Nästi buddhir ayuktasya na cäyuktasya bhävanä | na cäbhävayataù çäntir açäntasya kutaù sukham ||

çrédharaù : indriya-nigrahasya sthita-prajïatä-sädhanatvaà vyatireka-mukhenopapädayati nästéti | ayuktasya avaçé-kåtendriyasya nästi buddhiù | çästräcäryopadeçäbhyäm ätma-viñayä buddhiù prajïaiva notpadyate | kutas tasyäù pratiñöhä-värtä | kuta ity aträha na ceti | na cäyuktasya bhävanä dhyänam | bhävanayä hi buddher ätmani pratiñöhä bhavati, sä ca ayuktasya yato nästi | na cäbhävayataù ätma-dhyänam akurvataù çäntiù ätmani cittoparamaù | açäntasya kutaù sukham mokñänanda ity arthaù ||66||

madhusüdanaù : imam evärthaà vyatireka-mukhena draòhayati nästéti | ayuktasyäjita-cittasya buddhir ätma-viñayä çravaëa-mananäkhya-vedänta-vicära-janyä nästi notpadyate | tad-buddhy-abhäve na cäyuktasya bhävanä nididhyäsanätmikä vijätéya-pratyayänantaritasajätéya-pratyaya-praväha-rüpä | sarvatra naïo’stéty anenänvayaù | na cäbhävayata ätmänaà çäntiù sakäryävidyä-nivåtti-rüpä vedänta-väkya-janyä brahmätmaikya-säkñät-kåtiù | açäntasyätma-säkñätkära-çünyasya kutaù sukhaà mokñänanda ity arthaù ||66||

viçvanäthaù : uktam arthaà vyatireka-mukhena draòhayati nästéti | ayuktasyävaçékåta-manaso buddhir ätma-viñayiëé prajïä nästi | ayuktasya tädåça-prajïä-rahitasya bhävanä parameçvara-dhyänaà ca | abhävayato’kåta-dhyänasya çäntir viñayoparamo nästi | açäntasya sukham ätmänandaù ||66||

baladevaù : pürvoktam arthaà vyatireka-mukhenäha ayuktasyäyogino mad-aniveçita-manaso buddhir ukta-lakñaëä nästi na bhavati | ata eva tasya bhävanä tädåg-ätma-cintäpi nästi | tädåçam ätmänam abhävayataù çäntir viñaya-tåñëä-nivåttir nästi | açäntasya tat-tåñëäkulasya sukham sva-prakäçänandätmänubhava-lakñaëaà kutaù syät ||66||

(2.67)

Indriyäëäà hi caratäà yan mano’nuvidhéyate | tad asya harati prajïäà väyur nävam ivämbhasi ||

çrédharaù : nästi buddhir ayuktasya [gétä 2.66] ity atra hetum äha indriyäëäm iti | indriyäëäm avaçékåtänäà svairaà viñayeñu caratäà madhye yadaivaikam indriyaà mano’nuvidhéyate |vaçékåtaà sad-indriyeëa saha gacchati, tadaivaikam indriyasya manasaù puruñasya vä prajïäà buddhià harati viñaya-vikñiptäà karoti | kim uta vaktavyaà bahüni prajïäà harantéti | yathä pramattasya karëadhärasya nävaà väyuù sarvataù paribhramayati tadvad iti ||67||

madhusüdanaù : ayuktasya kuto nästi buddhir ity ata äha indriyäëäm iti | caratäà sva-viñayeñu sva-sva-viñayeñu pravartamänänäm avaçékåtänäm indriyäëäà madhye yad ekam apéndriyam anulakñyékåtya mano vidhéyate preryate pravartate iti yävat | karma-kartari la-käraù | tat indriyam ekam api manasänusåtam asya sädhakasya manaso vä prajïäm ätma-viñayäà çästréyäà harati apanayati manasas tad-viñayäviñöatvät | yadaikam apéndriyaà prajïäà harati tadä sarväëi harantéti kim u vaktavyam ity arthaù |

dåñöäntas tu spañöaù | abhyasyeti väyor naukä-haraëa-sämarthyaà na bhuvéti sücayitum ambhaséty uktam | evaà därñöäntike’py ambhaù-sthänéye manaç cäïcalye saty eva prajïä-haraëa-sämarthyam indriyasya na tu bhü-sthänéye manaù-sthairya iti sücitam ||67||

viçvanäthaù : ayuktasya buddhir nästéty upapädayati indriyäëäà sva-sva-viñayeñu caratäà madhye yan mama ekam indriyam anuvidhéyate | puàsäà sarvendriyänuvartiù kriyate, tad eva mano’sya prajïäà buddhià harati | yathämbhasi néyamänäà nävaà pratikülo väyuù ||67||

baladevaù : man-niveçita-manaskatayeindriya-niyamanäbhäve doñam äha indriyäëäm iti | viñayeñu caratäm avijitänäm indriyäëäà madhye yad ekaà çrotraà vä cakñur vänulakñyékåtya mano vidhéyate pravartate, tad ekam evendriyaà manasänugatam asya pravartakasya prajïäà viviktätma-viñayäà haraty apanayati manasasas tad-viñayäkåñöatvät | kià punaù ? sarväëi tänéti | pratikülo väyur yathämbhasi néyamänäà nävaà tadvat ||67||

(2.68)