Добавил:
Upload Опубликованный материал нарушает ваши авторские права? Сообщите нам.
Вуз: Предмет: Файл:
шпоры история.doc
Скачиваний:
0
Добавлен:
01.05.2025
Размер:
1.03 Mб
Скачать

Билет № 20

  1. XVII – XVIII ғғ. Қазақ – жоңғар соғыстары.

Жоңғар шапқыншылығынан туған зор күйзелушілік, малдың қырылуы шаруашылық дағдарысының шиеленісуіне әкеліп соқты, мұның өзі қазақ хандықтарының билеуші топтарының арасындағы саяси қарама-қайшылықтарды бұрынғыдан да бетер күшейте түсті. Қиын жағдайдан шығудың жолы жауға ұйымдасып тойтарыс бету ғана бола алатын еді, мұның өзі болашақта қазақ жүздерінің экономикалық және саяси ыдырауын тоқтатар еді. Осындай өте-мөте ауыр сыртқы және ішкі саяси жағдайда қазақ хандары мен сұлтандары жоңғар феодалдарын тойтару ісін ұйымдастыруда қабілетсіз болып шықты. Тәуелсіздік жолындағы Отан соғысын «қарадан шыққан» халық батырлары бастады. Олардың арасында Бөгенбай, Тайлақ, Саурық, Малайсары, Жәнібек және басқа да батырлар болды. Олар халықты туған елді жат жерлік басқыншылардан азат етуге шақырды. Халық жасақтарының бірігіп қимылдауы осылай басталды. Кіші жүздің батыры Тайлақ, Орта жүзден Бөгенбай және Ұлы жүзден Саурық батырлар шығып бұлар «Ақтабан шұбырынды, Алқакөл-сұлама» жылдарындағы күрестің қаһармандары болды. Барлық үш жүздің жасақтары 1726 жылы бірлесіп қимылдаған кезден бастап қазақтар басқыншыларға ұйымдасқан түрде тойтарыс берді.

  1. 1917 Ж. Ақпан мен Қазан революциялары аралығындағы Қазақстандағы саяси партиялар мен қозғалыстар «Алаш», «Үш - жүз».

Алаш партиясы Құрылтай жиналысына тікелей немесе жанама түрде өлкедегі басқа бірде-бір саяси ұйым ұсына алмаған көлемдегі кандидаттар санын ұсынғанын ерекше атап өту керек. Алаш көсемдері өлкеде ұлт-аралық араздық тудырмауға тырысты. Автономия бостандығын жақтаушы қазақтар өз жағына басқа халықтардың өкілдерін де тартуға ұмтылды. Бірінші кезекте олар қоныс аударып келгендердің арасынан жергілікті халыққа дұрыс ниетпен қарағандарға сенім артты. Сонымен бірге олар алып Ресей империясының он бір қазақ-орыс әскерінің бесеуі қазақ жерінде тұрғанын да есепке алды. Сол себепті-ақ қазақтардың басшылығымен келіссөз жүргізуіне тура келді.Алаш партиясынан кандидаттар сайлау жұмысымен осы партияның белсенділері ғана айналысып қойған жоқ. Оған 1917 жылы 17 қазанда «Гурьевский вестник» газетінде жарияланған хабар куә, оның мәтіні былай дейді: «Гурьев уездік земство басқармасы қазақтардың жер аумағында тұратын қырғыздарға (қазақтарға. - К.Н.) олар тек № 1 тізімдегі қырғыздар (қазақтар) үшін дауыс беруге тиіс, әйтпесе қазақ халқы депутатсыз қалатынын түсіндіру өз борышы деп есептейді. Тізімге мыналар енгізілді: 1. дәрігер Халел Досмұхамедов, 2. заңгер Жаһанша Досмұхамедов, 3. дәрігер Нұрғали Ипмағамбетов, 4. Ғұбайдолла Әлібеков, 5. Агроном Сәлімгерей Қаратілеуов, 6. дәрігер Ғұмар Есенғұлов, 7. дәрігер Иса Қашқынбаев. Бұлар жоғары білімді адамдар және тікелей қырғыздардың (қазақтардың) мүдделерін қорғайды.

«Үш жүзді» ұйымдастыру кезінде оның бағдарламасының Алаштан қандай да бір елеулі айырмашылығы болған жоқ. «Үш жүз» партиясы «үлкен аға» Алаштан тек соғыс туралы мәселе бойынша алшақтады. Басқа айырмашылықтар таза тактикалық сипатта болды. Бірақ кейінірек, билік үшін күрес өзінің шарықтау шегіне жетіп, елдегі саяси жағдай тым шиеленісіп кеткенде және таптық жіктелу тездей түскен жағдайда «Үш жүз» біртіндеп Алаштан алыстап, солшыл әсерлерге жақындады, Қазан төңкерісінің жеңісінен кейін Алаш партиясына қарсы ашық күреске шықты.