3. XX ғ. 1930 – 1950 жж. Қазақ зиялыларына қарсы бағытталған репрессиялар.

Ел­де аг­рарлық са­ясат­ты іске асы­ру ба­рысын­да кеңес өкіметі ірі бай­лар­дың, «жар­ты­лай фе­одал­дардың» ең әуелі ма­лын, со­сын еңбек құра­лын, одан кейін олар­дың тұра­тын үй­лерін тар­тып алып, жер ауда­рып жібе­руге бағыт ал­ды. 1927 ж. жел­тоқса­нын­да Рес­публи­ка өкіметінің жоғарғы бу­ын­да­рын­да ірі-ірі бай­лар ша­ру­ашылғын тәркіге са­лу жөніндегі заң жо­басын әзірлеу үшін ко­мис­сия құрыл­ды. Ко­мис­си­яның төрағасы бо­лып Е. Ер­на­заров тағайын­далды. Оның құра­мына О. Иса­ев, Н. Нұрмақов, Ғ. Тоқжа­нов, О. Жан­до­сов т. б. кірді. 1928 ж. 27 та­мызын­да Ор­та­лық Атқару Ко­митеті мен Рес­публи­ка Ха­лық Ко­мис­сарла­ры Кеңесінің мәжілісінде тәркілеу жөніндегі Заң жо­басы қабыл­да­нып, жар­лық қаулы түріндегі құжатқа ай­нал­ды. Ауыл-ауылға тіке­лей мыңнан ас­там өкіл жіберілді, де­меу ко­мис­си­яла­рын­да 4700 адам жұмыс істеді. Қазақстан бойын­ша көшпелі аудан­дарда Қаулыға сәй­кес 400-ден аса ма­лы бар 700 ша­ру­ашы­лықты, жар­ты­лай көшпелі аудан­дарда ма­лы – 300, ал оты­рықшы аудан­дарда ма­лы 150 ден аса­тын ша­ру­ашы­лықты тәркіге са­лу белгіленді. Бұл науқан­ды 1928 жыл­дың 1 қара­шасын­да аяқтау жос­парлан­ды. Науқан­ның қоры­тын­ды­сы бойын­ша іс жүзінде 696 ша­ру­ашы­лық тәркіге са­лын­ды, олар­дың 619-ы тұрған ок­ругінен тыс жер­лерге ай­дал­ды. Тәркілен­гендер­ден ірі қараға шаққан­да 145 мыңдай мал және ауыл ша­ру­ашы­лық сай­ман­да­ры тар­тып алын­ды. Тәркілен­ген мал­дың 80 мыңы ке­дей­лер мен ба­тырақтарға, 30 мыңға жуығы ұжым­шарларға берілді. Мал мен құрал сай­манға ие болған ке­дей­лер ауыл­дағы ор­та­шалар то­бы қата­рына көтерілді. 1920-шы жыл­дардың аяғын­да Қазақстан­да көшпелі және жар­ты­лай көшпелі қазақтар­ды оты­рықшы­лан­ды­руға бағыт­талған ша­ралар іске асы­рыл­ды. Мұның өзі бас­тапқыда кейбір жеңілдіктер бе­ру арқылы бірте-бірте жүргізілетін бо­лып белгілен­генмен, күштеп оты­рықшы­лан­ды­ру әдісі бе­лең ал­ды. Көпте­ген жер­лерде көшпелі ша­ру­ашы­лықтар бір жер­ге иіріліп, киіз үй­лер­ден көшесі бар қала­шықтар құрыл­ды. 10–15 күннен кейін он­дағы адам­дар жан-жаққа ешкімді тыңда­май қашуға, көшу­ге мәжбүр бол­ды. 1930–31 жыл­дарда осын­дай зор­лап оты­рықшы­лан­ды­ру зо­балаңына ұшы­раған мал ша­ру­ашы­лығымен ай­на­лыса­тын 25 аудан­нан 35 мыңнан ас­там ша­ру­ашы­лықтар рес­публи­кадан тыс жер­лерге көшіп кетті. Жал­пы Қазақстан бойын­ша 1931 жыл­дың та­мыз айына дейін 281 мыңнан ас­там ша­руа қожа­лықта­ры рес­публи­кадан тыс жер­лерге көшіп кетті.

Билет № 9

1. VI – XII ғғ. Қазақстан территориясындағы қалалар. «Ұлы Жибек жолы» және оның тарихи маңызы.

Калалар: Құлан Койлық Сарайшық тараз Отырар Саукент Т.б «Жібек Жолы» (Ұлы «Жібек Жолы») — Қытайдың Ши-ан деген жерінен басталып, Шинжәң,Орталық Азия арқылы Таяу Шығысқа баратын керуендік жол бағыты Жібек Жолы географиясы Еуропадан басталып Мысыр, Сомалия, Арабия түбегі, Иран, Ауғанстан, Орталық Азия, Пәкістан, Үндістан, Бангладеш, Java-Индонезия, және Виетнам елдері арқылы, ақыры Қытай келіп жетеді

Жол бұдан 3-4 мың жыл бұрын болған. «Жібек жолы» іс жүзінде өзгермейтін тұрақты жол емес, қайта ол уақыт ізімен өзгеріп отырған, бірақ тарихтағы дәстүрлі сорабы өзгермеген：жол шығыста Чаң-аннан (қазіргі Ши-ан) басталып, Тарым ойпатынан өтіп, Памирүстіртінен асып, Орталық Азияны, Батыс Азияны кесіп өтіп, Жерорта теңізінің шығыс жағалауына дейін барады, жалпы ұзындығы 7000 km асады. Ерте кездегі «Жібек жолы» Шинжәңнан 3 айрыққа бөлінген, Тянь-Шань тауының солтүстігіндегі ежелден бар дала жолы: Жемсары, Іле өңірін басып, Балқаш өңіріне барады, онан ары батыс солтүстікке жүргенде Қара теңіздіңшығыс жағалауына жетеді. Оңтүстік айрығы Крораннан (Лулан) шығып Күнлүн тауының батысын қапталдапЖаркентке барады, онан ары жүргенде адырлардан асып, Орта Азияға, Батыс Азияға, Еуропаға дейін созылады.Кроранның батыс солтүстігіндегі Көншы өзенінің батысын бойлап, Иіңпанды, Күшарды басып Қашқар Жаңашар ауданына баратын жол солтүстік айрығы саналады, бұл жол да адырлардан асып, Еуропаға дейін барады.

Жібек жолы тек сауда жолы болып қана қалмастан, дүние жүзі өркениетін тоғыстырып, адамзат қоғамының дамуына өшпес үлес қосты. Оңтүстік Қазақстан мен Жетісу қалаларының Византия, Иран, Орта Азия, Кавказ, Алтай, Сібір, Шығыс Түркістанмен тығыз сауда байланыстары болғандығын ежелгі қолжазбалардағы мәліметтер дәлелдейді. Шаштан (Ташкенттен) жол Гизгирдқа, Испиджабқа келіп, одан әрі керуен Таразға бағыт алғанСондай-ақ Тараздан Төменгі Барысханға, одан әрі Құлан, Мерке арқылы Аспараға жететін болған. X ғ. бастап Ӏле жазығындағы сауда жолы арқылы керуендер жүре бастайды. Осы жерден Ӏле Алатауының көпестері қазіргі Алматы мен Талғардың елді мекендеріне жолға шыққан. Талғарда жол қазіргі Шелек, Есік, Кеген аудандарында, Подгорныйға, одан әрі Шонжаға иек артады. Алакөл ауданында жол тармақталады. Екіөгіз, Қиялық, Көктем керуен жолдарымен Шығыс Түркістанға, Алтайға, Монғолияға шығуға болатын еді. Сырдария қалаларын байланыстыратын жолдардың маңызы орасан зор. Ол Испиджабтан басталып, солтүстік-батыста - Арсубаникент, Арыс, Кедер, Шавгар, Сауран, Сығанаққа әкелетін. Сығанақтан Жентке және Янгикентке тірелген. Исфиджабтан солтүстікке қарай түскен жол Қүмкент, Аба - Ата, Созаққа барады. Одан әрі Орталық Қазақстанның жазық жерлері арқылы Кеңгір, Жезді, Нұра далаларына шығады. Атаулы керуен жолы XX ғ. басына дейін сақталып келді, тіпті, Ресей, Қазақстан және Орта Азияның қалалары мен елді мекендерін байланыстырып отырды, оған жақын жерлерде жәрмеңкелер ұйымдастырылды.Ұлы Жібек жолы көп халықтардың мәдениетін түйістіруімен бірге оның табиғатының ерекшеліктерін анықтауда тарихи қызмет атқарды. Бұл істе Қазақстан жерін мекендеген халықтардың еңбегі де бар. Олар тұрғын үйді (киіз үй), ат әбзелдерін жасау өнерін, кілем тоқуды, күмістен түрлі әсемдік бұйымдарды соғуды, бай ауыз әдебиетін мұра етіп қалдырған.