù präpya käma-krodhädibhir abhibhüyamäno nañöo vicchinna-sampradäyo jätaù | taà vinä puruñärthäpräpter aho daurbhägyaà lokasyeti çocati bhagavän | he parantapa ! paraà käma-krodhädi-rüpaà çatru-gaëaà çauryeëa balavatä vivekena tapasä ca bhänur iva täpayatéti parantapaù çatru-täpano jitendriya ity arthaù | urvaçy-upekñaëädy-adbhuta-karma-darçanät | tasmät tvaà jitendriyatväd aträdhikäréti sücayati ||2||

viçvanäthaù : Nothing.

baladevaù : evaà vivasvantam ärabhya guru-çiñya-paramparayä präptam iimaà yogaà räjarñayaù sva-piträdibhir ikñväku-prabhåtibhir upadiñöaà viduù | iha loke nañöo vicchinna-sampradäyaù ||2||

(4.3)

Sa eväyaà mayä te’dya yogaù proktaù purätanaù | bhakto’si me sakhä ceti rahasyaà hy etad uttamam ||3||

çrédharaù : sa eväyam iti | sa eväyaà yogo’dya vicchinne sampradäye sati punaç ca te tubhyam uktaù | yatas tvaà mama bhakto’si sakhä ca | anyasmai mayä nocyate | hi yasmäd etad uttamaà rahasyam ||3||

madhusüdanaù : ya evaà pürvam upadiñöo’py adhikärya-bhäväd vicchinna-sampradäyo’bhüt | yaà vinä ca puruñärtho na labhyate | sa eväyaà purätano’nädi-guru-paramparä-gato yogo’dya sampradäya-viccheda-käle mayätisnigdhena te tubhyaà prakarñeëoktaù | na tv anyasmai kasmaicit | kasmät ? bhakto’si me sakhä ceti | iti-çabdo hetau | yasmät tvaà mama bhaktaù çaraëägatatve saty atyanta-prétimän sakhä ca samäna-vayäù snigdha-sahäyo’si sarvadä bhavasi atas tubhyam ukta ity arthaù anyasmai kuto nocyate taträha | hi yasmäd etaj jïänam uttamaà rahasyam atigopyam ||3||

viçvanäthaù : tväà praty eväsya proktatve hetuù : bhakto däsaù sakhä ceti bhäva-dvayam | anyas tu arväcénaà praty eva avaktavyatve hetü rahasyam iti ||3||

baladevaù : sa eva tadänupürvika-vacana-väcyo yogo mayä tvat-sakhenätisnigdhena te tubhyaà mat-sakhäyeti snigdhäya proktas tvaà me bhaktaù prapannaù sakhä cäséti hetor na tv anyasmai kasmaicit | tatra hetuù rahasyam iti | hi yasmäd uttamaà rahasyam iti gopyam etat ||3||

(4.4)

Arjuna uväca— aparaà bhavato janma paraà janma vivasvataù | katham etad vijänéyäà tvam ädau proktavän iti ||

çrédharaù : bhagavato vivasvantaà prati yogopadeçäsambhavaà paçyann arjuna uväca—aparam iti | aparam arväcénaà tava janma | paraà präk kälénaà vivasvato janma | tasmät tavädhunätanatvät cirantanäya vivasvate tvam ädau yogaà proktavän iti etat katham ahaà jänéyäà jïätuà çaknuyäm ||4||

madhusüdanaù : yä bhagavati väsudeve manuñyatvenäsarvajïatvänityatväçaìkä mürkhäëäà täm apanetum anuvadann arjuna äçaìkate— aparam iti | aparam alpa-kälénam idänantanaà vasudeva-gåhe bhavato janma çaréra-grahaëaà vihénaà ca manuñyatvät | paraà bahu-kälénaà sargädi-bhavam utkåñöaà ca devatvät, vivasvato janma | aträtmano janmäbhävasya präg-vyutpäditatväd dehäbhipräyeëaivärjunasya praçnaù | ataù katham etad vijänéyäm aviruddhärthatayä | etac chabdärtham eva vivåëoti | tvam ädau yogaà proktavän iti | tvam idänéàtano manuñyo’sarvajïaù sargädau pürvatanäya sarvajïäyädityäya proktavän iti viruddhärtham etad iti bhävaù |

aträyaà nirgalito’rthaù | etad dehänavacchinnasya tava dehäntarävacchedena vädityaà pratyupadeñöåtvam etad-dehena vä | nädyaù | janmäntaränubhütasyäsarvajïena smartum açakyatvät | anyathä mamäpi janmäntaränubhüta-smaraëa-prasaìgaù | tava mama ca manuñyatvenäsarvajïatväviçeñät | tad uktam abhiyuktaiù janmäntaränubhütaà ca na smaryate iti | näpi dvitéyaù sargädäv idänéàtanasya dehasyäsad-bhävät | tad evaà dehäntareëa sargädau sad-bhävänupappattir ity asarvajïatvänityatväbhyäà dväv arjunasya pürva-pakñau ||4||

viçvanäthaù : uktam artham asambhavaà påcchati aparam idänéntanam | paraà purätanam ataù katham etat pratyeméti bhävaù ||4||

baladevaù : kåñëasya sanätanatve särvajïe ca çaìkamänän anabhijïän niräkartum arjuna uväca—aparam iti | aparam arväcénaà paraà paräcénaà tasmäd ädhunikas tvaà präcénäya vivasvate yogam uktavän ity etat katham ahaà vijänéyäà pratéyäm | ayam arthaù : na khalu sarveçvaratvena kåñëam arjuno na vetti tasya naräkhya-tad-avatäratvena tädrüpyät, paraà dhäma paraà dhäma ity ädi tad-ukteç ca | na tv atat-sarvajïa-viñayäm ajïa-çaìkäm apäkartum aparam ity ädi påcchati | sarveçvaraù sa yathä sva-tattvaà vetti na tathänyaù | tatas tan-mukhämbujäd eva tad-rüpa-taj-janmädi parkäçanéyaà loka-maìgaläya | tad-arthaà sva-mahimänaà pravadan vikatthanatayä sa näkñepyaù, kintu stavanéya eva kåpälutayä | tac ca manuñäkåti-para-brahmaëas tava rüpaà janmädi ca loka-vilakñaëaà kià-vidhaà kim-arthakaà kià-kälam iti vijïasyäpy äjïavat praçno’yam ajïa-çaìkä-niräsaka-prativacanärthaù ||4||

(4.5)

çré-bhagavän uväca—