Açocyän anvaçocas tvaà prajïä-vädäàç ca bhäñase | gatäsün agatäsüàç ca nänuçocanti paëòitäù ||

çrédharaù : dehätmanor avivekäd asyaivaà çoko bhavatéti tad-viveka-darçanärthaà çré-bhagavän uväca— açocyän ity ädi | çokasyäviñayé-bhütän eva bandhün tvam anvaçocaù anuçocitavän asi dåñövemän svajanän kåñëa ity ädinä | tatra kutas tvä kaçmalam idaà viñame samupasthitam ity ädinä mayä bodhito’pi punaç ca prajïävatäà paëòitänäà vädän çabdän kathaà bhéñmam ahaà saìkhye ity ädén kevalaà bhäñase, na tu paëòito’si, yataù gatäsün gata-präëän bandhün agatäsüàç ca jévato’pi, bandhu-hénä ete kathaà jéviñyantéti nänuçocanti paëòitä vivekinaù ||11||

madhusüdanaù : taträrjunasya yuddhäkhye svadharme svato jätäpi pravåttir dvividhena mohena tan-nimittena ca çokena pratibaddheti dvividho mohas tasya niräkaraëéyaù | taträtmani svaprakäçaparamänandarüpe sarvasaàsäradharmä'saàsargiëi sthülasükñmaçaréradvayatatkäraëävidyäkhyopädhitrayävivekena mithyäbhütasyäpi saàsärasya satyatvätmadharmatvädipratibhäsarüpa ekaù sarvapräëisädhäraëaù | aparas tu yuddhäkhye svadharme hiàsädi-bähulyenädharmatva-pratibhäsa-rüporjunasyaiva karuëädi-doña-nibandhano'sädhäraëaù | evam upädhi-traya-vivekena çuddhätma-svarüpa-bodhaù prathamasya nivartakaù sarva-sädhäraëaù, dvitéyasya tu hiàsädimattve'pi yuddhasya svadharmatvenädharmatväbhäva-bodho'sädhäraëaù, çokasya tu käraëa-nivåttyaiva nivåtter na påthak sädhanäntaräpekñety abhipretya krameëa bhrama-dvayam anuvadan çré-bhagavän uväca——açocyän iti |

aзocyдn зocitum ayogyдn eva bhйсma-droлдdйn дtma-sahitдаs tvaа paлтito'pi san anvaзoco'nuзocitavдn asi | te mriyante man-nimittam ahaа tair vinдbhьtaщ kiа kariсyдmi ? rдjya-sutathд ca -nety evam-arthakena dесцvemaа svajanam ity-дdinд | tathд cдзocye зocya-bhramaщ paзv-дdi-sдdhдraлaщ, tavдtyanta-paлтitasyдnucita ity arthaщ | tathд kutas tvд kaзmalam ity-дdinд mad-vacanenдnucittam idam дcaritaа mayeti vimarзe prдpte'pi tvaа svayaа prajпo'pi san prajпдnда avдdдn prajпair vaktum anucitдп зabdдаз ca, kathaа bhйсmam ahaа saаkhye ity-дdйn bhдсase vadasi, na tu lajjayд tьслйа bhavasi |

ataù paraà kim anucitam astéti sücayituà ca-käraù | tathä cädharme dharmatva-bhränti-dharme cädharmatva-bhräntir asädhäraëé tavätipaëòitasya nociteti bhävaù | prajïävatäà paëòitänäà vädän bhäñase paraà, na tu budhyasa iti vä bhäñaëäpekñayänuçocanasya präk-kälatväd atétatva-nirdeçaù | bhäñaëasya tu tad-uttara-kälatvenävyavahitatväd vartamänatva-nirdeçaù | chändasena tiì-vyatyayenänuçocaséti vartamänatvaà vyäkhyeyam |

nanu bandhu-vicchede çoko nänucitaù vasiñöhädibhir mahä-bhägair api kåtatväd ity äçaìkyäha—gatäsün iti | ye paлтitдщ vicдra-janyдtma-tattva-jпдnavantas te gata-prдлдn agata-prдлдаз ca bandhutvena kalpitдn dehдn nдnuзocanti | ete mеtдщ sarvopakaraлa-parityдgena gatдщ kiа kurvanti ? kva tiсцhanti ? ete ca jйvanto bandhu-vicchedena kathaа jйviсyanti ? iti na vyдmuhyanti | samдdhi-samaye tat-pratibhдsдbhдvдt, vyutthдna-samaye tat-pratibhдse'pi mесдtvena niзcayдt | na hi rajju-tattva-sдkсдt-kдreлa sarpa-bhrame'panйte tan-nimitta-bhaya-kampдdi saаbhavati, na vд pittopahatendriyasya kadдcid guтe tiktatд-pratibhдse'pi tiktдrthitayд tatra pravеttiщ saаbhavati, madhuratva-niзcayasya balavattvдt |

evam ätma-svarüpäjïäna-nibandhanatväc chocya-bhramasya tat-svarüpa-jïänena tad-ajïäne'panéte tat-kärya-bhütaù çocya-bhramaù katham avatiñöheteti bhävaù | vasiñöhädénäà prärabdha-karma-präbalyät tathä tathänukaraëaà na çiñöäcäratayänyeñäm anuñöheyatäm äpädayati, çiñöair dharma-buddhyänuñöhéyamänasyälaukika-vyavahärasyaiva tad-äcäratvät anyathä niñöhévanäder apy anuñöhäna-prasaìgäd iti dåñöavyam | yasmäd evaà tasmät tvam api paëòito bhütvä çokaà mäkärñér ity abhipräyaù ||11||

viçvanäthaù : bho arjuna ! taväyaà bandha-vadha-hetukaù çoko bhrama-mülaka eva, tathä kathaà bhéñmam ahaà saìkhye ity ädiko vivekaç cäprajïä-mülaka evety äha açocyän ity ädi | açocyän çokänärhän eva tvam anvaçoco’nuçocitavän asi | tathä tväà prabodhayantaà mäà prati prajïä-vädän prajïäyäà satyäm eva ye vädäù kathaà bhéñmam ahaà saìkhye ity ädéni väkyäni tän bhäñase, na tu tava käpi prajïä vartate iti bhävaù | yataù paëòitäù prajïävanto gatäsün gatä niùsåtä bhavanty asavo yebhyas tän sthüla-dehän na çocanti, teñäà naçvara-bhävatväd iti bhävaù | agatäsün aniùsåta-präëän sükñma-dehän api na çocanti, te hi mukteù pürvaà naçvarä eva | ubhayeñäm api tathä tathä svabhävasya duñpariharatvät | mürkhäs tu pirträdi-dehebhyaù präëeñu niùsåteñv eva çocanti, sükñma-dehäàs tu na, te präyaù paricinvantyas atas tair alam | ete hi sarve bhéñmädayaù sthüla-sükñma-deha-sahitä ätmäna eva | ätmanäà tu ityatvät teñu çoka-pravåttir eva nästéty atas tvayä yat pürvam artha-çästrät dharma-çästraà balavad ity uktaà tatra mayä tu dharma-çästräd api jïäna-çästraà balavad ity ucyata iti bhävaù ||11||

baladevaù : evaа arjune tьслйа sthite tad-buddhim дkсipan bhagavдn дha aзocyдn iti | he arjuna ! aзocyдn зocitum ayogyдn eva dhдrtarдсцrдаs tvaа anvaзocaщ зocitavдn asi | tathд mда prati prajпд-vдdдn prajпдvatдm iva vacanдni dесцvemaа svajanam ity дdйni, kathaа bhйсmam ity дdйni ca bhдсase, na ca te prajпд-leзo’py astйti bhдvaщ | ye tu prajпдvantas te gatдsьn nirgata-prдлдn sthьla-dehдn, agatдsьаз cдnirgata-prдлдn sьkсma-dehдаз ca, зabdдd дtmanaз ca na зocanti | ayam arthaщ—зokaщ sthьla-dehдnда vinдзitvдt, nдntyaщ sьkсma-dehдnда mukteщ prдg avainдзitvдt tadvatдm дtmanда tu сaт-bhдva-vikдra-varjitдnда nityatvдn na зocyдteti | dehдtma-svabhдva-vidда na ko’pi зoka-hetuщ | yad-artha-здstrдd dharma-здstrasya balavattvam ucyate | tat kila tato’pi balavatд jпдna-здstreлa pratyucyate | tasmдd aзocye зocya-bhramaщ pдmara-sдdhдraлaщ paлтitasya te na yogya iti bhдvaщ ||11||

(2.12)