Yad yad äcarati çreñöhas tat tad evetaro janaù | sa yat pramäëaà kurute lokas tad anuvartate ||

çrédharaù : karma-karaëe loka-saìgraho yathä syät tad äha yad iti | itaraù präkåto’pi janas tat tad eväcarati | sa çreñöho janaù karma-çästraà tan-nivåtti-çästraà vä yat pramäëaà manyate, tad eva loko’py anusarati ||21||

madhusüdanaù : nanu mayä karmaëi kriyamäëe’pi lokaù kim iti tat-saìgåhëéyäd ity äçaìkya çreñöhäcäränuvidhäyitväd ity äha yad yad iti | çreñöhaù pradhäna-bhüto räjädir yad yat karmäcarati çubham açubhaà vä tat tad eväcaratétaraù präkåtas tad-anugato janaù | na tv anyat svätantryeëety arthaù |

nanu çästram avalokyäçästréyaà çreñöhäcäraà parityajya çästréyam eva kuto näcarati loka ity äçaìkyäcäravat pratipattäv api çreñöhänusäritäm itarasya darçayati sa yad iti | sa çreñöho yal laukikaà vaidikaà vä pramäëaà kurute pramäëatvena manyate tad eva loko’py anuvartate pramäëaà kurute na tu svätantryeëa kiàcid ity arthaù | tathä ca pradhäna-bhütena tvayä räjïä loka-saàrakñaëärthaà karma kartavyam eva pradhänänuyäyino jana-vyavahärä bhavantéti nyäyäd ity abhipräyaù ||21||

viçvanäthaù : loka-saìgraha-prakäram eväha yad yad iti ||21||

baladevaù : loka-saìgraha-prakäram eväha yad yad iti | çreñöho mahattamo yat karma yathäcarati tat karma tathaivetaraù kaniñöho’py äcarati | sa çresöhas tasmin karmaëi yac chästraà pramäëaà kurute manyate lokaù kaniñöho’pi tad-anuyäyé tad evänuvartate’nasarati | çästropetaà çreñöhäcaraëaà kalyäëa-lipsunä kaniñöhenänuñöheyam ity arthaù | itthaà ca tejasvinaù çreñöhasya ca yat kvacit svairäcaraëaà tad-vyävåtam | tasya çreñöha-kåtatve’pi çästropetatväbhävät ||21||

(3.22)

Na me pärthästi kartavyaà triñu lokeñu kiàcana | nänaväptam aväptavyaà varta eva ca karmaëi ||

çrédharaù : atra cähameva dåñöänta ity äha na ma iti tribhiù | he pärtha ! me kartavyaà nästi | yatas triñv api lokeñu anaväptam apräptaà sadävaptavyaà präpyaà nästi | tathäpi karmaëy ahaà varta eva karma karomy evety arthaù ||22||

madhusüdanaù : atra cäham eva dåñöänta ity äha na ma iti tribhiù | he pärtha na me mama triñv api lokeñu kim api kartavyaà nästi | yato’naväptaà phalaà kiàcin mamäväptavyaà nästi | tathäpi varta eva karmaëy ahaà karma karomy evety arthaù | pärtheti sambodhayan viçuddha-kñatriya-vaàçodbhavas tvaà çüräpatyäpatyatvena cätyantaà mat-samo’ham iva vartitum arhaséti darçayati ||22||

viçvanäthaù : aträham eva dåñöänta ity äha tribhiù ||22||

baladevaù : çreñöhaù karma-phala-nirapekño’pi loka-saìgrahäya çästroditäni karmäëy äcared ity arthe svaà dåñöäntam äha na me pärtheti tribhiù | sarveçasya satya-saìkalpasya satya-kämasya me kartavyaà nästi | phalärthinä khalu karmänuñöheyam | na ca nikhila-phaläçrayasya svayaà parama-phalätmano me karmäpekñyam ity arthaù | etad darçayati triñv iti | yataù sarveñu lokeñu karmaëä yat phalam aväptavyaà tad-anaväptam alabdhaà mama nästi sarvaà tan madéyam evety arthaù | tathäpi çästroktaà karmähaà karomy evety äha varta iti ||22||

(3.23)

Yadi hy ahaà na varteyaà jätu karmaëy atandritaù | mama vartmänuvartante manuñyäù pärtha sarvaçaù ||

çrédharaù : akaraëe lokasya näçaà darçayati yadi hy aham iti | jätu kadäcit | atandrito’nalasaù san yadi karmaëi na varteya karma nänutiñöheyam, tarhi mamaiva vartma märgaà manuñyä anuvartante anuverterann ity arthaù ||23||

madhusüdanaù : loka-saìgraho’pi na te kartavyo viphalatväd ity äçaìkyäha yadi hy aham iti | yadi punar aham atandrito’nalasaù san karmaëi jätu kadäcin na varteya nänutiñöheyaà karmäëi tadä mama çreñöhasya sato vartma märgaà he pärtha manuñyäù karmädhikäriëaù santo’nuvartante’nuvarteran sarvaçaù sarva-prakäraiù ||23||

viçvanäthaù : anuvartate’nuvarterann ity arthaù ||23||

baladevaù : yadéti | ahaà sarveçvaraù siddha-sarvärtho’pi yadu-kulävatérëo jätu kadäcit tat-kulocite çästrokte karmaëi na varteya tan na kuryäm atandritaù sävadhänaù san tarhi mäà dåñöäntaà kåtvä manuñyäù çreñöhasya mama vartma kula-vihitäcära-tyäga-rüpam anuvarteran tato bhraàçerann ity arthaù ||23||

(3.24)