Yadåcchayä copapannaà svarga-dväram apävåtam | sukhinaù kñatriyäù pärtha labhante yuddham édåçam ||32||

çrédharaù : kià ca mahati çreyasi svayam evopägate sati kuto vikampasa iti | ata äha yadåcchayeti | yadåcchayä aprärthitam eva upapannaà präptam édåçaà yuddham labhante | yato nirävaraëaà svarga-dväram evaitat | yad vä ya evaàvidhaà yuddhaà labhante ta eva sukhina ity arthaù | etena svajanaà hi kathaà hatvä sukhinaù syäma mädhava iti yad uktaà tan nirastaà bhavati ||32||

madhusüdanaù : nanu yuddhasya kartavyatve’pi na bhéñma-droëädibhir gurubhiù saha tat kartum ucitam atigarhitatväd ity äçaìkyäha yadåcchayeti | yadåcchayä sva-prayatna-vyatirekeëa | co’vadhäraëe | aprärthanayaivopasthitam édåçaà bhéñma-droëädi-véra-puruña-pratiyogikaà kérti-räjya-läbha-dåñöa-phala-sädhanaà yuddhaà ye kñatriyäù pratiyogitvena labhante te sukhinaù sukha-bhäja eva | jaye satyenäyäsenaiva yaçaso räjyasya ca läbhät | paräjaye cätiçéghram eva svargasya läbhäd ity äha svarga-dväram apävåtam iti | apratibaddhaà svarga-sädhanaà yuddham avyavadhänenaiva svarga-janakaà jyotiñöhomädikaà tu ciratareëa deha-pätasya pratibandhäbhävasya cäpekñaëäd ity arthaù | svarga-dväram ity anena çyenädivat pratyaväya-çaìkä parihåtä | çyenädayo hi vihitä api phala-doñeëa duñöäù | tat-phalasya çatru-vadhasya na hiàsyät sarvä bhütäni, brähmaëaà na hanyät ity ädi-çästra-niñiddhasya pratyaväya-janakatvät phale vidhy-abhäväc ca na vidhi-spåñöe niñedhänavakäçaù iti nyäyävatäraù | yuddhasya hi phalaà svargaù sa ca na niñiddhaù | tathä ca manuù —

ähaveñu mitho’nyonyaà jighäàsanto mahékñitaù |

yudhyamänäù paraà çaktyä svargaà yänty aparäìmukhäù || [manu 7.90] iti |

yuddhaà tu agnéñoméyädy-älambha-vadha-vihitatvän na niñedhena sprañöuà çakyate ñoòaçi-grahaëädivat | grahaëägrahayos tulya-balatayä vikalpavat sämänya-çästrasya viçeña-çästreëa saìkoca-sambhavät | tathä ca vidhi-spåñöe niñedhänavakäçaù iti nyäyäd yuddhaà na pratyaväya-janakaà näpi bhéñma-droëädi-guru-brähmaëädi-vadha-nimitto doñaù | teñäm ätatäyitvät | tad uktaà manunä—

guruà vä bäla-våddhau vä brähmaëaà vä bahu-çrutam |

ätatäyinam äyäntaà hanyäd evävicärayan ||

ätatäyinam äyäntam api vedänta-päragam |

jighäàsantaà jighäàséyän na tena brahmahä bhavet ||

nätatäyi-vadho doño hantur bhavati kaçcana || [manu 8.350-351] ity ädi |

nanu—

småtyor virodhe nyäyas tu balavän vyavahärataù |

artha-çästrät tu balavad dharma-çästram iti sthitiù || [yäjïavalkya 2.21]

iti yäjïavalkya-vacanäd ätatäyi-brähmaëa-vadhe’pi pratyaväyo’sty eva | brähmaëaà na hanyät iti hi dåñöa-prayojanänapekñatväd dharma-çästraà, jighäàsantaà jighäàséyän na tena brahmahä bhavet iti ca sva-jévanärthatväd artha-çästram |

atrocyate brahmaëe brähmaëam älabheta itivad yuddha-vidhäyakam api dharma-çästram eva sukha-duùkhe same kåtvä ity atra dåñöa-prayojanänapekñatvasya vakñyamäëatvät | yäjïavalkya-vacanaà tu dåñöa-prayojanoddeçyaka-küöa-yuddhädi-kåta-vadha-viñayam ity adoñaù | mitäkñaräkäras tu dharmärtha-sannipäte’rtha-grähiëa etad eveti dvädaça-värñika-präyaçcittasyaitac-chabda-parämåñöasyäpastambena vidhänän mitra-labdhyädy-artha-çästränusäreëa catuñpäd vyavahäre çatror api jaye dharma-çästrätikramo na kartavya ity etat paraà vacanam etad ity äha | bhavatv evaà na no häniù | tad evaà yuddha-karaëe sukhokteù svajanaà hi kathaà hatvä sukhinaù syäma mädhava ity arjunoktam apäkåtam ||32||

viçvanäthaù : kià ca, jetåbhyaù sakäçäd api nyäya-yuddhe måtänäm adhikaà sukham ato bhéñmädén hatvä tän pratyuta svato’pi adhika-sukhinaù kuru ity äha yadåcchayeti | svarga-sädhanaà karma-yogam akåtväpéty arthaù | apävåtam apagatävaraëam ||32||

baladevaù : kià cäyatnäd ägate’smin mahati çreyasi na yuktas te kampa ity äha yadåcchayeti | co’vadhäraëe | yatnaà vinaiva copapannam édåçaà bhéñmädibhir mahä-véraiù saha yuddhaà sukhinaù sabhägyäù kñatriyä labhante | vijaye satya-çrameëa kérti-räjyayor måtyau sati çéghram eva svargasya ca präpter ity arthaù | etad vyaïjayan viçinañöi—svarga-dväram upävåtam iti | apratiruddha-svarga-sädhanam ity arthaù | jyotiñöomädikaà ciratareëa svargopalambhakam iti tato’syätiçayaù ||32||

(2.33)