Viñayä vinivartante nirähärasya dehinaù | rasa-varjaà raso’py asya paraà dåñövä nivartate ||

çrédharaù : nanu nendriyäëäà viñayeñv apravåttir sthita-prajïasya lakñaëaà bhavitum arhati | jaòänäm äturäëäm upaväsa-paräëäà ca viñayeñv pravåtter aviçeñät | taträha viñayä iti | indriyäir viñayäëäm äharaëaà grahaëam ähäraù | nirähärasya indriyäir viñaya-grahaëam akurvato dehino dehäbhimänino’jïasya rägo’bhiläñas tad-varjaà | abhiläñasya na nivartata ity arthaù | yad vä nirähärasya upaväsa-parasya viñayäù präyaço nivartante kñudhä-santaptasya çabda-sparçädy-apekñäbhävät, kintu rasa-varjaà rasäpekñä tu na nivartata ity arthaù | çeñaà samänam ||59||

madhusüdanaù : nanu müòhasyäpi rogädi-vaçäd viñayebhya indriyäëäm upasaàharaëaà bhavati tat kathaà tasya prajïä pratiñöhitety uktam ? ata äha viñayä iti | nirähärasya indriyäir indriyäir viñayän anäharato dehino dehäbhimänavato müòhasyäpi rogiëaù käñöha-tapasvino vä viñayäù çabdädayo vinivartante kintu rasa-varjaà rasa-tåñëä taà varjayitvä | ajïasya viñayä nivartante tad-viñayo rägas tu na nivartata ity arthaù | asya tu sthita-prajïasya paraà puruñärthaà dåñövä tad eväham asméti säkñätkåtya sthitasya raso’pi kñudra-sukha-rägo’pi nivartate | api-çabdäd viñayäç ca | tathä ca yävän artha ity ädau vyäkhyätam | evaà ca sa-räga-viñaya-nivåttiù sthita-prajïa-lakñaëam iti na müòhe vyabhicära ity arthaù | yasmän näsati paramätma-samyag-darçane sa-räga-viñayocchedas tasmät sa-räga-viñayocchedikäyäù samyag-darçanätmikäyäù prajïäyäù sthairyaà mahatä yatnena sampädayed ity abhipräyaù ||59||

viçvanäthaù : müòhasyäpi upaväsato rogädi-vaçäd vendriyäëäà viñayeñv acalanaà sambhavet taträha viñayä iti | rasa-varjaà raso rägo’bhiläñas taà varjayitvä | abhiläñas tu viñayeñu na nivartanta ity arthaù | asya sthita-prajïasya tu paraà paramätmänaà dåñövä viñayeñv abhiläño nivartata iti na lakñaëa-vyabhicäraù | ätma-säkñätkära-samarthasya tu sädhakatvam eva, na tu siddhatvam iti bhävaù ||59||

baladevaù : nanu müòhasyämaya-grastasya viñayeñv indriyäpravåtti-dåñöä tat katham etat sthita-prajïasya lakñaëaà taträha viñayä iti | nirähärasya roga-bhayäd bhojanädény akurvato müòhasyäpi dehino janasya viñayäs tad-anubhavä vinivartante | kintu raso räga-tåñëä tad-varjaà viñaya-tåñëä tu na nivartata ity arthaù | asya sthita-prajïasya tu raso’pi viñaya-rägo’pi viñayebhyaù paraà sva-prakäçänandam ätmänaà dåñövänubhüya nivartate vinaçyatéti sa-räga-viñaya-nivåttis tasya lakñaëam iti na vyabhicäraù ||59||

(2.60)

Yatato hy api kaunteya puruñasya vipaçcitaù |

Indriyäëi pramäthéni haranti prasabhaà manaù ||

çrédharaù : indriya-saàyamaà vinä sthita-prajïatä na sambhavati | ataù sädhakävasthäyäà tatra mahän prayatnaù kartavya ity äha yatato hy apéti dväbhyäm | yatato mokñärthaà prayatamänasya | vipaçcito vivekino’pi | mana indriyäëi prasabhaà baläd haranti | yataù pramäthéni pramathana-çéläni kñobhakänéty arthaù ||60||

madhusüdanaù : tatra prajïä-sthairye bähyendriya-nigraho mano-nigrahaç cäsädhäraëaà käraëaà tad-ubhayäbhäve prajïä-näça-darçanäd iti vaktuà bähyendriya-nigrahäbhäve prathamaà doñam äha yatata iti | he kaunteya !

yatato bhüyo bhüyo viñaya-doña-darçanätmakaà yatnaà kurvato’pi, cakñiìo ìitva-karaëäd anudätteto’nävaçyakam ätmanepadam iti jïäpanät parasmaipadam aviruddham | vipaçcito’tyanta-vivekino’pi puruñasya manaù kñaëa-mätraà nirvikäraà kåtam apéndriyäëi haranti vikäraà präpayanti |

nanu virodhiné viveke sati kuto vikära-präptis taträha pramäthéni pramathana-çéläni atibaléyastväd vivekopamardana-kñamäëi | ataù prasabhaà prasahya balätkäreëa paçyaty eva vipaçciti svämini viveke ca rakñake sati sarva-pramäthétväd evendriyäëi vivekaja-prajïäyäà praviñöaà manas tataù pracyävya sva-viñayäviñöatvena harantéty arthaù | hi-çabdaù prasiddhià dyotayati | prasiddho hy ayam artho loke yathä pramäthino dasyavaù prasabham eva dhaninaà dhana-rakñakaà cäbhibhüya tayoù paçyator eva dhanaà haranti tathendriyäëy api viñaya-sannidhäne mano harantéti ||60||

viçvanäthaù : sädhakävasthäyäà tu yatna eva mahän, na tv indriyäëi parävartayituà sarvathä çaktir ity äha yatata iti | pramäthéni pramathana-çéläni kñobhakänéty arthaù ||60||

baladevaù : athäsyä jïäna-niñöhayä daurlabhyam äha yatato héti | vipaçcito viñayätma-svarüpa-vivekajïasya tata indriya-jaye prayatamänasyäpi puruñasya indriyäëi çroträdéni kartèëi manaù parasabhaà baläd iva haranti | håtvä viñaya-pravaëaà kurvantéty arthaù | nanu virodhini viveka-jïäne sthite kathaà haranti taträha pramäthénéti ati-baliñöhatvät taj-jïänopamardana-kñamäëéty arthaù | tasmät caurebhyo mahä-nidher ivendriyebhyo jïäna-niñöhäyäù saàrakñaëaà sthita-prajïasyäsanam iti ||60||

(2.61)