Pürväbhyäsena tenaiva hriyate hy avaço’pi saù | jijïäsur api yogasya çabda-brahmätivartate ||

çrédharaù : tatra hetuù pürveti | tenaiva pürva-deha-kåtäbhyäsenävaço’pi kutaçcid ambharäyäd anicchann api saàhriyate viñayebhyaù purävåtya brahma-niñöhaù kriyate | tad evaà pürväbhyäsa-balena prayatnaà kurvan çanair mucyata itémam arthaà kaimutya-nyäyena sphuöayati jijïäsur iti särdhena | yogasya svarüpaà jijïäsur eva kevalaà na tu präpta-yogaù | evambhüto yoge praviñöa-mätro’pi päpa-vaçäd yoga-bhrañöo’pi çabda-brahma vedam ativartate | vedokta-karma-phaläny atikrämati | tebhyo’dhikaà phalaà präpya mucyata ity arthaù ||44||

madhusüdanaù : nanu yo brahma-vidäà brähmaëänäà sarva-pramäda-käraëa-çünye kule samutpannas tasya madhye viñaya-bhoga-vyavadhänäbhäväd avyavahita-präg-bhavéya-saàskärodbodhät punar api sarva-karma-saànyäsa-pürvako jïäna-sädhana-läbho bhavatu näma | yas tu çrématäà mahäräja-cakravartinäà kule bahuvidha-viñaya-bhoga-vyavadhänenotpannas tasya viñaya-bhoga-väsanä-präbalyät pramäda-käraëa-sambhaväc ca katham ativyavahita-jïäna-saàskärodbodhaù kñatriyatvena sarva-karma-saànyäsänarhasya kathaà vä jïäna-sädhana-läbha iti | tathocyate pürväbhyäseneti | aticira-vyavahita-janmopacitenäpi tenaiva pürväbhyäsena präg-arjita-jïäna-saàskäreëävaço’pi mokña-sädhanäyäprayatamäno’pi hriyate svavaçékriyate | akasmäd eva bhoga-väsanäbhyo vyutthäpya mokña-sädhanonmukhaù kriyate, jïäna-väsanäyä evälpa-käläbhyastäyä api vastu-viñayatvenävastu-viñayäbhyo bhoga-väsanäbhyaù präbalyät | paçya yathä tvam eva yuddhe pravåtto jïänäyäpratayamäno’pi pürva-saàskära-präbalyäd akasmäd eva raëa-bhümau jïänonmukho’bhür iti | ata eva präg uktaà nehäbhikrama-näço’sti [gétä 2.40] iti | aneka-janma-sahasra-vyavahito’pi jïäna-saàskäraù sva-käryaà karoty eva sarva-virodhy-upamardenety abhipräyaù |

sarva-karma-saànyäsäbhäve’pi hi kñatriyasya jïänädhikäraù sthita eva | yathä päöac-careëa bahünäà rakñiëäà madhye vidyamänam api açvädi-dravyaà svayam anicchad api tän sarvän abhibhüya sva-sämarthya-viçeñäd eväpahriyate | paçcät tu kadäpahåtam iti vimarço bhavati | evaà bahünäà jïäna-pratibandhakänäà madhye vidyamäno’pi yoga-bhrañöaù svayam anicchann api jïäna-saàskäreëa balavatä svasämarthaya-viçeñäd eva sarvän pratibandhakän abhibhüyätma-vaçé kriyata iti håïaù prayogena sücitam | ata eva saàskära-präbalyäj jijïäsur jïätum icchur api yogasya mokña-sädhana-jïänasya viñayaà brahma, prathama-bhümikäyäà sthitaù saànyäséti yävat | so’pi tasyäm eva bhümikäyäà måto’ntaräle bahün viñayän bhuktvä mahäräja-cakravartinäà kule samutpanno’pi yoga-bhrañöaù präg-upacita-jïäna-saàskära-präbalyät tasmin janmani çabda-brahma vedaà karma-pratipädakam ativartate’tikramya tiñöhati karmädhikärätikrameëa jïänädhikäré bhavatéty arthaù | etenäpi jïäna-karma-samuccayo niräkåta iti drañöavyam | samuccaye hi jïänino’pi karma-käëòätikramäbhävät ||44||

viçvanäthaù : hriyata äkåñyate | yogasya yogaà jijïäsur api bhavati | ataù çabda-brahma veda-çästram ativartate vedokta-karma-märgam atikramya vartate | kintu yoga-märga eva tiñöhatéty arthaù ||44||

baladevaù : tatra hetuù | tenaiva yoga-viñayakeëa pürväbhyäsena sa yogé hriyate äkåñyate avaço’pi kenacid vighnenänicchann apéty arthaù | héti prasiddho’yaà yoga-mahimä | yogasya jijïäsur api tu yogam abhyasituà pravåttaù çabda-brahma sa-käma-karma-nirüpakaà vedam ativartate | taà na çabda-ghätéty arthaù ||44||

(6.45)