Taträpaçyat sthitän pärthaù pitèn atha pitämahän | äcäryän mätulän bhrätèn puträn pauträn sakhéàs tathä || çvaçurän suhådaç caiva senayor ubhayor api ||

çrédharaù : tataù kià pravåttam ity äha tatrety ädi | pitèn pitåvyän ity arthaù | puträn pauträn iti duryodhanädénäà ye puträù pauträç ca tän ity arthaù | sakhén miträëi | suhådaù kåtopakäräàç ca apaçyat ||26||

madhusüdanaù : tatra sama-rasam ärambhärthaà sainya-darçane bhagavatäbhyanujïäte sati, senayor ubhayor api sthitän pärtho’paçyad ity anvayaù | atha-çabdas tathä-çabda-paryäyaù | para-senäyäà pitèn pitåvyän bhüriçravaù-prabhåtén, pitämahän bhéñma-somadatta-prabhåtén, äcäryän droëa-kåpa-prabhåtén, mätuläï çalya-çakuni-prabhåtén, bhrätèn duryodhana-prabhåtén, puträn lakñmaëa-prabhåtén, pauträn lakñmaëädi-puträn, sakhén açvatthäma-jayadratha-prabhåtén vayasyän, çvaçurän bhäryäëäà janayitèn, suhådo miträëi kåtavarma-bhagadatta-prabhåtén | suhåda ity anena yävantaù kåtopakärä mätämahädayaç ca te drañöavyäù | evaà sva-senäyäm apy upalakñaëéyam ||26||

viçvanäthaù : duryodhanädénäà ye puträù pauträç ca tän ||26||

baladevaù : evaà bhagavatokto’rjunaù para-senäm apaçyad ity äha tatreti särdhakena | tatra para-senäyäà pitèn pitåvyän bhüriçravaù-prabhåtén, pitämahän bhéñma-somadattädén, äcäryän droëa-kåpädén, mätulän çalya-çakuny-ädén, bhrätèn duryodhanädén, puträn lakñmaëädén, pauträn naptèn, lakñmaëädi-puträn, sakhén vayasyän drauëi-saindhavädén, suhådaù kåtavarma-bhagadattädén | evaà sva-sainye’py upalakñaëéyam | ubhayor api senayor avasthitän tän sarvän samékñyety anvayät ||26||

(1.27)

Tän samékñya sa kaunteyaù sarvän bandhün avasthitän | kåpayä parayäviñöo viñédann idam abravét ||

çrédharaù : tataù kià kåtavän ity äha tän iti | senayor ubhayor evaà samékñya kåpayä mahatyä äviñöaù viñaëëaù san idam arjuno’bravét | ity uttarasya ardha-çlokasya väkyärthaù | äviñöo vyäptaù ||27||

madhusüdanaù : evaà sthite “mahän adharmo hiàsä” iti viparéta-buddhyä mohäkhyayä çästra-vihitatvena dharmatvam iti jïäna-pratibandhakena ca mama-kära-nibandhanena citta-vaikalvyena çoka-mohäkhyenäbhibhüta-vivekasyärjunasya pürvam ärabdhäd yuddhäkhyät svadharmäd upariraàsä mahänartha-paryavasäyiné pravåtteti darçayati—tän iti |

kaunteya iti stré-prabhatva-kértanaà pärthavat tättvika-müòhatäm apekñya kartryä sva-vyäpäreëaiväviñöo vyäptaù, na tu kåpäà kenacid vyäpäreëäviñöa iti svataù-siddhaiväsya kåpeti sücyate | etat-prakaöékaraëäya parayeti viçeñaëam | aparayeti vä chedaù | sva-sainye puräpi kåpäbhüd eva tasmin samaye tu kaurava-sainye’py aparä kåpäbhüd ity arthaù | viñédan viñädam upatäpaà präpnuvann abravéd ity ukti-viñädayoù sama-kälatäà vadan sa-gadgada-kaëöhatäçru-pätädi viñäda-käryam ukti-käle dyotayati ||27||

viçvanäthaù : na vyäkhyätam.

baladevaù : atha sarveçvaro dayäluù kåñëaù saparikarätmopadeçena viçvam uddidhérñur arjunaà çiñyaà kartuà tat-sva-dharme’pi yuddhe mä hiàsyät sarva-bhütäni iti çruty-arthäbhäsenädharmatäm äbhäsya taà saàmohaà kåtavän ity äha tän samékñyate kaunteya iti svéya-pitå-svaså-putratvoktyä tad-dharmo moha-çokau tadä tasya vyajyete | kåpayä kartryä ity ukteù | svabhäva-siddhasya kåpeti dyotsyate | ataù parayeti tad-viçeñaëam | aparayeti vä cchedaù sva-sainye pürvam api kåpästi para-sainye tv aparäpi säbhüd ity arthaù | viñédann anutäpaù vindan | atrokti-viñädayor aika-kälyädy-ukti-käle viñäda-käryäëy-açru-kampa-sanna-kaëöhädéni vyajyate ||27||

(1.28-29)

arjuna uväca——

dåñövemän svajanän kåñëa yuyutsuà samupasthitam |

sédanti mama gäträëi mukhaà ca pariçuñyati ||

vepathuç ca çarére me romaharñaç ca jäyate |

gäëòévaà sraàsate hastät tvak caiva paridahyate ||

çrédharaù : kim abravéd ity apekñäyäm äha dåñövemän ity-ädi yävad adhyäya-samäpti | he kåñëa yoddhum icchataù purataù samavasthitän svajanän bandhu-janän dåñövä madéyäni gäträëi karacaraëädéni sédanti viçéryante | kià ca vepathuç cetyädi | vepathuù kampaù | romaharñaù romäïcaù | sraàsate nipatati | paridahyate sarvataù santapyate ||28-29||

madhusüdanaù : tad eva bhagavantaà praty arjuna-väkyam avatärayati saïjayaù—arjuna uväcety-ädinä evam uktvärjunaù saàkhye ityataù präktanena granthena | tatra svadharma-pravåtti-käraëébhüta-tattva-jïäna-pratibandhakaù sva-para-dehe ätmätméyäbhimänavato’nätma-vido’rjunasya yuddhena sva-para-deha-vinäça-prasaìga-darçinaù çoko mahän äséd iti tal-liìga-kathanena darçayati tribhiù çlokaiù |

imaà svajanam ätméyaà bandhu-vargaà yuddhecchuà yuddha-bhümau copasthitaà dåñövä sthitasya mama | paçyato mamety arthaù | aìgäni vyathante mukhaà ca pariçuñyatéti çramädi-nimitta-çokäpekñayätiçaya-kathanäya sarvato-bhäva-väci-pari-çabda-prayogaù ||28||

vepathuù kampaù | romaharñaù pulakitatvam | gäëòéva-bhraàçenädhairya-lakñaëaà daurbalyam | tvak-paridähena cäntaù-santäpo darçitaù ||29||

viçvanäthaù : dåñövety atra sthitasyety adhyähäryam ||28-29||

baladevaù : kaunteyaù çoka-vyäkulaà yad äha tad anuvadati dåñövemam iti | svajanaà sva-bandhu-vargaà jätäv eka-vacanaà sa-gotra-bändhava-jïäti-bandhu-sva-svajanäù samäù ity amaraù | dåñöväsavthitasya mama gäträëi kara-caraëädéni sédanti çéryante pariçuñyatéti çramädi-hetukäc choñäd atiçayitvam asya çoñasya vyajyate | vepathuù kampaù | romaharñaù pulakaù | gäëòéva-bhraàçenädhairyaà tvag-dähena håd-vidäho darçitaù ||28-29||

(1.30)