Jätasya hi dhruvo måtyur dhruvaà janma måtasya ca | tasmäd aparihärye’rthe na tvaà çocitum arhasi ||

çrédharaù : kuta iti ? ata äha jätasyety-ädi | hi yasmäj jätasya svärambhaka-karma-kñaye måtyur dhruvo niçcitaù | måtasya ca tad-deha-kåtena karmaëä janmäpi dhruvam eva | tasmäd evam aparihärye’rthe avaçyambhävini janma-maraëa-lakñaëe’rthe tvaà vidvän çocitum närhasi yogyo na bhavasi ||27||

madhusüdanaù : nanv ätmana äbhüta-saàplava-sthäyitva-pakñe ca dåñöädåñöa-duùkha-sambhavät tad-bhayena çocäméty ata äha dvitéya-çlokena jätasya héti | hi yasmäj jätasya sva-kåta-dharmädharmädi-vaçäl labdha-çarérendriyädi-sambandhasya sthirasyätmano dhruva ävaçyako måtyus tac-charérädi-vicchedas tad-ärambhaka-karma-kñaya-nimittaù saàyogasya viyogävasänatvät | tathä dhruvaà janma måtasya ca präg-deha-kåta-karma-phalopabhogärthaà sänuçayasyaiva prastutatvän na jévan-mukte vyabhicäraù | tasmäd evam aparihärye parihartum açakye’smin janma-maraëa-lakñaëe’rthe viñaye tvam evaà vidvän na çocitum arhasi | tathä ca vakñyati—åte’pi tväà na bhaviñyanti sarve [gétä 11.32] iti | yadi hi tvayä yuddhe’nähanyamänä ete jéveyur eva tadä yuddhäya çokas tavocitaù syät | ete tu karma-kñayät svayam eva mriyanta iti tat-parihäräsamarthasya tava dåñö-duùkha-nimittaù çoko nocita iti bhävaù |

evam adåñöa-duùkha-nimitte’pi çoke tasmäd aparihärye’rthe ity evottaram | yuddhäkhyaà hi karma kñatriyasya niyatam agnihoträdivat | tac ca yudha samprahäre ity asmäd dhätor niñpannaà çatru-präëa-viyogänuküla-çastra-prahära-rüpaà vihitatvägnéñoméyädi-siàhävan na pratyaväya-janakam | tathä ca gautamaù smarati na doño hiàsäyäm ähave’nyatra vyaçväsärathyanuyudha-kåtäïjali-prakérëa-keça-paräìmukhopaviñöa-sthala-våkñärüòha-düta-go-brähmaëa-vädibhyaù iti | brähmaëa-grahaëaàcäträyoddhå-brähmaëa-viñayaà gavädi-präya-päöhäd iti sthitam | etac ca sarvaà svadharmam api cävekñyety atra spañöékariñyati | tathä ca yuddha-lakñaëe’rthe’gnihoträdivad vihitatväd aparihärye parihartum açakye tad-akaraëe pratyaväya-prasaìgät tvam adåñöa-duùkha-bhayena çocituà närahaséti pürvavat |

yadi tu yuddhäkhyaà karma kämyam eva—

ya ähaveñu yudhyante bhümy-artham aparäìmukhäù |

aküöair äyudhair yänti te svargaà yogino yathä || [yajïa. 13.324]

iti yäjïavalkya-vacanät | hato vä präpsyasi svargaà jitvä vä bhokñyase mahém [gétä 2.37] iti bhagavad-vacanäc ca | tadäpi prärabdhasya kämyasyäpi avaçya-parisamäpanéyatvena nitya-tulyatvät tvayä ca yuddhasya prärabdhatväd aparihäryatvaà tyulyam eva |

athavätma-nityatva-pakña eva çloka-dvayam arjunasya paramästikasya veda-bähya-matäbhyupagamäsambhavät | akñara-yojanä tu nityaç cäsau dehendriyädi-sambandha-vaçäj jätaç ceti nitya-jätas tam enam ätmänaà nityam api santaà jätaà cen manyase tathä nityam api santaà måtaà cen manyase tathäpi tvaà nänuçocitum arhaséti hetum äha jätasya héty ädinä | nityasya jätatvaà måtatvaà ca präg-vyäkhyätam | spañöam anyat | bhäñyam apy asmin pakñe yojanéyam ||27||

viçvanäthaù : hi yasmät tasya svärambhaka-karma-kñaye måtyur dhruvo niçcitaù | måtasya ca tad-deha-kåtena karmaëä janmäpi dhruvam eva | aparihärye’rthe iti måtyur janma ca parihartum a]cakyam eva ity arthaù ||27||

baladevaù : atha çarérätirikto nitya ätmä | tasyäpürva-çarérendriya-yogo janma | pürva-çarérendriya-viyogas tu maraëaà tad-ubhayaà ca dharmädharma-hetukatvät tad-äçrayasya nityasyätmano mukhyaà, tad-atiriktasya çarérasya tu gauëam | tasyänityasya kåta-hänya-kåtäbhyägama-prasaìgena tad-äçrayatvänupapatter iti tärkikä manyante | tat-pakñe’py ätmanaù çocyatvaà pariharati jätasyeti | hir hetau | jätasya sva-karma-vaçät präpta-çarérädi-yogasya nityasyäpy ätmanas tad-ärambhaka-karma-kñaya-hetuko måtyur dhruvo niçcitaù | måtasya tac-charéra-kåta-karma-hetukaà janma ca dhruvaà syät | tasmäd evam aparihärye parihartum açakye janma-maraëätmake’rthe tvaà vidvän çocituà närhasi | tvayi yuddhän nivåtte’py ete svärambhake karmaëi kñéëe sati mariñyanty eva | tava tu svadharmäd vicyutir bhävinéti bhävaù ||27||

(2.28)