Yadä te moha-kalilaà buddhir vyatitariñyati | tadä gantäsi nirvedaà çrotavyasya çrutasya ca ||

çrédharaù : kadähaà tat padaà präpsyämi ity apekñäyäm äha yadeti dväbhyäm | moho dehädiñu ätma-buddhiù | tad eva kalilaà gahanam | kalilaà gahanaà vidur ity abhidhäna-koña-småteù | tataç cäyam arthaù | evaà parameçvarärädhane kriyamäëe yadä tat-prasädena tava buddhir dehäbhimäna-lakñaëaà moha-mayaà gahanaà durgaà viçeñeëätitariñyati tadä çrotavyasya çrutasya cärthasya nirvedaà vairägyaà gantäsi präpsyasi | tayor anupädeyatvena jijïäsäm na kariñyaséty arthaù ||52||

madhusüdanaù : evaà karmäëy anutiñöhataù kadä me sattva-çuddhiù syäd ity ata äha yadeti | na hy etävatä kälena sattva-çuddhir bhavatéti käla-niyamo’sti | kintu yadä yasmin käle te tava buddhir antaùkaraëaà moha-kalilaà vyatitariñyati avivekätmakaà käluñam aham idaà mamedaà ity ädy-ajïäna-vilasitam atigahanam vyatikramiñyati rajas-tamo-malam apahäya çuddha-bhävam äpatsyata iti yävat | tadä tasmin käle çrotavyasya çrutasya ca karma-phalasya nirvedaà vaitåñëyaà gantäsi präptäsi | parékñya lokän karma-citän brähmaëo nirvedam äyät [mu.u. 1.2.12] iti çruteù | nirvedena phalenäntaùkaraëa-çuddhià jïäsyaséty abhipräyaù ||52||

viçvanäthaù : evaà parameçvarärpita-niñkäma-karmäbhyäsät tava yogo bhaviñyatéty äha yadeti | tava buddhir antaùkaraëaà moha-kalilaà moha-rüpaà gahanaà viçeñato’tiçayena tariñyati, tadä çrotavyasya çrotavyeñv artheñu çrutasya çruteñv apy artheñu nirvedaà präpsyasi asambhävanä-viparéta-bhävanayor nañöatvät kià me çästropadeça-väkya-çravaëena | sämprataà me sädhaneñv eva pratikñaëam abhyäsaù sarvathocita iti maàsyasa iti bhävaù ||52||

baladevaù : nanu niñkämäëi karmäëi kurvato me kadätma-viñayä manéñäbhyudiyäd iti cet taträha yadeti | yadä te buddhir antaùkaraëaà moha-kalilaà tuccha-phaläbhiläña-hetum ajïäna-gahanaà vyatitariñyati parityakñyatéty arthaù, tadä pürvaà çrutasyänantaraà çrotavyasya ca tasya tuccha-phalasya sambandhinaà nirvedaà gantäsi gamiñyasi | parékñya lokän karma-citän brähmaëo nirvedam äyänti [mu.u. 1.2.12] iti çravaëät | nirvedena phalena tad-viñayäà täà pariceñyati iti nästy atra käla-niyama ity arthaù ||52||

(2.53)

Çruti-vipratipannä te yadä sthäsyati niçcalä | samädhäv acalä buddhis tadä yogam aväpsyasyi ||

çrédharaù : tataç ca çrutéti | çrutibhir nänä-laukika-vaidikärtha-çravaëair vipratipannä | itaù pürvaà vikñiptä saté tava buddhir yadä samädhau sthäsyati | samädhéyate cittam asminn iti samädhiù parameçvaraù | tasmin niçcalä viñayair antarair anäkåñöä | ataeväcalä | abhyäsa-päöavena tatraiva sthirä ca saté yogaà yoga-phalaà tattva-jïänam aväpsyasi ||53||

madhusüdanaù : antaùkaraëa-çuddhyaivaà jäta-nirvedasya kadä jïäna-präptir ity apekñäyäm äha çrutéti | te tava buddhiù çrutibhir nänä-vidha-phala-çravaëair avicärita-tätparyair vipratipannä’neka-vidha-saàçaya-viparyäsavattvena vikñiptä präk | yadä yasmin käle çuddhija-viveka-janitena doña-darçanena taà vikñepaà parityajya samädhau parmätmani niçcalä jägrat-svapna-darçana-lakñaëa-vikñepa-rahitäcalä suñupti-mürcchä-stabdhébhävädi-rüpa-laya-lakñaëa-calana-rahitä saté sthäsyati laya-vikñepa-lakñaëau doñau parityajya samähitä bhaviñyatéti yävat | athavä niçcaläsambhävanä-viparéta-bhävanä-rahitäcalä dérgha-kälädara-nairantarya-satkära-sevanair vijätéya-pratyayädüñitä saté nirväta-pradépavad ätmani sthäsyatéti yojanä | tadä tasmin käle yogaà jéva-paramätmaikya-lakñaëaà tat-tvam-aséty ädi-väkya-janyam akhaëòa-säkñätkäraà sarva-yoga-phalam aväpsyasi | tadä punaù sädhyäntaräbhävät kåta-kåtyaù sthita-prajïo bhaviñyaséty abhipräyaù ||53||

viçvanäthaù : tataç ca çrutiñu nänä-laukika-vaidikärtha-çravaëeñu vipratipannä asammatä viraketit yävat | tatra hetuù niçcalä teñu teñv artheñu calituà vimukhébhütety arthaù | kintu samädhau ñañöhe’dhyäye vakñyamäëa-lakñaëe’calä sthairyavaté | tadä yogam aparokñänubhava-präptyä, jévan-mukta ity arthaù ||53||

baladevaù : nanu karma-phala-nirviëëatayä karmänuñöhänena labdha-håd-viçuddher abhyuditätma-jïänasya me kadätma-säkñät-kåtir iti cet taträha çrutéti | çrutyä karmaëäà jïäna-garbhatäà prabodhayantyä tam etam ity ädikayä vipratipannä viçeñeëa saàsiddhä te buddhir acalä asambhävanä-viparéta-bhävanäbhyäà virahitä yadä samädhau manasi nirväta-dépa-çikheva niçcalä sthäsyati tadä yogam ätmänubhava-lakñaëam aväpsyasi | ayam arthaù phaläbhiläña-çünyatayänuñöhitäni karmäëi sthita-prajïatä-rüpäà jïäna-niñöhäà sädhayanti | jïäna-niñöhä-rüpä sthita-prajïatä tv ätmänubhavam iti ||53||

(2.54)