Vidyä-vinaya-saàpanne brähmaëe gavi hastini | çuni caiva çvapäke ca paëòitäù sama-darçinaù ||

çrédharaù : kédåçäs te jïänino ye’punar-ävåttià gacchantéty apekñäyäm äha vidyä-vinaya-saàpanna iti | viñameñv api samaà brahmaiva drañöuà çélaà yeñäà te paëòitäù | jïänina ity arthaù | atra vidyä-vinayäbhyäà yukte brähmaëe ca | çuno yaù pacati tasmin çvapäke ca iti karmaëä vaiñamyam | gavi hastini çuni ceti jätito vaiñamyaà darçitam ||18||

madhusüdanaù : deha-pätäd ürdhvaà videha-kaivalya-rüpaà jïäna-phalam uktvä prärabdha-karma-vaçät saty api dehe jévan-mukti-rüpaà tat-phalam äha vidyeti | vidyä vedärtha-parijïänaà brahma-vidyä vä | vinayo nirahaìkäratvam anauddhatyam iti yävat | täbhyäà saàpanne brahma-vidi vinéte ca brähmaëe sättvike sarvottame | tathä gavi saàskära-hénäyäà räjasyäà madhyamäyäà | tathä hastini çuni çvapäke cätyanta tämase sarvädhame’pi | sattvädi-guëais taj-jaiç ca saàskärair aspåñöam eva samaà brahma drañöuà çélaà yeñäà te sama-darçinaù | paëòitä jïäninaù | yathä gaìgä-toye taòäge suräyäà mütre vä pratibimbitasyädityasya na tad-guëa-doña-sambandhas tathä brahmaëo’pi cid-äbhäsa-dvärä pratibimbitasya nopädhi-gata-guëa-doña-sambandha iti pratisandadhänäù sarvatra sama-dåñöyaiva räga-dveña-rähityena paramänanda-sphürtyä jévan-muktim anubhavantéty arthaù ||18||

viçvanäthaù : tataз ca guлдtйtдnда teсда guлa-maye vastu-mдtra eva tдratamya-mayaа viзeсam ajighеkсьлда sama-buddhir eva syдd ity дha vidyeti | brдhmaлe gavйti sдttvika-jдtitvдt | hastini madhyame | зuni ca зvapдke ceti tдmas-jдtitvдd adhame’pi tat-tad-viзeсдgrahaлдt sama-darзinaщ paлтitд guлдtйtдщ | viзeсдgrahaлam eva samaа guлдtйtaа brahma | tad draсцuа зйlaа yeсда te ||18||

baladevaù : tän stauti vidyeti | tädåçe brähmaëe çvapäke ceti karmaëaitau viñamau gavi hastini çuni ceti jätyaite viñamäù | evaà viñamatayä såñöeñu brähmaëädiñu ye paramätmänaà samaà paçyanti, ta eva paëòitäù | tat-karmänusäriëé tena teñäà tathä tathä såñöiù, na tu räga-dveñänusäriëéti parjanyavat sarvatra samaù paramätmeti ||18||

(5.19)

Ihaiva tair jitaù sargo yeñäà sämye sthitaà manaù | nirdoñaà hi samaà brahma tasmäd brahmaëi te sthitäù ||

çrédharaù : nanu viñamesu sama-darçanaà niñiddhaà kurvanto’pi kathaà te paëòitäù ? yathäha gautamaù samäsam äbhyäà viñama-same püjätaù iti | asyärthaù samäya püjayä viñame prakäre kåte sati viñamäya ca same prakäre kåte sati sa püjaka iha lokät para-lokäc ca héyata iti | taträha ihaiveti | ihaiva jévadbhir eva taiù | såjyate iti sargaù saàsäraù | jito nirastaù | kaiù ? yeñäà manaù sämye samatve sthitaà | tatra hetuù—hi yasmäd brahma samaà nirdoñaà ca tasmät te sama-darçino brahmaëy eva sthitäù | brahma-bhävaà präptä ity arthaù | gautamoktas tu doño brahma-bhäva-präpteù pürvam eva | püjäta iti püjakävasthäçravaëät ||19||

madhusüdanaù : nanu sättvika-räjasa-tämaseñu svabhäva-viñameñu präëiñu samatva-darçanaà dharma-çästra-niñiddham | tathä ca tasyännam abhojyam ity upakramya gautamaù smarati samäsam äbhyäà viñama-same püjäta iti | samäsam äbhyäm iti caturthé-dvi-vacanam | viñama-sama iti dvandvaikavad bhävena saptamy-eka-vacanam | catur-veda-päragäëäm atyanta-sadäcäräëäà yädåço vasträlaìkärännädi-däna-puraùsaraù püjä-viçesaù kriyate tat-samäyaivänyasmai caturveda-päragäya sad-äcäräya viñame tad-apekñayä nyüne püjä-prakäre kåte | tathälpa-vedänäà hénäcäräëäà yädåço héna-sädhanaù püjä-prakäraù kriyate tädåçäyaiväsamäya pürvokta-veda-päraga-sad-äcära-brähmaëäpekñayä hénäya tädåça-héna-püjädhike mukhya-püjä-same püjä-prakäre kåte, uttamasya hénatayä hénasyottamatayä püjäto hetos tasya püjayitur annam abhojyaà bhavatéty arthaù | püjayitä pratipatti-viçesam akurvan dhanäd dharmäc ca héyata iti ca doñäntaram | yadyapi yaténäà niñparigrahäëäà päkäbhäväd dhanäbhäväc cäbhojyännatvaà dhana-hénatvaà ca svata eva vidyate tathäpi dharma-hänir doso bhavaty eva | abhojyännatvaà cäçucitvena päptpatty-upalakñaëam | tapo-dhanänäà ca tapa eva dhanam iti tad-dhänir api düñaëaà bhavaty eveti kathaà sama-darçinaù paëòitä jévan-muktä iti präpte pariharati ihaiveti |

taiù sama-darçibhiù paëòitair ihaiva jévana-daçäyäm eva jito’tikräntaù sargaù såjyata iti vyutpattyä dvaita-prapaïcaù | deha-pätäd ürdhvam atikramitavya iti kim u vaktavyam ? kaiù ? yeñäà sämye sarva-bhüteñu viñameñv api vartamänasya brahmaëaù sama-bhäve sthitaà niçcalaà manaù | hi yasmän nirdoñaà samaà sarva-vikära-çünyaà küöastha-nityam ekaà ca brahma tasmät te brahmaëy eva sthitäù |

ayaà bhävaù | duñöatvam hi dvedhä bhavati aduñöasyäpi duñöa-sambandhät svato duñöatväd vä | yathä gaìgodakasya mütra-garta-pätät | svata eva vä yathä müträdeù | tatra doñavatsu çvapäkädiñu sthitaà doñair duñyati brahmeti müòhair vibhävyamänam api sarva-doñäsaàsåñöam eva brahma vyomavad asaìgatvät | asaìgo hy ayaà puruñaù |

süryo yathä sarva-lokasya cakñur

na lipyate cäkñuñair bähya-doñaiù |

ekas tathä sarva-bhütäntarätmä

na lipyate loka-duùkhena bähyaù || iti çruteù |

näpi kämädi-dharmavattayä svata eva kaluñitaà kämäder antaùkaraëa-dharmatvasya çruti-småti-siddhatvät | tasmän nirdoña-brahma-rüpä yatayo jévan-muktä abhojyännädi-doña-duñöäç ceti vyähåtam | småtis tv avidvad-gåhastha-viñayaiva | tasyänna-bhojyam ity upakramät | püjäta iti madhye nirdeçät | dhanäd dharmäc ca héyata ity upasaàhäräc ceti drañöavyam ||19||

viçvanäthaù : sama-dåñöitvaà stauti | ihaiva iha loka eva såjyata iti sargaù saàsäro jitaù paräbhütaù ||19||

baladevaù : iheti | iha sädhana-daçäyäm eva taiù sargaù saàsäro jitaù paräbhütaù | kaiù ? yeñäà manaù sämye’vaiñamyäkhye brahma-dharme sthitaà niviñöam | kuto brahmäviñamam ? taträha nirdoñaà héti | hi yato brahmaëy avaiñamyädikaà niçcikyus tasmät prapaïce tiñöhanto’pi te brahmaëy eva sthitäù muktis teñäà sulabhety arthaù ||19||

(5.20

na prahåñyet priyaà präpya nodvijet präpya cäpriyam |

sthira-buddhir asaàmüòho brahmavid brahmaëi sthitaù ||20||

çrédharaù : brahma-präptasya lakñaëam äha na prahåñyed iti | brahma-vid bhütvä brahmaëy eva yaù sthitaù sa priyaà präpya na prahåñyet prakåñöa-harñavän syät | apriyam präpya ca nodvijet na viñédatéty arthaù | yataù sthira-buddhir sthirä niçcalä buddhir yasya | tat kutaù ? yato’saàmüòho nivåtta-mohaù ||20||

madhusüdanaù : yasmän nirdoñaà samaà brahma tasmät tad-rüpam ätmänaà säkñätkurvann äha na prahåñyed iti | duùkheñv anudvigna-manäù sukheñu vigata-spåhaù [gétä 2.56] ity atra vyäkhyätaà pürvärdham | jévan-muktänäà sväbhävikaà caritam eva mumukñubhiù prayatna-pürvakam anuñöheyam iti vadituà liìga-pratyayau | advitéyätma-darçana-çélasya vyatirikta-priyäpriya-präpty-ayogyäc ca tan-nimittau harña-viñädäv ity arthaù |

advitéyätma-darçanam eva vivåëoti— sthira-buddhiù sthirä niçcalä saànyäsa-pürvaka-vedänta-väkya-vicära-paripäkeëa sarva-saàçaya-çünyatvena nirvicikitsä niçcitä brahmaëi buddhir yasya sa tathä labdha-çravaëa-manana-phala iti yävat | etädåçasya sarväsaàbhävanä-çünyatve’pi viparéta-bhäva-pratibandhät säkñätkäro nodetéti nididhyäsanam äha— asaàmüòhaù | nididhyäsanasya vijätéya-pratyayänantarita-sajätéya-pratyaya-pravähasya paripäkeëa viparéta-bhävanäkhya-saàmoha-rahitaù | tataù sarva-pratibandhäpagamäd brahmavid brahma-säkñätkäravän | tataç ca samädhi-paripäkeëa nirdoñe same brahmaëy eva sthito nänyatreti brahmaëi sthito jévan-muktaù sthita-prajïa ity arthaù | etädåçasya dvaita-darçanäbhävät praharñodvegau na bhavata ity ucitam eva | sädhakena tu dvaita-darçane vidyamäne’pi viñaya-doña-darçanädinä praharña-viñädau tyäjyäv ity abhipräyaù ||20||

viçvanäthaù : evaà laukika-priyäpriyädiñv api teñäà sämyam äha na prahåñyed iti | na prahåñyet na prahåñyati | nodvijet nodvijate | sädhana-daçäyäm evam abhyased iti vivakñayä vä liì | asaàmüòho harña-çokädénäm abhimäna-nibandhanatvena saàmoha-mätratvät ||20||

baladevaù : brahmaëi sthitasya lakñaëam äha neti | vartamäne dehe sthitaù prärabdhäkåñöaà priyam apriyaà ca präpya na prahåñyen na codvijet | kutaù ? sthirä svätmani buddhir yasya saù | asaàmüòho’nityena dehena nityam ätmänam ekékåtya mohaà na labdhaù | brahmavit tädåçaà brahmänubhavan | evaàlakñaëo brahmaëi sthito bodhyaù ||20||

(5.21)