Eñä te’bhihitä säàkhye buddhir yoge tv imäà çåëu | buddhyä yukto yayä pärtha karma-bandhaà prahäsyasi ||

çrédharaù : upadiñöaà jïäna-yogam upasaàharaàs tat-sädhanaà karma-yogaà prastauti eñety ädi | samyak khyäyate prakäçyate vastu-tattvam anayeti saìkhyä samyak jïänam | tasyäà prakäçamänam ätma-tattvaà säìkhyam | tasmin karaëéyä buddhir eñä taväbhihitä | evam abhihitäyäm api tava ced ätma-tattvam aparokñaà na bhavati tarhy antaùkaraëa-çuddhi-dvärä ätma-tattväparokñärthaà karma-yoga tv imäà buddhià çåëu | yayä buddhyä yuktaù parameçvarärpita-karma-yogena çuddhäntaùkaraëaù san tat-prasäda-labdhäparokña-jïänena karmätmakaà bandhaà prakarñeëa häsyasi tyakñyasi ||39||

madhusüdanaù : nanu bhavatu svadharma-buddhyä yudhyamänasya päpäbhävaù, tathäpi na mäà prati yuddha-kartavyatopadeças tavocitaù | ya enaà vetti hantäraà [gétä 2.19] ity ädinä kathaà sa puruñaù pärtha kaà ghätayati hanti kam [gétä 2.21] ity antena viduñaù sarva-karma-pratikñepät | na hy akartr-bhoktå-çuddha-svarüpo’ham asmi yuddhaà kåtvä tat-phalaà bhokñya iti ca jïänaà sambhavati virodhät | jïäna-karmaëoù samuccayäsambhavät prakäça-tamasor iva | ayaà cärjunäbhipräyo jyäyasé ced ity atra vyakto bhaviñyati | tasmäd ekam eva mäà prati jïänasya karmaëaç copadeço nopapadyata iti cet, na | vidvad-avidvad-avasthä-bhedena jïäna-karmopadeçopapatter ity äha bhagavän eñeti |

eñä na tv eväham ity ädy-eka-viàçati-çlokais te tubhyam abhihitä säìkhye samyak khyäyate sarvopädhi-çünyatayä pratipädyate paramätma-tattvam anayeti saìkhyopaniñat tayaiva täparya-parisamäptyä pratipädyate yaù sa säìkhya aupaniñadaù puruña ity arthaù | tasmin buddhis tan-mätra-viñayaà jïänaà sarvänartha-nivåtti-käraëaà tväà prati mayoktaà naitädåça-jïänavataù kvacid api karmocyate | tasya käryaà na vidyata iti vakñyamäëatvät |

yadi punar evaà mayokte’pi tavaiñä buddhir nodeti citta-doñät, tadä tad-apanayenätma-tattva-säkñätkäräya karma-yoga eva tvayänuñöheyaù | tasmin yoge karma-yoge tu karaëéyäm imäà sukha-duùkhe same kåtvä ity atroktäà phaläbhisandhi-tyäga-lakñaëäà buddhià vistareëa mayä vakñyamäëäà çåëu | tu-çabdaù pürva-buddher yoga-viñayatva-vyatireka-sücanärthaù | tathä ca çuddhäntaù-karaëaà prati jïänopadeço’çuddhäntaù-karaëaà prati karmopadeça iti kutaù samuccaya-çaìkayä virodhävakäça ity abhipräyaù |

yoga-viñayäà buddhià phala-kathanena stauti—yathä vyavasäyätmikayä buddhyä karmasu yuktas tvaà karma-nimittaà bandha-näçäyäçuddhi-lakñaëaà jïäna-pratibandhaà prakarñeëa punaù pratibandhänutpatti-rüpeëa häsyasi tyakñyasi | ayaà bhävaù—karma-nimitto jïäna-pratibandhaù karmaëaiva dharmäkhyenäpanetuà çakyate dharmeëa päpam apanudati [ma.nä.u. 13.6] iti çruteù | çravaëädi-lakñaëo vicäras tu karmätmaka-pratibandha-rahitasyäsambhävanädi-pratibandhaà dåñöa-dväreëäpanayatéti na karma-bandha-niräkaraëäyopadeñöuà çakyate | ato’tyanta-malinäntaù-karaëatväd bahir aìga-sädhanaà karmaiva tvayänuñöheyaà, nädhunä çravaëädi-yogyatäpi tava jätä | düre tu jïäna-yogyateti | tathä ca vakñyati—karmaëy evädhikäras te [gétä 2.47] iti | etena säìkhya-buddher antaraìga-sädhanaà çravaëädi vihäya bahiraìga-sädhanaà karmaiva bhagavatä kim ity arjunäyopadiçyata iti nirastam | karma-bandhaà saàsäram éçvara-prasäda-nimitta-jïäna-präptyä prahäsyaséti präcäà vyäkhyäne tv adhyähära-doñaù karma-pada-vaiyarthyaà ca parihartavyam ||39||

viçvanäthaù : upadiñöaà jïäna-yogam upasaàharati eñeti | samyak khyäyate prakäçyate vastu-tattvam aneneti säìkhyaà samyak jïänam | tasmin karaëéyä buddhir eña kathitä | adhunä yoge bhakti-yoge imäà vakñyamäëäà buddhià karaëéyäà çåëu, yayä bhakti-viñayiëyä buddhyä yuktaù sahitaù | karma-bandhaà saàsäram ||39||

baladevaù : uktaà jïäna-yogam upasaàharan tad-upäyaà niñkäma-karma-yogaà vaktum ärabhate eñeti | saìkhyopaniñat samyak khyäyate nirüpyate tattvam anayä iti nirukteù | tayä pratipädyam ätma-yäthätmyaà säìkhyam | çaiñikän tasmin kartavyaiñä buddhis taväbhihitä | ne tv evähaà ity ädinä tasmät sarväëi bhütäni ity antena | sä cet tava citta-tad-doñän näbhyudeti tarhi yoge tam etaà vedänuvacanena brähmaëä vividiñanti yajïena dänena tapasä näçakena ity ädi çruty-uktäntargata-jïäne niñkäma-karma-yoge kartavyäm imäà vakñyamäëäà buddhià çåëu | phaloktyä täà stauti yayeti | karmäëi kurväëas tvaà bhagavad-äjïayä mahä-prayäsäni karmäëi kurvaàs tat-tad-uddeça-mahimnä tvad-antar-abhyuditayätma-jïäna-niñöhayä saàsäraà tariñyaséti | paçu-putra-räjyädi-phalakaà karma sa-kämaà jïäna-phalakaà tu tan-niñkämam iti çästre’smin paribhäñyate ||39||

(2.40)