Vedävinäçinaà nityaà ya enam ajam avyayam | kathaà sa puruñaù pärtha kaà ghätayati hanti kam ||

çrédharaù : ata eva hantåtväbhävo’pi pürvoktaù prasiddha ity äha vedävinäçinam ity ädi | nityaà våddhi-çünyam | avyayam apakñaya-çünyam | ajam avinäçinaà ca | yo veda sa puruñaù kaà hanti | kathaà vä hanti ? evaà-bhütasya vadhe sädhanäbhävät | tathä svayaà prayojako bhütvänyena kaà ghätayati ? kathaà vä ghätayati ? na kiïcid api | na kathaïcid api ity arthaù | anena mayy api prayojakatväd doña-dåñöià mä kärñér ity uktaà bhavati ||21||

madhusüdanaù : näyaà hanti na hanyata iti pratijïäya na hanyata ity upapäditam idänéà na hantéty upapädayann upasaàharati | na vinañöuà çélaà yasya tam avinäçinam antya-vikära-rahitam | tatra hetuù—avyayaà na vidyate vyayo’vayaväpacayo guëäpacayo vä yasya tam avyayam | avayaväpacayena guëäpacayena vä vinäça-darçanät tad-ubhaya-rahitasya na vinäçaù sambhavatéty arthaù |

nanu janyatvena vinäçitvam anumäsyämahe nety äha—ajam iti | na jäyate ity ajam ädya-vikära-rahitam | tatra hetuù—nityaà sarvadä vidyämänaà, präg-avidyamänasya hi janma dåñöaà na tu sarvatä sata ity abhipräyaù |

athavävinäçinam abädhyaà satyam iti yävat | nityaà sarva-vyäpakam | tatra hetuù—ajam avyayaà | janma-vinäça-çünyaà jäyamänasya vinaçyataç ca sarva-vyäpakatva-satyatvayor ayogät |

evaà sarva-vikriyä-çünyaà prakåtam enaà dehinaà svam ätmänaà yo veda vijänäti çästräcäryopadeçäbhyäà säkñätkaroti ahaà sarva-vikriyä-çünyaù sarva-bhäsakaù sarva-dvaita-rahitaù paramänanda-bodha-rüpa iti sa evaà vidvän puruñaù pürëa-rüpaù kaà hanti ? kathaà hanti ? kià-çabda äkñepe | na kam api hanti na katham api hantéty arthaù | tathä kaà ghätayati kathaà ghätayati kam api na ghätayati katham api na ghätayatéty arthaù | nahi sarva-vikära-çünyasyäkartur hanana-kriyäyäà kartåtvaà sambhavati | tathä ca çrutiù—

ätmänaà ced vijänéyäd ayam asméti püruñaù |

kim icchan kasya kämäya çaréram anusaàjvaret || [bå.ä.u. 4.4.12]

iti çuddham ätmänaà viduñas tad-ajïäna-nibandhanädhyäsa-nivåttau tan-müla-räga-dveñädy-abhävät-kartåtva-bhoktåtvädy-abhävaà darçayati |

ayam aträbhipräyo bhagavataù | vastu-gatyä ko’pi nakaroti na kärayati ca kiàcit sarva-vikriyä-çünya-svabhävatvät paraà tu svapna ivävidyayä kartåtvädikam ätmany abhimanyate müòhaù | tad uktam ubhau tau na vijänétaù [gétä 2.19] iti | çrutiç ca - dhyäyatéva leläyatéva [bå.ä.u. 4.3.7] ity ädiù | ata eva sarväëi çästräëy avidvad-adhikärikäëi | vidväàs tu samülädhyäsa-bädhän nätmani kartåtvädikam abhimanyate sthäëu-svarüpaà vidvän iva coratvam | ato vikriyä-rahitatväd advitéyatväc ca vidvän na karoti kärayati cety ucyate | tathä ca çrutiù—vidvän na bibheti kutaçcana [tai.u. 2.9.1] iti | arjuno hi svasmin kartåtvaà bhagavati ca kärayitåtvam adhyasya hiàsä-nimittaà doñam ubhayaträpy äçaçaìke | bhagavän api viditäbhipräyo hanti ghätayatéti tad-ubhayam äcikñepa | ätmani kartåtvaà mayi ca kärayitåtvam äropya pratyaväya-çaìkäà mä kärñér ity abhipräyaù |

avikriyatva-pradarçanenätmanaù kartåtva-pratiñedhät sarva-karmäkñepe bhagavad-abhiprete hantir upalakñaëärthaù puraù-sphürtikatvät | pratiñedha-hetos tulyatvät karmäntaräbhyanujïänupapatteù | tathä ca vakñyati tasya käryaà na vidyata [gétä 3.17] iti | ato’tra hanana-mäträkñepeëa karmäntaraà bhagavatäbhyanujïäyata iti müòha-jana-jalpitam apästam | tasmäd yudhyasvety atra hananasya bhagavatäbhyanujïänäd västava-kartåtvädy-abhävasya karma-mätre samatväd iti dik ||21||

viçvanäthaù : ata evambhüta-jïäne sati tvaà yudhyamäno’pi ahaà yuddhe prerayann api doña-bhäjau naiva bhaväva ity äha vedeti | nityam iti kriyä-viçeñaëam | avinäçinam iti, ajam iti, avyayam ity etair vinäça-janyä apekñayä niñiddhäù | sa puruño mal-lakñaëaù kaà ghätayati, kathaà vä ghätayati, sa puruñas tval-lakñaëaù kaà hanti ? kathaà vä hanti ? ||21||

baladevaù : evaà tattva-jïänavän yo dharma-buddhyä yuddhe pravartate yaç ca pravartayati, tasya tasya ca ko’pi na doña-gandha ity äha vedeti | enaà prakåtam ätmänam avinäçinam ajam avyayam apakñaya-çünyaà ca yo veda çästra-yuktibhyäà jänäti, sa puruño yuddhe pravåtto’pi kaà hanti kathaà vä hanti ? tatra pravartayann api kaà ghätayati kathaà vä ghätayati ? kim äkñepe—na kam api na katham apéty arthaù | ntiyam iti vedana-kriyä-viçeñaëam ||21||

(2.22)