3. Бір акцияның баланстық құны -

- акцияның баланстық құны

4. Акцияны котировкалау, өткізу, бағалау коэффициенті

акцияны бағалау коэффициенті

5. Акцияның табыстылығы – бір акцияға түскен девиденттің бір акцияның нарықтық бағасына бөлгендегі құны

– дивиденттің іс жүзіндегі нақты нормасы

- бір акцияға түскен дивиденттер

6. Диведент төлеу коэффиценті ол фирманың инвестициялық саясатына тәуелді. Құнды қағазға инвестициялаудың 2 мақсаты бар:

1. Ағымдағы табысты алу

2. Акцияның курстық құнының артуы есебінен қаржы жинақтау

7. Тұрақты өсу коэффициенті

Тұрақты өсу коэффициенті

- АК-ң табыстылығы

дивиденттерді төлеу көрсеткіші

8. Катпиталдындыру коэффициенті компания шығарған б.қ түрлер аралығындағы пропорцияны білдіреді:

Қаржылық либерадж бір жағынан облигация мен жай акция екінші жағынан әдеттегі акция арасындағы қатынасты білдіреді.

Қаржылық либерадж – дәлме –діл айтқандай аз күштің көмегімен әжептеуір ауыр заттарды орындарына қозғап ауыстыру

Л

Л – либерадж деңгейі

О – облигациялар

Тақырып№ 46

Инвестициялық жоба тиімділігін талдау.

Инвестициялық жобаны қаржы-лық талдау қаржылық пайда, не зиян әкелетін жобаны қабылдау не қабылдамау жөнінде шешім қабылдау үшін қажетті мәліметтерді алуға арналған.

Инвестиция жайында шешім қабылдау басқарманың стратегиялық қиын мін-деті болып табылады.Инвестициялау кәсіпорынның қаржылық жағдайын жақсар -тудағы тиімді шараның бірі.

Барлық инвестицияларды екі негізгі топқа бөлуге болады: портфельді және нақты (капталдандырылған).

Портфельді инвестиция деп (кәсіпорынның құнды қағаздарын сатып алу сияқты) жобалар тобына капитал салуды айтады.

Нақты инвестиция деп өндіріс процесіне тікелей қатысатын инвестициялар-ды айтамыз.

Инвестициялар белгілі бір тәуекелмен байланысты.Бұл тәуекел салымдардың қайтарылу мерзімі көп болған жағдайда артады,бұл мезгілде нарық конъюкту-расы, шикізат бағасы мен жұмыс күші және тағы басқалары да өзгеруі мүмкін. Сондықтан салынған қаражаттар тез қайтарылуды қамтамасыз ететін жобларға ұсынылады.

Инвестициялар – бұл кем дегенде екі жақтың – кәсіпкер (жобаның басшысы) және инвестордың (жобаны қаржыландырушы) бірлескен әрекет процесі.Бұл жо -баның сәттілігі екі жақтың ортақ тіл табысуына,инвестордың белгілі бір кепіл-дікке ие болуына байланысты.

Инвестициялық жобаның тиімділігін талдауға қатысатын негізгі факторлар бо -лып,операциялық қызметтен алынатын ақша ағымының және басқа табыстар-дың қосындысы және инвестицияға жұмсалған шығын мөлшері танылады.

Жобаның өтелі мерзімі болып,операциялық қызметтен алынған ақша ағымы-ның жинақталған сомасы инвестицияға жұмсалған шығын мөлшеріне тең болған күн танылады.

Нарықтық қатынастары дамыған елдерде инвестициянылық жобалардың тиім-ділігін бағалауда шығынсыздық әдісін қолданады,өйткені бұл әдіс қаржылық ақ -параттың аса маңызды элементтерінің бірі болып саналады.кәсіпкерге сату көле -мін өзгеркеннен,оның кәсіпорыны қанша пайда табатындығын есептегеннен гө-рі,сату көлемі қандай болған жағдайда оның кәсіпорыны зиян шекпейтіндігін есептеген маңызды.

Инвестициялық жобаның тиімділігін анықтауда күтіліп отырған шығындар мен нәтижелерді бағалау есепті кезең шеңберінде жүргізіледі.Әр түрлі инвести-циялық жобаларды салыстыру және олардың ішіндегі ең жақсысын таңдауды әр түрлі көрсекіштер көмегімен жүргізу қажет.

Инвестициялық жобаны қаржы-лық талдау қаржылық пайда, не зиян әкелетін жобаны қабылдау не қабылдамау жөнінде шешім қабылдау үшін қажетті мәліметтерді алуға арналған.

Инвестиция жайында шешім қабылдау басқарманың стратегиялық қиын мін-деті болып табылады.Инвестициялау кәсіпорынның қаржылық жағдайын жақсар -тудағы тиімді шараның бірі.

Барлық инвестицияларды екі негізгі топқа бөлуге болады: портфельді және нақты (капталдандырылған).

Портфельді инвестиция деп (кәсіпорынның құнды қағаздарын сатып алу сияқты) жобалар тобына капитал салуды айтады.

Нақты инвестиция деп өндіріс процесіне тікелей қатысатын инвестициялар-ды айтамыз.

Инвестициялар белгілі бір тәуекелмен байланысты.Бұл тәуекел салымдардың қайтарылу мерзімі көп болған жағдайда артады,бұл мезгілде нарық конъюкту-расы, шикізат бағасы мен жұмыс күші және тағы басқалары да өзгеруі мүмкін. Сондықтан салынған қаражаттар тез қайтарылуды қамтамасыз ететін жобларға ұсынылады.

Инвестициялар – бұл кем дегенде екі жақтың – кәсіпкер (жобаның басшысы) және инвестордың (жобаны қаржыландырушы) бірлескен әрекет процесі.Бұл жо -баның сәттілігі екі жақтың ортақ тіл табысуына,инвестордың белгілі бір кепіл-дікке ие болуына байланысты.

Инвестициялық жобаның тиімділігін талдауға қатысатын негізгі факторлар бо -лып,операциялық қызметтен алынатын ақша ағымының және басқа табыстар-дың қосындысы және инвестицияға жұмсалған шығын мөлшері танылады.

Жобаның өтелі мерзімі болып,операциялық қызметтен алынған ақша ағымы-ның жинақталған сомасы инвестицияға жұмсалған шығын мөлшеріне тең болған күн танылады.

Нарықтық қатынастары дамыған елдерде инвестициянылық жобалардың тиім-ділігін бағалауда шығынсыздық әдісін қолданады,өйткені бұл әдіс қаржылық ақ -параттың аса маңызды элементтерінің бірі болып саналады.кәсіпкерге сату көле -мін өзгеркеннен,оның кәсіпорыны қанша пайда табатындығын есептегеннен гө-рі,сату көлемі қандай болған жағдайда оның кәсіпорыны зиян шекпейтіндігін есептеген маңызды.

Инвестициялық жобаның тиімділігін анықтауда күтіліп отырған шығындар мен нәтижелерді бағалау есепті кезең шеңберінде жүргізіледі.Әр түрлі инвести-циялық жобаларды салыстыру және олардың ішіндегі ең жақсысын таңдауды әр түрлі көрсекіштер көмегімен жүргізу қажет.

Инвестициялық проектілерді қаржыландыру кәсіпорынның пайдасы, амортизациялық аударымдар, негізгі құралдардан түскен түсім, банк несиелері, бюджеттік қаржы бөлу, кәсіпорынның резервтік қорлары, лизинг және т.б. есебінен іске асырылады. Нарықтық экономикаға өтумен байланысты бюджеттік қаржыландыру қысқартылып, банк несиесімен меншікті қайнар көздерінің үлесі өсіп отыр.

Кәсіпорын үшін инвестициялық проектілерді қаржыландырудың қайнар көзін тарту бірінші кезекте белгілі шығындармен байланысты болады. Осылайша, жаңа акциялар шығару акционерлерге дивиденд төлеуді, облигацияны шығару – пайыздарды төлеуді талап етеді. Сондықтан талдау процесінде әртүрлі қаржыландыру көздерінің бағасын анықтап, соның ішінде ең тиімдісін талдау қажет.

Зайымдық капиталдың негізгі көзі банк ссудасы мен шығарылғын облигациялар болып табылады. Банк несиесінің бағасы оның жылдық пайыздық мөлшеріне тең. Себебі банк несиесін қолдануға пайыздар өнімнің өзіндік құнына қосылады және салық салынатын табысты азайтады, сонымен қатар ресурстың бағасы банкке салық салу деңгейіне төленетін пайызынан аз болады (К_н):

Бұндай қаржыландыру қайнар көзінің бағасы кәсіпорын облигациясы сияқты оларға төленетін пайызының көлеміне тең (Р). Берілген пайыздарды өтеу шығындарын салық салынуға дейінгі табысуы жатқызуға болатын болса, онда қаржыландырудың бұл қайнар көзінің бағасы салық салу деңгейінен кіші болады:

Инвестициялық қызметті қаржыландырудың қайнар көзі ретінде акционерлік капиталдың бағасы артықшылықты және жай акциялар бойынша төленетін дивидендтің мөлшеріне тең.

Сонымен қатар қайта инвестицияланған пайда инвестицияларда үлкен үлес алуы мүмкін. Акционерлік кәсіпорындарда қаржыландырудың бұл қайнар көзінің бағасы шамамен жай акция бойынша дивидендтің деңгейіне тең болады. Себебі табысты қайта қаржыландыру операциясы акционердің жаңа акция сатып алуымен тепе-тең болады.

Кәсіпорындағы қаржыландырудың қайнар көзі бағасының салыстырмалы талдауына мысал: банктің пайыздық мөлшерлемесі - 40%, салық салу деңгейі – 30%

Ц_кр = 40 * (1 – 0,3) = 28%

Жай акция бойынша дивидендтердің деңгейі – 25,3%. Осыдан келе арзан қаржыландырудың қайнар көзі болып табысты қайта инвестициялау саналады, бірақ оның мөлшері шектеулі болады. Банк несиесі теориялық түрде шектелмеген, бірақ олардың бағасы тәуекелдің ұлғаюына төлем ретінде зайымдық капитал үлесінің көбеюінен нысанды түрде өсіп отыруы мүмкін.

Инвестициялық тиімділігін бағалау үшін көрсеткіштер кешені қолданылады. Инвестицияның 1 теңгесіне қосымша өнімнің шығуын келесідей формуламен есептесе болады:

мұнда Э – инвестиция тиімділігі

ВП₀, ВП₁ - бастапқы және қосымша инвестиция кезіндегі жалпы өнім

И – қосымша инвестиция сомасы

Инвестицияның 1 теңгесіне өнімнің өзіндік құнының төмендеуі келесі формуламен есептеледі:

мұнда С₀, С₁ – бастапқы және қосымша инвестиция кезіндегі өнім бірлігінің өзіндік құны

Q₁ – қосымша инвестициядан кейінгі натуралды мәндегі өндіріс өнімінің жылдық көлемі

Инвестицияның 1 теңгесіне есептегендегі өндірістік өніміне еңбек шығындарын азайтуды келесі формуламен есептеуге болады:

мұнда Т₀ и Т₁ – қосымша инвестицияға дейінгі және инвестициядан кейінгі өндірісте өнім бірлігіне кететін еңбек шығыны

Қосымша инвестициялау нәтижесінде жұмысшылардың санын салыстырмалы түрде қысқартылылуын алымын Q₁ (T₀ – T₁) бір жұмысшыға есептегендегі жұмыс уақытының жылдық қорына бөле отырып анықтауға болады.

Инвестицияның 1 теңгесіне есептегендегі пайданың ұлғаюы келесі формула бойынша есептелінеді:

мұнда П₀ и П₁ – қосымша инвестицияға дейінгі және кейінгі өнімнің бірлігіне келетін пайда

Инвестицияның өтелу мерзімі келесі формуламен есептелінеді:

немесе

Инвестицияның тиімділігін кешенді бағалау үшін көрсеткіштер жалпы және жеке объектілерге де қолданылады. Инвестицияның тиімділігінің жоғарылату бағытының негізгісі оларды қолданудың кешенділігі болып табылады. Бұл кәсіпорындар қосымша капитал салымдары арқылы негізгі және айналым қорларының және олардың активті және пассивті бөліктері арасындағы оңтайлы қарым-қатынастарға жеткізуге мүмкіндік береді. Инвестициялық қызмет тиімділігін арттырудың негізгі шарттары болып келесілер табылады:

• Аяқталмаған өндіріс және құрлыс мерзімдерін қысқарты

• Еңгізілетін объектілердің құнының төмендеуі

• Еңгізілетін объектілердің дұрыс эксплуатациялануы

Инвестициялық қызмет бағдарламасын бағалаудың негізгі әдісі болып келесілер саналады:

• Инвестицияның өтелу мерзімін есептеу;

• Салынған капиталдың қайтарылуын есептеу;

• Таза ағымдағы құнын анықтау;

• Инвестицияның рентабельділік деңгейін есептеу

Бұл әдістер негізіне болжанған инвестициялар және болашақтағы ақшалай түсімдердің көлемін салыстыру кіреді.

Инвестицияның өтелу мерзімін есептеу әдісі оның мерзімін анықтауда, яғни инвестиция мерзімі өзін өтеп шығу үшін анықталады. Инвестициялық жоба тиімділігін бағалай отырып, оның өтелу мерзімімен қоса, салынған капиталдан түсетін табыс немесе жобаның табыстылығын ескеру қажет (ДВК).

Бұл әдістің кемшіліктері де бар. Себебі жылдар бойынша ақша ағымын және шығысын бөлістіруді ескермейді. Инвестициялық тиімділікті бағалаудың ғылыми негізделгені болып ақша қаражаттарын өсіру және дисконттау әдісі бойынша құрылған, яғни ақша құнының уақыт бойынша өзгеруін есепке алатын әдісі саналады. Өсіру (компаундинг) әдісінің мәні инвестордың операция соңында алатын ақша сомасын анықтауда. Бұл жерде берілген көлемде инвестицияның шығыс сомасы, табыстылықтың мерзімі және пайыздық мөлшері жатады, ал ізделінетін көлеміне операция аяқталғаннан соң алынатын ақша қаражаты жатады. Ақша ағымын зерттеудің бұл әдісін қолданған кезде қазіргі кезден болашаққа қарай жүргізіледі.

Инвестиция қүрделі пайыздарды қолдану кезінде бірнеше жылдан кейін құнын анықтау үшін келесі формула қолданылады:

мұнда S – n жылдан кейінгі инвестицияның болашақтағы құны

Р – инвестицияның бастапқы сомасы

r - оңдық бөлшек түріндегі пайыз мөлшері

n – есептік кезеңдегі жылдар саны

Ақша түсімдерін дисконттау әдісі ақша ағымын зерттеудің кері әдісі, яғни болашақ кезеңнен ағымдағы уақытқа дейін есептеледі. Ол арқылы кезең соңында белгілі бір соманы алу үшін бүгін қанша қаржы салу керек екендігін анықтауға мүмкіндік береді. Ол үшін келесі формула қолданылады:

Сонымен қатар ақша қаражаттарын дисконттау жобалардың ағымдағы таза құнын және олардың рентабельділік деңгейін анықтау әдісінің негізіне тиістелген.

Ағымдағы таза құн әдісі (ЧТС) келесілерден тұрады:

1. Шығындардың ағымдағы құны (С), яғни жобаға қанша инвестиция резервтендіру керек екендігі анықталынады.

2. Жобадан түсетін болашақтағы ақша қаражаттарының ағымдағы құны есептелінеді, яғни бұл үшін әр жылдағы кірістер ағымдағы мерзім бойынша жүргізіледі. Есептеулер нәтижесі егер де табыс пайызы банк пайызы мөлшеріне немесе капиталдың дивидендтің қайтарылуына тең болғанда, болжанған табысты алу үшін қазір қанша қаражат салу керек екендігін көрсетеді. Барлық жылға табыстың ағымдағы құнын есептеу негізінде жобадан түсетін табыстың жалпы ағымдағы құнын алады

3. Шығындардың ағымдағы құны (С) табыстың ағымдағы құнымен салыстырылады (В). Олардың арасындағы айырмашылығы табыстың ағымдағы таза құнын құрайды (ЧТС):

Ағымдағы таза құн инвестордың ақшаны банкке сақтаумен салыстырғандағы жобаға салу нәтижесіндегі таза табысын және таза шығындарын көрсетеді. Егер ЧТС  0 болса, капитал құнына қарағанда, жоба үлкен табыс әкелетіндігін білдіреді. Егер ЧТС  0 болса, онда капитал құнына қарағанда жоба аз табыс әкеледі және сондықтан да ақшаны банкте қалдырған тиімдірек. Ал егер ЧТС = 0 болса, онда жобаның табыстылығы да, шығыны да аз болады.

Егер ақша жобаға бірнеше жылдарға бөлшектеп инвестицияланса, онда ЧТС есептеу үшін келесі формула қолданылады:

бұл жерде n – табыс алу кезеңінің саны

j – құралдарды қаржыландыру кезеңінің саны

Ағымдағы таза құн әдісі көмегімен (таза келтірілген эффект бойынша) жобаның табыстылығын жеткілікті түрде нақты есептеуге болады. Инновациялық қызметтің тиімділігін талдау барысында бұл әдіс негізгі әдіс ретінде қолданылады. Мысалы, егер инвестициялар жоғарғы тәуекелділікпен байланысты болса, онда инвесторлар жобаның табыстылығымен қоса, оның өтелу мерзіміне де үлкен көңіл береді. Яғни инвестицияның өтелу мерзімі қаншалықты қысқа болса, соншалықты инвестицияның тәуекелділік дәрежесі аз болады. Бұндай жағдайда инвестициялық жобалардың өтелу мерзімін есептеуге негізделген әдісті қолдану мақсатты деп саналады (ДДП –ны есепке ала отырып).

Рентабельділік индексі – берілген жобаға салынған инвестицияның 1 теңгесіне есептегендегі жобадан түсетін ақша түсімдерінің дисконтталған құны. Инвестицияның рентабельділік индексін есептеу келесі формуламен есептелінеді:

Таза ағымдағы құнға қарағанда берілген көрсеткіш салыстырмалы болып саналады. Сондықтан оны инвестициялау жобаларының варианттарын таңдау кезінде қолданған ыңғайлы.

Тақырып№48

Талдаудың нәтижелерi бойынша жадағайларды(шығарып) құрастыру.

ЖШС «Эко-Service» қызметінің нәтижесін сипаттайтын көрсеткіштер.

Көрсеткіштер	Жыл соңы	Жыл басы	Өзгеріс
Қызмет көрсетуден түскен түсім	121,487	198,996	-77,509
Өзіндік құн	95,875	161,087	-65,212
Жалпы табыс	25,611	37,908	-12,297
Таза табыс (шығын)	231	338	-107

Кестеден көргеніміздей жыл соңында жыл басынан гөрі табысы аз болып тұр. Жалпы табысы -12,297 төмендеген болса, таза табысы 107 мың теңгеге азайған.

2010 жылдағы ЖШС «Эко-Service»-ның мәліметтері негізіндегі баланс активінің өтімділік дәрежесі және оның пассивінің төлеу мерзімінің шұғылдығы бойынша баптардың өзгерісі туралы ақпарат.

Актив	Сомасы	Пассив	Сомасы	Төлеу артықтығы (+) жетіспеушілігі(-)
1. Ең өтімді активтер	7 165 365,43	1. Тез төленуге тиісті міндеттемелер	3 899 377,65	+3 265 987,78
2. Тез өтімді активтер	234 024 450,16	2. Қысқа мерзімді міндеттемелер	242 812 089,38	-8 787 639,22
3. Баяу өткізілетін активтер	1 692 281,32	3. Ұзақ мерзімді міндеттемелер	4 683 169,85	-2 990 888,53
4. Қиын өткізілетін активтер	10 219 932,10	4. Тұрақты міндеттемелер	1 707 392,13	+8 512 539,97
Жиыны	253 102 029,01	Жиыны	253 102 029,01
Төлем қаражаттарының бірінші тобы (А1) төлем міндеттемелерін жауып тұр, екінші бөлімінде тез өтімді активтер (А2), қысқа мерзімді міндеттемелер (П2) активтерден жоғары болып тұр. Актив пен пассив баптарының ІІ тобын салыстыру жақын уақытта күтілетін төлем тәртібінің (3 айдан 6 айға дейін) өзгеруін көрсетеді. Жалпы алғанда баланс активі мен пассиві баптарының І және ІІ топтарын салыстыру ағымдағы өтімділікті анықтауға мүмкіндік береді. Ол қарастырылып отырған мезгілге жақын уақыттағы кәсіпорынның төлем қабілеттілігін көрсетеді. Талданып отырған кәсіпорынның төлем қабілеттілігі 2010 жылы жақсы болды. Ең өтімді және тез өткізілетін активтердің сомасы 241 189 815,59 құрады, ал тез қайтарылуға тиіс және қысқа мерзімді міндеттемелердің, яғни жалпы қысқа мерзімді пассивтер – 246 711 467,03 бұл 5 521 651,44 теңгеге активтер пассивтерден аз. A 1 > П 1 7 165 365,43 > 3 899 377,65 А 2 > П 2 234 024 450,16 < 242 812 089,38 А 3 > П 3 1 692 281,32 < 4 683 169,85 А 4 < П 4 10 219 932,10 > 1 707 392,13

Кәсіпорынның қызметіне әсер ететін тәуекелдік факторы нарықтық экономикада үдей түседі. Тәуекелділік қандай да бір жағымсыз жағдайдың болуының мүмкіндігін көрсетеді. Тәуекелділік ұғымы – кәсіпорын ресурстарының бір бөлігін жоғалту ықтималдылығын (қаупы), қызметті жүзеге асыру нәтижесінде табыстардың толық алынбауын немесе қосымша шығындардың пайда болуын білдіреді. Тәуекелдік ықтималдық категориясына жатады, яғни оны белгілі бір деңгейдегі жоғалтулар ықтималдылығы ретінде есептейді. Әр кәсіпкер басшы типіне байланысты таңдап, тиімді тәуекел деңгейін өзі белгілейді. Кертартпа басшылар жаңалықтарға бейімделмеген, әдетте олар қандай да бір тәуекелден қашуға тырысады. Икемді басшылар, егер әуекелділік ерікті болып, ал орындаушылар өз ісінің маманы болса, олар тәуекелді шешімдерді қабылдауға тырысады.

Нарықтық экономикасы дамыған елдердің тәжірибесі бизнестің тәуекелсіз болмайтынын көрсетеді. Кәсіпкер тәуекелді ең төменгі мүмкін болатын деңгейге дейін қалай азаятынын бәлуі қажет. Фирма үшін қандай да бір жағымсыз жағдай болса да, кәсіпкер негативі нәтижелерді азайту м.мкіндіктерін қарастыру керек.

Тәуекелді өзін – өзі сақтандыру есебінен және хеджирлау жолымен тәуекелдің бөліктерін басқа фирмаларға беру арқылы азайтуға болады.

Банкроттық нарық шарушылығының бір категориясы болып табылады. Ол соттың шешімі мен немесе кредитордың келісімі бойынша соттан тыс ресми түрде жарияланады. Қазақстан Республикасының «Банкроттық туралы» 07.04.95 жылғы №2173 Заңына сәйкес, қарызды төлеуге шамасы жоқ ұғымы ақшалай міндеттер бойынша кредиторлар сұранысын, еңбекақы төлеу талабын қанағаттандыра алмау, сонымен қатар өзіне тиісті мүлік есебінен бюджет пен бюджеттен тыс қорларға мәндетті төлемдерді қамтамасыз ете алмау жатады. Басқаша айтқанда, шаруашылық субъектісінің қарызды төлей алмауы, қарыздардың, міндеттердің өсуіне байланысты жедел міндеттемелерді өтеу қабілетсіздігі немесе борышкердің балансының қанағаттанғысыз құрылымына байланысты ұғымдар кіреді.

Баланстың қынағаттанғысыз құрылым борышкердің мүлкі мен міндеттемелерінің өтімділік деңгейінің жетіспеуіне байланысты кредитордың алдында мүлік есебінен міндеттемелердің дәл уақытында төленбеуі жағдайы тұрған кезде болуы мүмкін. Бұндай жағдайда мүліктің жалпы құны борышкер міндеттемелерінің жалпы сомасына тең немесе одан асып кетуі мүмкін.

Банкроттық кәсіпорынның ұдайы өндіріс капиталының шаруашылық механизімінің балансының бұзылуынан, яғни оның қаржылық және инвестициялық саясатының тиімсіз болуынан туындайды.

Банкроттықтың пайда болуының негізгі себептері:

3. Шаруашылық жүргізу жағдайын жасаудың объективті себептері:

• Экономиканы реформалаудың нормативті және заң шығаратын базаларының, қаржылық, ақша, несие, салық жүйелерінің жетілмегендігі;

• Инфляцияның аса жоғары деңгейі;

• Фирманың құнды қығаздарының нарықтық құнының төмендеуі;

• Бәсекелестің жо,ары деңгейі және соның нәтижесінде пайда болған сәйкес келмейтін өндіріс шығындары төмендей, өнім бағасының төмендеуі;

• Бәсекелестің жоғары деңгейі және соның нәтижесінде пайда болған сәйкес келмейтін өндіріс шығындары төмендей, өнім бағасының төмендеуі.

4. Шаруашылық жүргізуге тікелей қатысты субьективті себептер:

• Банкроттықты уақытында болжап және келешекте одан сақтана алмау;

• Жарнама, өтімділік жүйесінің болмауы, сұранысты дұрыс зерттемегендіктен сату көлемінің төмендеуі;

• Өндіріс көлемінің төмендеуі;

• Ұқсас, бірақ сапасы жоғары өнгімдердің бағасына кейбір түрлердің бағаларының жақындауы;

• Аяқталмаған жоғары шығындар;

• Өнімнің төменгі рентабельділігі;

• Өндіріс циклінің өте көлемді болуы;

• Үлкен қарыздар мен өзара төлей алмаулар;

• Ескі басқарма басшыларының нарықтықұруға бейімделе алмаусұранысы жоғары қнімдерді шығаруда іскерлік кқрсетпеуі , инвестициялық, бағалық, қаржылық, саттың тиімдісін таңдай алмауы.

Кәсіпорынның жаппай банкроттыққа ұшырауы жағымсыз әлеуметтік қиындықтарға соқтыруы мүмкін, сондықтан нарықтық экономикасы дамыған елдерде, оларды толық күйреуденқорғау мен алдын алудың белгілі механизмі қалыптасқан.

Осы механизмнің негізгі элементері мыналар:

• Банкроттықты құқықтық реттеу;

• Кәсіпорынның банкроттығы жайында актілерді жүзеге асыруға шешім қабылдау процестерінің нормативтік-әдістемелік, экономикалық, ұйымдық қамтамасызетілуі;

• Преспективалы тауар өндірушілер қолдау мақсатында, төлем қабілеті жоқ кәсіпорындарға мемлекеттік қаржылық көмек шаралары;

• Қайта құру және жою шараларын қаржыландыру; банкроттық процедураларға қатысушыларға экономикалық көмек көрсету;

• Кең ауқымды қоғам үшін банкроттар жайында ақпараттардың жариялығын қамтамасыз ету, төлем қабілеті жоқ кәсіпорындардың тізімін жүргізу.

ҚР-ң «Банкроттық жайында» Заңына сәйкес, кәсіпорынның банкроттығы туралы шешімі ерікті немесе еріксіз түрде қабылданады. Банкроттық , борышкердің сотқа жазған өтініші бойынша ерікті түрде немесе оның өзінің банкроттағы жайында соттан тыс түрде, кредитордың немесе «Банкроттық жайында» Заңымен өкілет берілген тұлғалардың өтініші негізінде жасалады

Кәсіпорыннның банкроттық ықтималдылығын болжау үшін жай және айрықша акциялардың нарықтық құны, қаржылық шаруашылық қызметтің нәтижелері туралы есеп және кәсіпорын балансының негізінде есептелетін Э.Альтманның көп факторлы моделі кеңінен қолданылады. 1968 жылы ол болжаудың бес факторлы моделін ұсынған. Осы модельдерді жасаған кезде Альтман өнеркәсіптің 66 кәсіпорыннын қарап тексерген. Оның жартысы банкроттыққа ұшырап,жартысы жақсы жұмыс істеген. Ол мүмкін болатын банкроттықты болжау үшін ұтымды болып келетін 22 талдау коэффициентін зерттеген. Банкрот болған Америка фирмаларының қаржылық жағдайын, гүлденіп өсіп келе жатқан кәсіпорын көрсеткіштерімен салыстыра отырып, олардың банкроттық ықтималдылығына байланысты дәрежесін және салмақтық коэффициентін анықтап, бес негізгі көрсеткішті шығарған

Ағымдағы өтімділік коэффициенті: 242 882 096,91/246 711 467,03 = 0,98

Қаржылық тәуелділік = 251 394 636,88 / 506 204 058,02 = 0,50

1. Ағымдағы өтімділік көрсеткіші: 0,98 (*2)

2. Тәуелділік коэффиценті үшін: 0,50 (*0,5)

3. Тұрақты шама : -0,3877

Z = -0,3877+К_ө(0,98)+К_тәу 0,50 = -0,3877+2*(0,98)+0,5*0,50 = 1,8223

Z=0 банкротттық ықтималдық 50%

Z<0 банкротттық ықтималдық 50%-дан төмен

Z>0 банкротттық ықтималдық 50%-дан жоғары

Біздің жағдайда ЖШС «Эко-Service» банкрот болу ықтималдығы 50%-дан жоғары.