Na kartåtvaà na karmäëi lokasya såjati prabhuù | na karma-phala-saàyogaà svabhävas tu pravartate ||14||

çrédharaù : nanu eña hy evainaà sädhu karma kärayati taà yam ebhyo lokebhya unninéñate | eña asädhu karma kärayati taà yam adho ninéñate [kau.u. 3.9] ity-ädi-çruteù parameçvareëaiva çubhäçubha-phaleñu karmasu kartåtvena prayujyamäno’svatantraù puruñaù kathaà täni karmäëi tyajet ? éçvareëaiva jïäna-märge prayujyamäëaù çubhäçubhani ca tyakñyatéti cet ? evaà sati vaiñamya-nairghåëyäbhyäm éçvarasyäpi prayojaka-kartåtvät puëya-päpa-sambandhaù syäd ity äçaìkyäha na kartåtvam iti dväbhyäm | prabhur éçvaro jéva-lokasya kartåtvädikaà na såjati, kintu jévasya svabhävo’vidyaiva kartåtvädi-rüpeëa pravartate | anädy-avidyä-käma-vaçät pravåtti-svabhävaà jéva-lokam éçvaraù karmasu niyuìkte | na tu svayam eva kartåtvädikam utpädayatéty arthaù ||14||

madhusüdanaù : devadattasya svagataiva gatir yathä sthitau satyäà na bhavati evam ätmano’pi kartåtvaà kärayitåtvam na svagatam eva sat-saànyäse sati na bhavati, athavä nabhasi tala-malinatädivad vastu-våttyä tatra nästy eveti sandehäpohäyäha na kartåtvam iti | lokasya dehädeù kartåtvaà prabhur ätmä svämé na såjati tvaà kurv iti niyogena tasya kärayitä na bhavatéty arthaù | näpi lokasya karmäëépsitatamäni ghaöädéni svayaà såjati kartäpi na bhavatéty arthaù | näpi lokasya karma kåtavatas tat-phala-sambandhaà såjati bhojayitäpi bhoktäpi na bhavatéty arthaù | na samänaù sann ubhau lokäv anusaàcarati dhyäyatéva leläyatéva sadhéù ity-ädi-çruteù | aträpi çarérastho’pi kaunteya na karoti na lipyate [gétä 13.31] ity ukteù |

yadi kiàcid api svato na kärayati na karoti cätmä kas tarhi kärayan kurvaàç ca pravartata iti taträha svabhävas tv iti | ajïänätmikä daivé mäyä prakåtiù pravartate ||14||

viçvanäthaù : nanu ca yadi jévasya vastutaù kartåtvädikaà naivästi, tarhi parameçvara-såñöe jagati sarvatra jévasya kartåtva-bhokåtvädi-darçanän manye parameçareëaiva balät tasya kartåtvädikaà såñöam | tathä sati tasmin vaiñamya-nairghåëye prasakte, tatra na hi nahéty äha na kartåtvam iti | näpi tat-kartåtvena karmäëy api, na ca karma-phalair bhogaiù saàyogam api, kintu jévasya svabhävo’nädy-avidyaiva pravartate | taà jévaà kartåtvädy-abhimänam ärohayitum iti bhävaù ||14||

baladevaù : etad dvayaà çuddhasya nästéti viçadayati neti | prabhur dehendriyädénäà svämé jévo lokasya janasya kartåtvaà na såjatéti tvaà kurv iti kärayitä na bhavati | näpi tasyepsitatamäni karmäëi mälyämbarädéni såjatéti svayaà kartäpi na bhavati | na ca karma-phalena sukhena duùkhena ca saàyogaà sambandhaà såjatéti bhojayitä bhoktä ca na bhavatéty arthaù | yady evaà, tarhi kaù kärayan kurvaàç ca pratéyate ? taträha—svabhävas tv iti | anädi-pravåttä pradhäna-väsanätra svabhäva-çabdenokta-prädhänika-dehädimän jévaù kärayitä kartä ceti na viviktasya tattvam iti | çuddhe’pi kiàcit kartåtvam asty eva pürvatra sukhäsane tattvasyokteù bhänädäv ivaitad bodhyaà, dhätv-arthaù khalu kriyä, tan-mukhyatvaà hi kartåtvam uktam ||14||

(5.15)

Nädatte kasya cit päpaà na caiva sukåtaà vibhuù | ajïänenävåtaà jïänaà tena muhyanti jantavaù ||

çrédharaù : yasmäd evaà tasmät nädatta iti | prayojako’pi san prabhuù kasyacit päpaà sukåtaà ca naivädatte na bhajate | tatra hetuù— vibhuù paripürëaù | äpta-käma ity arthaù | yadi hi svärtha-kämanayä kärayet tarhi tathä syät | na tv etad asti | äpta-kämasyaiväcintya-nija-mäyayä tat-tat-pürva-karmänusäreëa pravartakatvät |

nanu bhaktän anugåhëato’bhaktän nigåhëataç ca vaiñamyopalambhät katham äpta-kämatvam iti ? ata äha ajïäneneti | nigraho’pi daëòa-rüpo’nugraha eveti | evam ajïänena sarvatra samaù parameçvara ity evaàbhütaà jïänam ävåtam | tena hetunä jantavo jévä muhyanti | bhagavati vaiñamyaà manyanta ity arthaù ||15||

madhusüdanaù : nanv éçvaraù kärayitä jévaù kartä, tathä ca çrutiù—eña u hy eva sädhu karma kärayati taà yam unninéyate | eña u eväsädhu karma kärayati taà yam adho ninéñate [kau.u. 3.9] ity ädiù | småtiç ca—

ajïo jantur anéço’yam ätmanaù sukha-duùkhayoù |

éçvara-prerito gacchet svargaà väçvabhram eva ca || iti |

tathä ca jéveçvarayoù kartåtva-kärayitåtväbhyäà bhoktåtva-bhojayitåtväbhyäà ca päpa-puëya-lepa-sambhavät katham uktaà svabhävas tu pravartata iti taträha nädatta iti | paramärthataù vibhuù parameçvaraù kasyacit jévasya päpaà sukåtaà ca naivädatte paramärthato jévasya kartåtväbhävät parameçvarasya ca kärayitåtväbhävät | kathaà tarhi çrutiù småtir loka-vyavahäraç ca taträha ajïänenävaraëa-vikñepä-çaktimatä mäyäkhyenänåtena tamasävåtam äcchäditaà jïänaà jéveçvara-jagad-bheda-bhramädhiñöhäna-bhütaà nityaà sva-prakäçaà sac-cid-änanda-rüpam advitéyaà paramärtha-satyaà, tena svarüpävaraëena muhyanti pramätå-prameya-pramäëa-kartå-karma-karaëa-bhoktå-bhogya-bhogäkhya-nava-vidha-saàsära-rüpaà moham atasmiàs tad-avabhäsa-rüpaà vikñepaà gacchanti jantavo janana-çéläù saàsäriëo vastu-svarüpädarçinaù | akartr-abhoktå-paramänandädvitéyätma-svarüpädarçana-nibandhano’yaà jéveçvara-jagad-bheda-bhramaù pratéyamäno vartate müòhänäm | tasyäà cävasthäyäà müòha-pratyayänuvädinyäv ete çruti-småté västavädvaita-bodhi-väkya-çeña-bhüte iti na doñaù ||15||

viçvanäthaù : yasmäd asädhu-sädhu-karmaëäm éçvaro na kärayitä, tasmäd eva na tasya päpa-puëya-bhägitvam ity äha nädatta iti | nädatte na gåhëäti | kintu tadéyä khalu yä çaktir avidyä saiva jéva-jïänam ävåëoti ity äha ajïänenävidyayä | jïänaà jévasya sväbhävikam | tena hetunä ||15||

baladevaù : nanu yadi viçuddhasya jévasya tädåça-karma-kartåtvädi nästéti brüñe, tarhi kautukäkräntaù paramätmä pradhänaà tad-gale nipätya tat-pariëäma-dehendriyädi-matas tasya tad-racitavän ity äpadyate | yuktaà caitat | anyathä eña u hy eva sädhu karma kärayati taà yam ebhyo lokebhya unninéñate | eña u eväsädhu karma kärayati taà yam adho ninéñate [kau.u. 3.9] iti çrutiù |

ajïo jantur anéço’yam ätmanaù sukha-duùkhayoù |

éçvara-prerito gacchet svargaà väçv abhram eva ca ||

iti småtiç ca vyäkupyet | tathä ca päpa-puëya-mayém avasthäà nayati | prayojake tasmin vaiñamyädikaà päpädi-bhägitvaà ca syäd iti cet taträha nädatta iti |

vibhur aparimita-vijïänänando’nanta-çakti-pürëaù svänandaika-rasikas tato’nyatrodäsénaù paramätmänädi-pradhäna-väsanä-nibandhaà bubhukñuà sva-sannidhi-mätra-pariëata-pradhäna-maya-dehädimantaà jévaà tad-väsanänusäreëa karmäëi kärayan kasyacij jévasya päpaà sukåtaà ca nädatte na gåhëäti | evam uktaà çré-vaiñëave—

yathä sannidhi-mätreëa gandhaù kñobhäya jäyate |

manaso nopakartåtvät tathäsau parameçvaraù ||

sannidhänäd yathäkäça-kälädyäù käraëaà taroù |

tathaiväpariëämena viçvasya bhagavän hariù || [vi.pu. 1.2.30-1] iti |

audäsénya-mätre’yaà gandhädi-dåñöänto na tv icchäyä abhäve tasyäù | so’kämayata iti çrutatvät | tarhi jéväs taà viñamaà kuto vadanti, taträha ajïäneneti | anädi-tad-vaimukhyenäjïänena jévänäà nityam api jïänam ävåtaà tirohitam | tena hetunä jantavo jévä muhyanti | samam api taà vimüòhä viñamaà vadanti na vijïä ity arthaù | äha caivaà sütrakäraù— vaiñamya-nairghåëye na säpekñatvät tathä hi darçayati [ve.sü. 2.1.35], na karmävibhägäd iti cen nänäditvät [ve.sü. 2.1.36] iti ||15||

(5.16)