Acchedyo’yam adähyo’yam akledyo’çoñya eva ca | nityaù sarva-gataù sthäëur acalo’yaà sanätanaù ||

çrédharaù : tatra hetum äha acchedya ity ädinä särdhena | niravayavatväd acchedyo’kledyaç ca | amürtatväd adähyaù | dravatväbhäväd açoñya iti bhävaù | itaç ca chedädi-yogyo na bhavati | yato nityo’vinäçé | sarva-gataù sthäëuù sthira-svabhävo rüpäntaräpatti-çünyaù | acalaù pürva-rüpäparityägé | sanätano’nädiù ||24||

madhusüdanaù : çasträdénäà tan-näçakatväsämarthye tasya taj-janita-näçänarhatve hetum äha acchedya iti | yato’cchedyo’yam ato nainaà chindanti çasträëi | adähyo’yaà yato’to nainaà dahati pävakaù | yato’kledyo’yam ato nainaà kledayanty äpaù | yato’çoñyo’yam ato nainaà çoñayati märuta iti krameëa yojanéyam | eva-käraù pratyekaà sambadhyamäno ’cchedyatvädy-avadhäraëärthaù | caù samuccaye hetau vä | chedädy-anarhatve hetum ähottarärdhena |

nityo’yaà pürväpara-koöi-rahito’to’nutpädyaù | asarvagatatve hy anityatvaà syät | yävad-vikäraà tu vibhägaù iti nyäyät paräbhyupagata-paramäëv-ädénäm anabhyupagamät | ayaà tu sarva-gato vibhur ato nitya eva | etena präpyatvaà paräkåtam | yadi cäyaà vikäré syät tadä sarva-gato na syät | ayaà tu sthäëur avikäré | ataù sarva-gata eva | etena vikäryatvam apäkåtam | yadi cäyaà calaù kriyävän syät tadä vikäré syäd ghaöädivat | ayaà tv acalo’to na vikäré | etena saàskäryatvaà niräkåtam | pürvävasthä-parityägenävasthäntaräpattir vikriyä | avasthaikye’pi calana-mätraà kriyeti viçeñaù | yasmäd evaà tasmät sanätano’yaà sarvadaika-rüpo na kasyä api kriyäyäù karmety arthaù | utpatty-äpti-vikåti-saàskåty-anyatara-kriyä-phala-yoge hi karmatvaà syät | ayaà tu nityatvän notpädyaù | anityasyaiva ghaöäder utpädyatvät | sarvagatatvän na präpyaù paricchinnasyaiva paya-ädeù präpyatvät | sthäëutväd avikäryaù | vikriyävato ghåtäder eva vikäryatvät | acalatväd asaàskäryaù sakriyasyaiva darpaëädeù saàskäryatvät | tathä ca çrutayaù—äkäçavat sarva-gataç ca nityaù [chä.u. 3.14.3], våkña iva stabdho divi tiñöhaty ekaù [çve.u. 3.9], niñkalaà niñkriyaà çäntaà [çve.u. 6.19], ity ädayaù | yaù påthivyäà tiñöhan påthivyä antaro yo’psu tiñöhann adbhyo’ntaro yas tejasi tiñöhaàs tejaso’ntaro yo väyau tiñöan väyor antaraù [bå.ä.u. 3.7.3 ff] ity ädyä ca çrutiù sarvagatasya sarväntaryämitayä tad-aviñayatvaà darçayati | yo hi çasträdau na tiñöhati taà çasträdayaç chindanti | ayaà tu çasträdénäà sattä-sphürti-pradatvena tat-prerakas tad-antaryämé | ataù katham enaà çasträdéni sva-vyäpära-viñayé kuryur ity abhipräyaù | atra yena süryas tapati tejaseddhaù [tai.brä. 3.12.97] ity ädi çrutayo’nusandheyäù | saptamädhyäye ca prakaöékariñyati çré-bhagavän iti dik ||24||

viçvanäthaù : tasmäd ätmäyam evam ucyata ity äha acchedya iti | atra prakaraëe jévätmano nityatvasya çabdato’rthataç ca paunaruktyaà nirdhäraëa-prayojakaà sandigdhadhéñu jïeyam | yathä kaläv asmin dharmo’sti dharmo’stéti tri-caturdhä-prayogäd dharmo’sty eveti niùsaàçayä pratétiù syäd iti jïeyam | sarva-gataù svakarma-vaçäd deva-manuñya-tiryag-ädi-sarva-deha-gataù | sthäëur acala iti paunaruktyaà sthairya-nirdhäraëärtham | atisükñmatväd avyaktas tad api deha-vyäpi-caitanyatväd acintyo’tarkyaù | janmädi-ñaò-vikäränarhatväd avikäryaù ||24-25||

baladevaù : chedädy-abhäväd eva tat-tan-nämabhir ayam äkhyäyata ity äha acchedyo’yam iti | eva-käraù sarvaiù sambadhyate | sarva-gataù sva-karma-hetukeñu deva-mänavädiñu paçu-pakñy-ädiñu ca sarveñu çaréreñu paryäyeëa gataù präpto’péty arthaù | sthäëuù sthira-svarüpaù | acalaù sthira-guëakaù | avinäçé vä are’yam ätmänucchitti-dharmä [Bau 4.5.14] iti çruter ity arthaù | na cänucchittir eva dharmo yasyeti vyäkhyeyaà tasyärthasyävinäçéty anenaiva läbhät | tasmäd anucchittayo nityä dharmä yasya sa tathety evärthaù | sanätanaù çäçvataù paunarukta-doñas tv agre parihariñyate ||24||

(2.25)