Arjuna-viñädo näma prathamo’dhyäyaù ||1||

madhusüdanaù : tataù kià våttam ? ity apekñäyäà saàkhye saàgräme rathopasthe rathasyopary upaviçeça | pürvaà yuddhärtham avalokanärthaà cotthitaù san çokena saàvignaà péòitaà mänasaà yasya saù ||46||

Iti çrémat-paramahaàsa-parivräjakäcärya-viçveçvara-sarasvaté-päda-çiñya-sünu-madhusüdana-sarasvaté-viracitäyäà çrémad-bhagavad-gétä-güòhärtha-dépikäyäà prathamo’dhyäyaù ||1||

viçvanäthaù : saìkhye saìgräme | rathopasthe rathopari ||46||

iti särärtha-varñiëyäà harñiëyäà bhakta-cetasäm |

gétäsu prathamo’dhyäyaù saìgataù saìgataù satäm ||1||

baladevaù : tataù kim abhüd ity apekñäyäà saïjaya uväca evam utveti | saìkhye yuddhe rathopasthe rathopari upäviçat upaviveça | pürvaà yuddhäya pratiyoddhå-vilokanäya cotthitaù san ||46||

ahiàsrasyätma-jijïäsä dayärdrasyopajäyate |

tad viruddhasya naiveti prathamäd upadhäritam ||1||

Atha dvitéyo’dhyäyaù

(2.1)

saàjaya uväca—

taà tathä kåpayäviñöam açru-pürëäkulekñaëam |

viñédantam idaà väkyam uväca madhusüdanaù ||

çrédharaù : dvitéye çoka-saàtaptam arjunaà brahma-vidyayä | pratibodhya hariç cakre sthita-prajïasya lakñaëam | tataù kià våttam ity apekñäyäà saïjaya uväca—taà tathety ädi | açrubhiù pürëe äkule ékñaëe yasya taà tathä, ukta-prakäreëa visam arjunaà prati madhusüdana idaà väkyam uväca ||1||

madhusüdanaù : ahiàsä paramo dharmo bhikñäçanaà cety evaà-lakñaëayä buddhyä yuddha-vaimukhyam arjunasya çrutvä svaputräëäà räjyam apracalitam avadhärya svastha-hådayasya dhåtaräñörasya harña-nimittäà tataù kià våttam ity äkäìkñäm apaninéñuù saàjayas taà pratyuktavän ity äha vaiçampäyanaù |

kåpä mamaita iti vyämoha-nimittaù sneha-viçeñaù | tayäviñöaà svabhäva-siddhyä vyäptam | arjunasya karmatvaà kåpäyäç ca kartåtvaà vadatä tasyä ägantukatvaà vyudastam | ata eva viñédantaà sneha-viñayé-bhüta-svajana-vicchedäçaìkä-nimittaù çokäpara-paryäyaç citta-vyäkulé-bhävo viñädas taà präpnuvantam | atra viñädasya karmatvenärjunasya kartåtvena ca tasyägantukatvaà sücitam |

ata eva kåpä-viñäda-vaçäd açrubhiù pürëe äkule darçanäkñame cekñaëe yasya tam | evam açru-päta-vyäkulé-bhäväkhya-kärya-dvaya-janakatayä paripoñaà gatäbhyäà kåpä-viñädäbhyäm udvignaà tam arjunam idaà sopapattikaà vakñyamäëaà väkyam uväca na tüpekñitavän | madhusüdana iti | svayaà duñöa-nigraha-kartärjunaà praty api tathaiva vakñyatéti bhävaù ||1||

viçvanäthaù :

ätmänätma-vivekena çoka-moha-tamo nudan |

dvitéye kåñëa-candro’tra proce muktasya lakñaëam ||1||

baladevaù :

dvitéye jéva-yäthätmya-jïänaà tat-sädhanaà hariù |

niñkäma-karma ca proce sthita-prajïasya lakñaëam ||

evam arjuna-vairägyam upaçrutya sva-putra-räjyäbhraàçäçayä håñyantaà dhåtaräñöram älakñya saïjaya uväca taà tatheti | madhusüdana iti tasya çokam api madhuvan nihaniñyatéti bhävaù ||1||

(2.2)

çré-bhagavän uväca——

Kutas tvä kaçmalam idaà viñame samupasthitam | anärya-juñöam asvargyam akérti-karam arjuna ||2||

çrédharaù : tad eva väkyam äha çré-bhagavän uväca— kuta iti | kuto hetos tvä tväà viñame saìkaöe idaà kuçalaà samupasthitam ayaà mohaù präptaù, yata äryair asevitam | asvargyam adharmyam ayaçaskaraà ca ||2||

madhusüdanaù : tad eva bhagavato väkyam avatärayati kutas tveti |

aiçvaryasya samagrasya dharmasya yaçasaù çriyaù |

vairägyasyätha mokñasya ñaëëäà bhaga itéìganä || [vi.pu. 6.74]

samagasyeti pratyekaà sambandhaù | mokñasyeti tat-sädhanasya jïänasya | iìganä saàjïä | etädåçaà samagramaiçvaryädikaà nityam apratibandhena yatra vartate sa bhagavän | nitya-yoge matup | tathä—

utpattià ca vinäçaà ca bhütänäm ägatià gatim |

vetti vidyäm avidyäà ca sa väcyo bhagavän iti || [vi.pu. 6.78]

atra bhütänäm iti pratyekaà sambadhyate | utpatti-vinäça-çabdau tat-käraëasyäpy upalakñakau | ägati-gaté ägaminyau sampadäpadau | etädåço bhagavac-chabdärthaù çré-väsudeva eva paryavasita iti tathocyate |

idaà svadharmät paräìmukhatvaà kåpä-vyämohäçru-pätädi-puraù-saraà kaçmalaà çiñöa-garhitatvena malinaà viñame sa-bhaye sthäne tvä tväà sarva-kñatriya-pravaraà kuto hetoù samupasthitaà präptam ? kià mokñecchätaù ? kià vä svargecchätaù ? iti kià-çabdenäkñipyate | hetu-trayam api niñedhati tribhir viçesaëair uttarärdhena | äryair mumukñubhir na juñöam asevitam | sva-dharmair äçaya-çuddhi-dvärä moks icchadbhir apakva-kañäyair mumukñubhiù kathaà sva-dharmas tyäjya ity arthaù | saànyäsädhikäré tu pakva-kañäyo’gre vakñyate | asvargyaà svarga-hetu-dharma-virodhitvän na svargecchayä sevyam | akértikaraà kérty-abhäva-karam apakértikaraà vä na kértécchayä sevyam | tathä ca mokña-kämaiù svarga-kämaiù kérti-kämaiç ca varjanéyam | tat käma eva tvaà sevasva ity aho anucitaà ceñöitaà taveti bhävaù ||2||

viçvanäthaù : kaçmalaà mohaù | viñame’tra saìgräma-saìkaöe | kuto hetoù | upasthitaà tväà präptam abhüt | anärya-juñöaà supratiñöhita-lokair asevitam | asvargyam akértikaram iti päratrikaihika-sukha-pratikülam ity arthaù ||2||

baladevaù : tad väkyam anuvadati çré-bhagavän iti |

aiçvaryasya samagrasya dharmasya yaçasaù çriyaù |

vairägyasyätha mokñasya ñaëëäà bhaga itéìganä || [vi.pu. 6.74]

iti paräçaroktaiçvaryädibhiù ñaòbhir nityaà viçiñöaù | samagrasyety etat ñaösu yojyam | he arjuna ! idaà sva-dharma-vaimukhyaà kaçmalaà çiñöa-nindyatvän malinaà kuto hetos tväà kñatriya-cüòämaëià samupasthitam abhüt ? viñame yuddha-samaye | na ca mokñäya svargäya kértaye vaitad-yuddha-vairägyam ity äha anäryeti | äryair mumukñubhir na juñöam sevitam | äryäù khalu håd-viçuddhaye svadharmän äcaranti | asvargyaà svargopalambhaka-dharma-viruddham | akérti-karaà kérti-viplävakam ||2||

(2.3)