Prakåteù kriyamäëäni guëaiù karmäëi sarvaçaù | ahaàkära-vimüòhätmä kartäham iti manyate ||

çrédharaù : nanu viduño’pi cet karma kartavyaà tarhi vidvad-aviduñoù ko viçeñaù ? ity äçaìkyobhayor viçeñaà darçayati prakåter iti dväbhyäm | prakåter guëaiù prakåti-käryair indriyaiù sarva-prakäreëa kriyamäëäni karmäëi | täny aham eva kartä karométi manyate | atra hetuù— ahaàkäreëa indriyädiñv ätmädhyäsena vimüòha-buddhiù san ||27||

madhusüdanaù : vidvad-aviduñoù karmänuññöhäna-sämye’pi kartåtväbhimäna-tad-abhäväbhyäà viçeñaà darçayan saktäù karmaëéti-çlokärthaà vivåëoti dväbhyäà prakåter iti | prakåtir mäyä sattva-rajas-tamo-guëa-mayé mithyä-jïänätmikä pärameçvaré çaktiù mäyäà tu prakåtià vidyän mäyinaà tu maheçvaraà [çve.u.] iti çruteù | tasyäù prakåter guëair vikäraiù kärya-käraëa-rüpaiù kriyamäëäni laukikäni vaidikäni ca karmäëi sarvaçaù sarva-prakärair ahaìkäreëa kärya-käraëa-saàghätätma-pratyayena vimüòhaù svarüpa-vivekäsamartha ätmäntaùkaraëaà yasya so’haìkära-vimüòhätmänätmany ätmäbhimäné täni karmäëi kartäham iti karomy aham iti manyate kartåtvädhyäsena | kartäham iti tån-pratyayaù | tena na lokävyaya-niñöhä-khal-artha-tåëäm [pä. 2.3.69] iti ñañöhé-pratiñedhaù ||27||

viçvanäthaù : nanu yadi vidvän api karma kuryät, tarhi vidvad-aviduñoù ko viçeñaù ? ity äçaìkya tayor viçeñaà darçayati prakåter iti dväbhyäm | prakåter guëaiù käryair indriyaiù sarvaçaù sarva-prakäreëa kriyamäëäni yäni karmäëi täny aham eva kartä karométy avidvän manyate ||27||

baladevaù : karmitva-sämye’pi vijïäjïayor viçeñam äha prakåter iti dväbhyäm | ahaàkära-vimüòhätmä jano’haà karmäëi karteti manyate | na lokävyaya-niñöhä iti süträt ñañöhé-niñedhaù | karmäëi laukikäni vaidikäni ca | täni kédåçänéty äha prakåter éça-mäyäyä guëais tat-käryair çarérendriya-präëair éçvara-pravartitaiù kriyamäëänéti | idam eva veditavyam— upakrama-vinirëayät saàvid-vapur-jévätmäsmad-arthaù kartä cänädi-käla-viñaya-bhoga-väsanäkräntas tad-bhogärthikäà sva-sannihitäà prakåtim äçliñöas tat-käryeëähaìkäreëa vimüòhätmä tädåça-sva-vijïäna-çünyaù çarérädy-ahaà-bhävavän präkåtaiù çarérädibhir éçena ca siddhäni karmäëi mayaivaikena kåtänéti manyate | kartur ätmano yat kartåtvaà tat kila dehädibhis tribhiù paramätmanä ca sarva-pravartakena ca siddhyati | na tv ekena jévenaiva | tac ca mayaiva siddhyatéti jévo yan manyate tad ahaìkära-vimauòhyäd eva— adhiñöhänaà tathä karthä [gétä 18.14] ity ädikäc caramädhyäya-väkya-trayät | kärya-käraëa-kartåtve hetuù prakåtir ucyate [gétä 13.18] ity atra çarérendriyädi-kartåtvaà prakåter iti yad varëayiñyate, taträpi kevaläyäs tasyäs tan na çakyaà mantum | puruña-saàsargeëaiva tat-pravåtter aìgékärät | tataç ca puruñasya kartåtvam avarjanéyam iti vyäkhyäsyate ||27||

(3.28)

Tattvavit tu mahä-bäho guëa-karma-vibhägayoù | guëä guëeñu vartanta iti matvä na sajjate ||

çrédharaù : vidväàs tu na tathä manyate ity äha tattvavid iti | nähaà guëätmaka iti guëebhya ätmano vibhägaù | na me karmäëéti karmabhyo’py ätmano vibhägaù | tayor guëa-karma-vibhägayor yas tattvaà vetti sa tu na kartåtväbhiniveçaà na karoti | tatra hetuù— guëä iti | guëä indriyäëi guëeñu viñayeñu vartante näham iti matvä ||28||

madhusüdanaù : vidväàs tu tathä na manyata ity äha tattvavid iti | tattvaà yäthätmyaà vettéti tattvavit | tu-çabdena tasyäjïäd vaiçiñöyam äha | kasya tattvam ity ata äha guëa-karma-vibhägayoù | guëä dehendriyäntaù-karaëäny ahaìkäräspadäni karmäëi ca teñäà vyäpära-bhütäni mama-käräspadänéti guëa-karmeti dvandvaikavad bhävaù | vibhajyate sarveñäà jaòänäà vikäriëäà bhäsakatvena påthag bhavatéti vibhägaù sva-prakäça-jïäna-rüpo’saìga ätmä | guëa-karma ca vibhägaç ceti dvandvaù | tayor guëa-karma-vibhägayor bhäsya-bhäsakayor jaòa-caitanyayor vikäri-nirvikärayos tattvaà yäthätmyaà yo vetti sa guëäù karaëätmakä guëeñu viñayeñu pravartante vikäritvän na tu nirvikära ätmeti matvä na sajjate saktià kartåtväbhiniveçam atattvavid iva na karoti | he mahäbäho ! iti sambodhayan sämudrikokta-sat-puruña-lakñaëa-yogitvän na påthag-jana-sädhäraëyena tvam aviveké bhavitum arhaséti sücayati |

guëa-vibhägasya karma-vibhägasya ca tattvavid iti vä | asmin pakñe guëa-karmaëor ity etävataiva nirvähe vibhäga-padasya prayojanaà cintyam ||28||

viçvanäthaù : guëa-karmaëor yau vibhägau tayos tattvaà vettéti saù | tatra guëa-vibhägaù sattva-rajas-tamäàsi | karma-vibhägaù sattvädi-kärya-bhedä devatendriya-viñayäù | tayos tattvaà svarüpaà | taj-jïas tu tattva-vit | guëä devatäù prayojyänéndriyäëi cakñur-ädéni guëeñu rüpädiñu viñayeñu vartante | ahaà tu na guëaù, näpi guëa-käryaù ko’pi, näpi guëeñu guëa-käryeñu teñu me ko’pi sambandha iti matvä vidväàs tu na sajjate ||28||

baladevaù : vijïas tu na tathety äha tattva-vit tv iti | guëa-vibhägasya karma-vibhägasya ca tattva-vit | guëebhya indriyebhyaù karmabhyaç ca tat-kåtebhyo yaù svayasa vibhägo bhedas tasya tattvaà svarüpaà tat-tad-vaidharmya-paryälocanayä yo nähaà guëa-karma-vapuù iti vettéty arthaù | sa hi guëä indriyäëi guëeñu çabdädiñu viñayeñu tat-tad-devatä-preritäni pravartante tän prakäçayanti | ahaà tv asaìga-vijïänänandatvät tad-bhinno, na teñu tädrüpyeëa varte, na tän prakäçayäméti matvä teñu na sajjante | kintv ätmany eva sajjate | aträpi matvety anena kartåtvaà jévasyoktaà bodhyam ||28||

(3.29)