Sarva-bhüta-stham ätmänaà sarva-bhütäni cätmani | ékñate yoga-yuktätmä sarvatra sama-darçanaù ||29||

çrédharaù : brahma-säkñätkäram eva darçayati sarva-bhüta-stham iti | yogenäbhyasyamänena yuktätmä samähita-cittaù | sarvatra samaà brahmaiva paçyatéti sama-darçanaù | tathä sa svam ätmänam avidyäkåta-dehädi-pariccheda-çünyaà sarva-bhüteñu brahmädi-sthävaränteñv avasthitaà paçyati | täni cätmany abhedena paçyati ||29||

madhusüdanaù : tad evaà nirodha-samädhinä tvaà-pada-lakñye tat-pada-lakñye ca çuddhe säkñätkåte tadaikya-gocarä tattvam aséti vedänta-väkya-janyä nirvikalpaka-säkñätkära-rüpä våttir brahma-vidyäbhidhänä jäyate | tataç ca kåtsnävidyä-tat-kärya-nivåttyä brahma-sukham atyantam açnuta ity upapädayati tribhiù çlokaiù | tatra prathamaà tva-pada-lakñyopasthitim äha sarveti |

sarveñu bhüteñu sthävara-jaìgameñu çaréreñu bhoktåtayä sthitam ekam eva vibhum ätmänaà pratyak-cetanaà säkñiëaà paramärtha-satyam änanda-ghanaà säkñyebhyo’nåta-jaòa-paricchinna-duùkha-rüpebhyo vivekenekñate säkñätkaroti | tasmiàç cätmani säkñiëi sarväëi bhütäni säkñyäëy ädhyäsikena sambandhena bhogyatayä kalpitäni säkñi-säkñyayoù sambandhäntaränupapatter mithyä-bhütäni paricchinnäni jaòäni duùkhätmakäni säkñiëo vivekenekñate |

kaù ? yoga-yuktätmä yogena nirvikcära-vaiçäradya-rüpeëa yuktaà prasädaà präpta ätmäntaù-karaëaà yasya sa tathä | tathä ca präg evoktaà—nirvicära-vaiçäradye’dhyätma-prasädaù [yo.sü. 1.47] åtaàbharä tatra prajïä [yo.sü. 1.48] çrutänumäna-prajïäbhyäm anya-viñayä viçeñärthatvät [yo.sü. 1.49] iti | tathä ca çabdänumänägocara-yathärtha-viçeña-vastu-gocara-yoga-pratyakñeëa åtaàbhara-saàjïena yugapat sükñmaà vyavahitaà viprakåñöaà ca sarvaà tulyam eva paçyatéti sarvatra samaà darçanaà yasyeti sarvatra sama-darçanaù sann ätmänam anätmänaà ca yoga-yuktätmä yathä-sthitam ékñata iti yuktam |

athavä yo yoga-yuktätmä yo vä sarvatra-sama-darçanaù sa ätmänam ékñata iti yogi-sama-darçinäv ätmekñaëädhikäriëäv uktau | yathä hi citta-våtti-nirodhaù säkñi-säkñätkära-hetus tathä jaòa-vivekena sarvänusyüta-caitanya-påthak-karaëam api | nävaçyaà yoga eväpekñitaù | ata eväha vasiñöhaù—

dvau kramau citta-näçasya yogo jïänaà ca räghava |

yogo våtti-nirodho hi jïänaà samyag-avekñaëam ||

asädhyaù kasyacid yogaù kasyacit tattva-niçcayaù |

prakärau dvau tato devo jagäda paramaù çivaù || iti |

citta-näçasya säkñiëaù sakäçät tad-upädhi-bhüta-cittasya påthak-karaëät tad-adarçanasya | tasyopäya-dvayam— eko’samprajïäta-samädhiù | samprajïäta-samädhau hi ätmaikäkära-våtti-praväha-yuktam antaù-karaëa-sattvaà säkñiëänubhüyate niruddha-sarva-våttikaà tüpaçäntatvän nänubhüyata iti viçeñaù | dvitéyas tu säkñiëi kalpitaà säkñyam anåtatvän nästy eva säkñy eva tu paramärtha-satyaù kevalo vidyata iti vicäraù | tatra pratamam upäyaà prapaïca-paramärthatä-vädino hairaëyagarbhädayaù prapedire | teñäà paramärthasya cittasyädarçanena säkñi-darçane nirodhätiriktopäya-sambhavät | çrémac-chaìkara-bhagavat-püjya-päda-matopajévinas tv aupaniñadäù prapaïcänåtatva-vädino dvitéyam evopäyam upeyuù | teñäà hy adhiñöhäna-jïäna-däròhye sati tatra kalpitasya bädhitasya cittasya tad-dåçyasya cädarçanam anäyäsenaivopapadyate | ata eva bhagavat-püjya-pädäù kuträpi brahma-vidäà yogäpekñäà na vyutpädayäà babhüva | ata eva caupaniñadäù paramahaàsäù çraute vedänta-väkya-vicära eva gurum upasåtya pravartante brahma-säkñätkäräya na tu yoge | vicäreëaiva citta-doña-niräkaraëena tasyänyathä-siddhatväd iti kåtam adhikena ||29||

viçvanäthaù : jévan-muktasya tasya brahma-säkñätkäraà darçayati sarva-bhüta-stham ätmänam iti | paramätmanaù sarva-bhütädhiñöhätåtvam ätmanéti paramätmanaù sarva-bhütädhiñöhänaà ca | ékñate aparokñatayänubhavati | yoga-yuktätmä brahmäkäräntaù-karaëaù | samaà brahmaiva paçyatéti sama-darçanaù ||29||

baladevaù : evaà niñpaëëa-samädhiù pratyakñita-sva-parätma-yogé parätmanaù sarvagatatvaà tad anyätmanäà druhiëädénäà sarveñäà tad-äçrayatvaà tasyäviñayamatvaà cänubhavatéty äha sarveti | yoga-yuktätmä siddha-samädhis tad ätmänaà ätatatväc ca mätåtväd ätmä hi paramo hariù iti småteù | yo mäm iti vivaraëäc ca paramätmänaà sarva-bhüta-stham nikhilaà jéväntaryämiëam ékñate | ätmani tasminn äçraya-bhüte sarva-bhütäni ca tam eva sarva-jéväçrayaà cekñate | sa ity äha sarvatreti | tat tat-karmänuguëyena uccävacatayä såñöeñu sarveñu jéveñu samam vaiñamya-çünyaà parätmänaà paçyatéti tathä ||29||

(6.30)