Yogasthaù kuru karmäëi saìgaà tyaktvä dhanaïjaya | siddhy-asiddhyoù samo bhütvä samatvaà yoga ucyate ||

çrédharaù : kià tarhi ? yoga-stha iti | yogaù parameçvaraikaparatä | tatra sthitaù karmäëi kuru | tathä saìgaà kartåtväbhiniveçaà tyaktvä kevalam éçvaräçrayeëaiva kuru | tat-phalasya jïänasyäpi siddhy-asiddhyoù samo bhütvä kevalam éçvaräçrayeëaiva kuru | yata evaàbhütaà samatvam eva yoga ucyate sadbhiù citta-samädhäna-rüpatvät ||48||

madhusüdanaù : pürvoktam eva vivåëoti yoga-stha iti | he dhanaïjaya tvaà yogasthaù san saìgaà phaläbhiläñaà kartåtväbhiniveçaà ca tyaktvä karmäëi kuru | atra bahu-vacanät karmaëy evädhikäras ta ity atra jätäv eka-vacanam | saìga-tyägopäyam äha siddhy-asiddhyoù samo bhütvä phala-siddhau harñaà phaläsiddhau ca viñädaà tyaktvä kevalam éçvarärädhana-buddhyä karmäëi kurv iti |

nanu yoga-çabdena präk-karmoktam | atra tu yoga-sthaù karmäëi kurv ity ucyate | ataù katham etad boddhyà çakyam ity ata äha samatvaà yoga ucyate | yad etat siddhy-asiddhyoù samatvam idam eva yoga-stha ity atra yoga-çabdenocyate na tu karmeti na ko’pi virodha ity arthaù | atra pürvärdhasyottarärdhena vyäkhyänaà kriyata ity apaunaruktyam iti bhäñyakäréyaù panthäù | sukha-duùkhe same kåtvä ity atra jayäjaya-sämyena yuddha-mätra-kartavyatä prakåtatväd uktä | iha tu dåñöädåñöa-sarva-phala-parityägena sarva-karma-kartavyateti viçeñaù ||48||

viçvanäthaù : niñkäma-karmaëaù prakäraà çikñayati yoga-stha iti | tena jayäjayayos tulya-buddhiù san saìgrämam eva sva-dharmaà kurv iti bhävaù | ayaà niñkäma-karma-yoga eva jïäna-yogatvena pariëamatéti | jïäna-yogo’py evaà pürvottara-granthärtha-tätparyato jïeyaù ||48||

baladevaù : pürvoktaà viçadayati yoga-stha iti | tvaà saìgaà phaläbhiläñaà kartåtväbhiniveçaà ca tyaktvä yogasthaù san karmäëi kuru yuddhädéni | ädyena mäyä-nimajjanam eva | dvitéyena tu svätantrya-lakñaëa-pareça-dharma-cauryam | tena tan-mäyä-vyäkopaù | atas tayoù parityäga iti bhävaù | yogastha-padaà vivåëoti—siddhy-asiddhyor iti | tad-anuñaìga-phalänäà jayädénäà siddhäv asiddhau ca samo bhütvä räga-dveña-rahitaù san kuru | idam eva samatvaà mayä yoga-stha ity atra yoga-çabdenoktaà citta-samädhi-rüpatvät ||48||

(2.49)

Düreëa hy avaraà karma buddhi-yogäd dhanaïjaya | buddhau çaraëam anviccha kåpaëäù phala-hetavaù ||

çrédharaù : kämyaà tu karmätinikåñöam ity äha düreëeti | buddhyä vyavasäyätmikayä kåtaù karma-yogo buddhi-yogo buddhi-sädhana-bhüto vä, tasmät sakäçäd anyat sädhana-bhütaà kämyaà karma düreëa avaraà atyantam apakåñöaà hi | yasmäd evaà tasmäd buddhau jïäne çaraëam äçrayaà karma-yogam anviccha anutiñöha | yad vä buddhau çaraëaà trätäram éçvaram äçrayety arthaù | phalahetur astu sakämä naräù kåpaëä dénäù yo vä etad akñaram gärgy aviditvä asmäl lokät praiti sa kåpaëa [bå.ä.u. 3.8.10] iti çruteù ||49||

madhusüdanaù : nanu kià karmänuñöhänam eva puruñärtho yena niñphalam eva sadä kartavyam ity ucyate prayojanam anuddiçya na mando’pi pravartate iti nyäyät | tad varaà phala-kämanayaiva karmänuñöhänam iti cen nety äha düreëeti | buddhi-yogäd ätma-buddhi-sädhana-bhütän niñkäma-karma-yogäd düreëätiviprakarñeëävaram adhamaà karma phaläbhisandhinä kriyamäëaà janma-maraëa-hetu-bhütam | athavä paramätma-buddhi-yogäd düreëävaraà sarvam api karma yasmäd, he dhanaïjaya, tasmäd buddhau paramätma-buddhau sarvänartha-nivartikäyäà çaraëaà pratibandhaka-päpa-kñayeëa rakñakaà niñkäma-karma-yogam anviccha kartum iccha | ye tu phala-hetavaù phala-kämä avaraà karma kurvanti te kåpaëäù sarvadä janma-maraëädi-ghaöé-yantra-bhramaëena para-vaçä atyanta-dénä ity arthaù | yo vä etad akñaram gärgy aviditvä asmäl lokät praiti sa kåpaëa [bå.ä.u. 3.8.10] iti çruteù | tathä ca tvam api kåpaëo mä bhüù kintu sarvänartha-nivartakätma-jïänotpädakaà niñkäma-karma-yogam evänutiñöhety abhipräyaù | yathä hi kåpaëä janä atiduùkhena dhanam arjayanto yat kiàcid dåñöa-sukha-mätra-lobhena dänädi-janitaà mahat sukham anubhavituà na çaknuvantéty ätmänam eva vaïcayanti tathä mahatä duùkhena karmäëi kurväëäù kñudra-phala-mätra-lobhena paramänandä-nubhavena vaïcitä ity aho daurbhägyaà mauòhyaà ca teñäm iti kåpaëa-padena dhvanitam ||49||

viçvanäthaù : sakäma-karma nindati düreëeti | avaram atinikåñöaà kämyaà karma | buddhi-yogät parameçvarärpita-niñäma-karma-yogät | buddhau niñkäma-karmaëy eva buddhi-yogo niñkäma-karma-yogaù ||49||

baladevaù : atha kämya-karmaëo nikåñöatvam äha düreëeti | buddhi-yogäd avaraà karma düreëa, he dhanaïjaya, ätma-yäthätmya-buddhi-sädhana-bhütän niñkäma-karma-yogät düreëätiviprakarñeëävaram atyapakåñöaà janma-maraëädy-anartha-nimittaà kämyaà karmety arthaù | hi yasmäd evam atas tvaà buddhau tad-yäthätmya-jïäne çaraëam äçrayaà niñkäma-karma-yogam anviccha kuru | ye tu phala-hetavaù phala-kämä avara-karma-käriëas te kåpaëäs tat-phala-janma-karmädi-praväha-paravaçä dénä ity arthaù | tathä ca tvaà kåpaëo mäbhür iti iha kåpaëäù khalu kañöopärjita-vittädåñöa-sukha-lava-lubdhä vittäni dätum asamarthä mahatä däna-sukhena vaïcitäs tathä kañöänuñöhita-karmäëas tuccha-tat-phala-lubdhä mahatätma-sukhena vaïcitä bhavantéti vyajyate ||49||

(2.50)