Utsanna-kula-dharmäëäà manuñyäëäà janärdana | narake niyataà väso bhavatéty anuçuçruma ||

çrédharaù : utsanneti | utsannäù kula-dharmä yeñäm iti utsanna-jäti-dharmänäm apy upalakñaëam | anuçuçruma çrutavanto vayam |

präyaçcittam akurväëäù päpeñu niratä naräù |

apaçcät-täpinaù kañöän nirayän yänti däruëän || ity-ädi-vacanebhyaù ||43||

madhusüdanaù : tataç ca pretatva-parävåtti-käraëäbhävän narake eva kevalaà nirantaraà väso bhavati dhruvam ity anuçuçrumety äcäryäëäà mukhäd vayaà çrutavanto, na sväbhyühena kalpayäma iti pürvoktasyaiva dåòhé-karaëam ||43||

viçvanäthaù : na vyäkhyätam.

baladevaù : utsanneti | jäti-dharmädénäà upalakñaëam etat | anuçuçruma çrutavanto vayaà guru-mukhät |

präyaçcittam akurväëäù päpeñu niratä naräù |

apaçcät-täpinaù kañöän nirayän yänti däruëän || ity-ädi-väkyaiù ||43||

(1.44)

Aho bata mahat päpaà kartuà vyavasitä vayam | yad räjya-sukha-lobhena hantuà svajanam udyatäù ||

çrédharaù : bandhu-vadhädhyavasäyena santy upamäne äha aho batetyädi | svajanaà hantum udyatä iti yat etan-mahat-päpaà kartum adhyavasäyaà kåtavanto vayam | aho bata mahat kañöam ity arthaù ||44||

madhusüdanaù : bandhu-vadha-paryavasäyé yuddhädhyavasäyo’pi sarvathä päpiñöhataraù, kià punar yuddham iti vaktuà tad-adhyavasäyenätmänaà çocann äha—yadédåçé te buddhiù kutas tarhi yuddhäbhiniveçenägato’séti na vaktavyam | avimåçya-käritayä mayauddhatyasya kåtatväd iti bhävaù ||44||

viçvanäthaù : na vyäkhyätam.

baladevaù : bandhu-vadhädhyavasäyenäpi päpaà sambhävyänupapannäha aho iti | bateti sandehe ||44||

(1.45)

Yadi mäm apratékäram açastraà çastra-päëayaù | dhärtaräñörä raëe hanyus tan me kñemataraà bhavet ||

çrédharaù : evaà santaptaù san måtyum eväçaàsamäna äha yadi mäm ity-ädi | apratékäraà tuñëém upaviñöaà mäà yadi haniñyanti tarhi tad-dhananaà mama kñemataram atyantaà hitaà bhavet päpäniñpatteù ||45||

madhusüdanaù : nanu tava vairägye’pi bhémasenädénäà yuddhotsukatväd bandhu-vadho bhaviñyaty eva | tvayä punaù kià vidheyam ? ity ata äha—präëäd api prakåñöo dharmaù präëa-bhåtäm ahiàsä päpäniñpatteù | tasmäj jévanäpekñayä maraëam eva mama kñemataram atyantaà hitaà bhavet | “priyataram” iti päöhe’pi sa evärthaù | apratékäraà sva-präëa-träëäya vyäpäram akurväëaà bandhu-vadhädhyavasäya-mätreëäpi präyaçcittänta-rahitaà vä | tathä ca präëänta-präyaçcittenaiva çuddhir bhaviñyatéty arthaù ||45||

viçvanäthaù : na vyäkhyätam.

baladevaù : nanu tvayi bandhu-vadhäd vinivåtte’pi bhéñmädibhir yuddhotsukais tva-vadhaù syäd eva tataù kià vidheyam iti cet taträha yadi mäm ity-ädi | apratékäram akåta-mad-vadhädhyavasäya-päpa-präyaçcittam | kñemataram atihitaà präëänta-präyaçcittenaivaitat päpävamarjanam | bhéñmädayas tu na tat-päpa-phalaà präpsyanty eveti bhävaù ||45||

(1.46)

Evam uktvärjunaù saàkhye rathopastha upäviçat |

Visåjya saçaraà cäpaà çoka-saàvigna-mänasaù ||

çrédharaù : tataù kià våttam ity apekñäyäà saïjaya uväca evam uktvety ädi | saìkhye saìgräme rathopasthe rathasyopari upäviçat upaviveça | çokena saàvignaà prakampitaà mänasaà cittaà yasya saù ||46||

iti çré-çrédhara-svämi-kåtäyäà bhagavad-gétä-öékäyäà subodhinyäm