Dhümenävriyate vahnir yathä-darço malena ca | yatholbenävåto garbhas tathä tenedam ävåtam ||

çrédharaù : kämasya vairitvaà darçayati dhümeneti | dhümena sahajena yathä vahnir ävriyata äcchädyate | yathä cädarço malenägantukena | yathä colbena garbhaveñöana-carmaëä garbhaù sarvato niruddha ävåtaù | tathäprakära-trayeëäpi tena kämenävåtam idam ||38||

madhusüdanaù : tasya mahä-päpmatvena vairtvam eva dåñöäntaiù spañöayati dhümeneti | tatra çarérärambhät präg-antaù-karaëa-sthälabdha-våttikatvät sükñmaù kämaù çarérärambhakeëa karmaëä sthüla-çarérävacchinne labdha-våttike’ntaùkaraëe kåtäbhivyaktiù san sthülo bhavati | sa eva viñayasya cintyamänatävasthäyäà punaù punar udricyamänaù sthülataro bhavati | sa eva punar viñayasya bhujyamänatävasthäyäm atyantodrekaà präptaù sthülatamo bhavati | tatra prathamävasthäyäà dåñöäntaù—yathä dhümena sahajenäprakäçätmakena prakäçätmako vahnir ävriyate | dvitéyävasthäyäà dåñöäntaù— yathädarço malenäsahajenädarçotpatty-anantaram udriktena | ca-käro’väntara-vaidharmya-sücanärtha ävriyata iti kriyänukarñaëärthaç ca | tåtéyävasthäyäà dåñöäntaù— yatholbena jaräyuëä garbha-veñöana-carmaëätisthülena sarvato nirudhyävåtas tathä prakära-trayeëäpi tena kämenedam ävåtam |

atra dhümenävåto’pi vahnir dähädi-lakñaëaà sva-käryaà karoti | malenävåtas tv ädarçaù pratibimba-grahaëa-lakñaëaà svakäryaà na karoti | svacchatä-dharma-mätra-tirodhänät svarüpatas tüpalabhyata eva | ulbenävåtas tu garbho na hasta-pädädi-prasäraëa-rüpaà sva-käryaà karoti na vä svarüpata upalabhyata iti viçeñaù ||38||

viçvanäthaù : na ca kasyacid eväyaà vairy api tu sarvasyaiveti sa-dåñöäntam äha dhümeneti | kämasyägäòhatve gäòhatve’tigäòhatve ca krameëa dåñöäntäù | dhümenävåto’pi malino vahnir dähädi-lakñaëaà sva-käryaà tu karoti | malenävåto darpaëaà tu svacchatä-dharma-tirodhänäd bimba-grahaëaà sva-käryaà na karoti svarüpatas tüpalabhyate | ulbena jaräyüëävåto garbhas tu sva-käryaà kara-caraëädi-prasäraëaà na karoti, na vä svarüpata upalabhyata iti | evaà kämasyägäòhatve paramärtha-smaraëaà kartuà çaknoti | gäòhatve na çaknotéti gäòhatve tv acetanam eva syäd idaà jagad eva ||38||

baladevaù : mådu-madhya-tévra-bhävena trividhasya kämasya dhüma-malolbaneti krameëa dåñöäntän äha dhümenet | yathä dhümenävåto’nujjvalo’pi vahnir auñëädikaà kiàcit karoti malenävåto darpaëaù svacchatä-tirodhänät pratibimbaà na çaknoti grahétum ulbena jarä-guëävåto garbhas tu pädädi-prasärarà na çaknoti kartuà na copalabhyate | tathä mådunä kämenävåtaà jïänaà kathaàcit tattvärthaà grahétuà çaknoti madhyenävåtaà na çaknoti | tévreëävåtaà tu prasartum api na çaknoti, na ca pratéyata ity arthaù ||38||

(3.39)

Ävåtaà jïänam etena jïänino nitya-vairiëä | käma-rüpeëa kaunteya duñpüreëänalena ca ||

çrédharaù : idaà çabda-nirdiñöaà darçayan vairitvaà sphuöayati ävåtam iti | idaà viveka-jïänam etena ävåtam | ajïasya khalu bhoga-samaye kämaù sukha-hetur eva | pariëäme tu vairitvaà pratipadyate | jïäninaù punas tat-kälam apy anarthänusandhänäd duùkha-hetur eveti nitgya-vairiëety uktam | kià ca viñayaiù püryamäëo’pi yo duñpüraù | äpüryamäëaà tu çoka-santäpa-hetutväd anala-tulyaù | anena sarvän prati nitya-vairitvam uktam ||39||

madhusüdanaù : tathä tenedam ävåtam iti saìgraha-väkyaà vivåëoty ävåtam iti | jïäyate’neneti jïänam antaùkaraëaà viveka-vijïänaà veda-çabda-nirdiñöam etena kämenävåtam | tathäpy äpätataù sukha-hetutväd upädeyaù syäd ity ata äha jïänino nitya-vairiëä | ajïo hi viñaya-bhoga-käle kämaà mitram iva paçyaàs tat-kärye duùkhe präpte vairitvaà jänäti kämenähaà duùkhitvam äpädita iti | jïäné tu bhoga-käle’pi jänäty anenäham anarthe praveçita iti | ato viveké duùkhé bhavati bhoga-käle ca tat-pariëäme cäneneti jïänino’sau nitya-vairéti sarvathä tena hantavya evety arthaù |

tarhi kià svarüo’säv ity ata äha käma-rüpeëa | käma icchä tåñëä saiva rüpaà yasya tena | he kaunteyeti sambandhäviñkäreëa premäëaà sücayati | nanu vivekino hantavyo’py avivekina upädeyaù syäd ity ata äha duñpüreëänalena ca | ca-kära upamärthaù | na vidyate’laà paryäptir yasyety analo vahniù | sa yathä haviñä pürayitum açakyas tathäyam api bhogenety arthaù | ato nirantaraà santäpa-hetutväd vivekina ivävivekino’pi heya eväsau | tathä ca småtiù—

na jätu kämaù kämänäm upabhogena çäàyati |

haviñä kåñëa-vartmeva bhüya eväbhivardhate || [bhä.pu.9.19.14] iti |

athavecchäyä viñaya-siddhi-nivartyatväd icchä-rüpaù kämo viñaya-bhogena svayam eva nivartiñyate kià taträti-nirbandhenety ata uktaà duñpüreëänalena ceti | viñaya-siddhyä tat-kälam icchätirodhäne’pi punaù prädurbhävän na viñaya-siddhir icchä-nivartikä | kintu viñaya-doña-dåñöir evatatheti bhävaù ||39||

viçvanäthaù : käma eva hi jévasyävidyety äha ävåtam iti | nitya-vairiëy ato’sau sarva-prakäreëa hantavya iti bhävaù | käma-rüpeëa kämäkäreëäjïänenety arthaù | ca-kära ivärthe | analo yathä haviñä pürayitum acakyas tathä kämo’pi bhogenety arthaù | yad uktam—

na jätu kämaù kämänäm upabhogena çäàyati |

haviñä kåñëa-vartmeva bhüya eväbhivardhate || [bhä.pu.9.19.14] iti ||39||

baladevaù : uktam arthaà sphuöayati ävåtam iti | anena käma-rüpeëa nitya-vairiëä jïänino jévasya jïänam ävåtam iti sambandhaù | ajïasya viñaya-bhoga-samaye sukhatvät suhåd api kämas tat-kärye duùkhe sati vairù syäd vijïasya tu tat-samaye’pi duùkhänusandhänäd duùkha-hetur eveti nitya-vairiëety uktiù | tasmät sarvathä hantavya iti bhävaù | kià ca duñpüreëeti | ca-çabda ivärthaù | tatränalo yathä haviñä pürayitum açakyas tathä bhogena käma ity arthaù | småtiç caivam äha—

na jätu kämaù kämänäm upabhogena çäàyati |

haviñä kåñëa-vartmeva bhüya eväbhivardhate || [bhä.pu.9.19.14] iti |

tasmät sarveñäà sa nitya-vairéti ||39||

(3.40)