Билет № 1

1. Қазақстан тарихы курсының пәні мен мінденттері.

Тарих – бұл адам қоғамының өткені мен осы уақыты туралы, нақты формадағы, кеңістік – уақыттық өлшемдегі қоғамдық өмірдің дамуының заңдылықтары туралы ғылым.

Тарих – ғылым бір – біріне сәйкес көп жақты, ол тарихи білімнің жеке салаларынан қалыптасады, дәлірек айтқанда: экономикалық, саяси, әлеуметтік , азаматтық , әскери, мемлекет пен құқық, дін, т.с.с. тарихи ғылымдарға халықтардың тұмыс – салтын зерттейтін этнография және елдегі дәуірдің заттай деректер – еңбек құралы, үй жиһаздары , әшекей заттар, қоныстар, молалар, т.б. зерттейтін археологияның да қатысы бар. Тарихты оқыту қоғам алдында тұрған жас ұрпақты тәрбиелеудің кешенді қызметтерін іске асыруға қызмет жасайды.

Қазақстан тарихын дәуірлерге бөлу.

Тас дәуірі (палеолит, мезолит, неолит)- Б. з. б. 2 млн 500 жылдан Б. з. б. 3 мың жылдыққа деін; Қола дәуірі - Б. з. б. 35/33 — 13/11ғасырлар; Андронов мәдениетінің кезі — Б. з. б. XV-XIII ғасырлар . Темір дәуірі - Б. з. б. VIII ғ. 

2. XV – XVIII ғғ. Қазақтардың материалдық мәдениеті.

XV—XVIII ғғ. Қазақтардың қоғамдық қатынасын зерттеушілердің көбі оны патриархалдық – феодалдық қарым қатынас деп есептейді. Соның ішінде көшпелі және жартылай көшпелі мешеу мал шаруашылығы басым болатын, ал когамдык өмірі_r элеуметтік карым-катынасы көптеген патриархалды рулық элементтері мен ескілік сарқыншақтарын сақтаған далалық аудандарға қарағанда оңтүстік қазақстанның экономикалық жағынан неғұрлым дамыған аудандарында феодалдық қарым – қатынастардың көбірек қанат жайғандығы атап көрсетіледі. Іс жүзінде қазақ қоғамы мен қазақ мемлекеттілігі екі әлеуметтік – экономикалық құрылысқа негізделді және мұның өзі ғана үлкен орнықтылық пен тұрақтылық берді. Кейінгі орта ғасырда қазақ қоғамының әлеуметтік экономикалық құрылысының қалыптауына моңғол үстемдігі кезінде орын алған, қала мәдениетінің кері кетіп, егіншіліктің оңт. Қазақстанда қысқаруы және оңт. Шығыс Қазақстанда толық құлдырауы көшпелі мал шаруаш үлес салмағының артуы сияқты зардаптар әлі де болса тым елеулі түрде ықпал етіп тұрғанын ескерген жөн. Эконом базаның өзгеруі қоғамдық қатынастардың тұтас алғанда патриархалдық жаққа қарай ойысуы әсер етті. IV ғ қазақ хандығы құрылып,өзіндік мәдениетімен, ұлттық ерекшеліктерімен айқындала түсті. Біз сол ғ қазақ мәдениеті туралы сөз қозғағанда аяқ астынан пайда болған ерекше ұлттық құбылыс ретінде айтсақ жаңылысқан болар едік. Түркі әлеміндегі қазақ мәдениетінің түп тамыры сонау ертедегі ғ қойнауында жатыр. Қазақ мәдениеті, қазақтың далалық философиясы қатал тағдыр екшеулерінен өткен, кейін бір ұлттық мемлекетті құраған әр тайпаның қосқан өзіндік үлесінен құралады. Сондыктан жетіcy, Арка, Сыр бойы мен Yстіртті мекендеген әр казак руларынын MәдениеTi сырт көзге байкала бермейтін өзіндік сөз ерекшелігімен, музыкалык әуен турлерінің сан алуандыгымен улт мәдениетін байыта Tycri.

3. Қоқан және Алаш автономиялары.

Түркістан Автономиясы, Қоқан автономиясы — Түркістан өлкесі халықтарының өзін-өзі басқаруын қамтамасыз ету мақсатында 1917 жылы 28 қарашада Ресей Федеративтік мемлекетіқұрамында құрылған автономиялық мемлекет. Оның өмірге келуіне кеңестік биліктің Түркістан халықтарының өзін-өзі басқару құқын мойындамауы түрткі болды. 1917 жылы Қазан төңкерісі жеңген соң, 22 қараша күні Ташкентте өз жұмысын аяқтаған 3-Түркістан өлкелік кеңестер съезі өлкеде кеңес билігінің орнағанын, соған байланысты Түркістан Халық Комиссарлары Кеңесінің құрылғанын, өлкедегі биліктің ендігі уақытта соның қолына өтетіндігін мәлімдейді. 14 мүшесі бар бұл үкіметтің құрамында жергілікті мұсылман халықтарының бірде-бір өкілі жоқ еді. Бұл кеңестік биліктің отаршылдық сипатын танытқан оқиға болатын. Бұған жауап ретінде қүрамында Мұстафа Шоқай, Махмұд Бехбудий, т.б. бар "Түркістан өлкесі мұсылмандар кеңесі" 26 қараша күні Қоқан қаласында4-Түркістан өлкелік төтенше мұсылмандар съезін шақырды. Үш күнге созылған съезд 28 қараша күні Түркістан өлкесін Түркістан автономиясы деп жариялап, Түркістан Құрылтайын шақырғанға дейін саяси биліктің Түркістан Уақытша Кеңесі мен Түркістан халық билігіне өтетіндігі жөнінде қаулы қабылдады. Түркістан Уақытша Кеңесі құрамына барлығы 54 адам енді, оның 32-сі Түркістаннан Бүкілресейлік Құрылтай жиналысына сайланған депутаттар еді. Бұлардың арасында негізгі тұрғындары қазақтардан тұра¬тын Сырдария мен Жетісу облыстарынан 11 өкіл бар бола¬тын. Кеңес құрамында, сондай-ақ мұсылмандар съезі сайлаған өкілдермен бірге, каланың өзін-өзі басқару ұйымдары съезінің 4 өкілі, түрлі өлкелік "еуропалық" ұйымдардың 13 өкілі бар болатын. Түркістан Уақытша Кеңесі 12 орыннан тұрған Түркістан автономиясының Уакытша үкіметін бекітгі. Съезд Түркістан өлкесіндегі барлық халықтардың құқығын сыйлап, қорғайтындығын мәлімдеп, өлкенің барлық мұсылман, орыс, т.б. тұрғындарын Түркістан автономиясы төңірегіне топтасуға ша¬қырды. Сонымен, 1917 жылы қарашада Түркістанда қос билік орнап, оның алғашқысы кеңестік негізде құрылып, ең алдымен ресейлік қоныс аударушылардың мүддесін көздеп, жағдайын нығайта түсуге қызмет ететіндігін білдірсе, соңғысы отарлық езгіге қарсы, діни және ұлттық негізде құрылып, жер¬гілікті халықтардың өзін-өзі бас¬қару құқығын баянды ету бас-ты мақсаты екендігін жариялады. Түркістан Уақытша үкіметінің төрағасы және Ӏшкі істер министрі болып Мұхамеджан Тынышпаев,Ӏшкі істер министрінің орынбасары болып заңгер Ә.Оразаев бекітілді. Уақытша үкіметтің Сыртқы істер министрі қызметіне Мұстафа Шоқай тағайындалды. Көп ұзамай Түркістан автономиясы үкіметінің төрағасы Мұстафа Шоқай болды. Түркістан автономиясының құрылуын Түркістан өлкесінің жергілікті халықтары зор қуанышпен карсы алып, оған қолдаушьшық танытуға даяр екендіктерін білдірді. 1918 жылы қаңтарда Түркістан қаласында өткен Сырдария қазақтарының съезі Сырдария облысы Алаш авто¬номиясы жарияланғанға дейін Түркістан автономиясы құрамында болатындығын білдірді. Халық зор үміт артқан Түркістан автономиясын 1918 жылы 2 ақпанда Кеңес үкіметі қарулы күшпен таратып, оның бірнеше мүшелерін тұтқынға алды.

1917 жылдың 5-13 желтоқсан аралығында Орынборда екінші жалпы қазақ сиезі өтті. Сиезде Алашорда үкіметі құрылды. Оның төрағасы болып Ә.Бөкейхан сайланды. Осы сиезде Алаш автономиясы жарияланды. Ә.Бөкейхан бастаған топ Қазақстанды мекендейтін орыстардың еркін білмейінше автономия жариялауды кейінге қалдыра тұруды қажет деп тапты. АлХ.Досмұхамедұлы бастаған топ автономияны дереу жариялау керек деп санады. Соңында екі жақ ортақ келісімге келді. Нәтижесінде Түркістан қазағын қосып алып, автономия жариялауға 1 ай мерзім берілді. Бір ай ішінде қосылу ісі жүрмесе де автономия жарияланатын болып шешілді. Осы үшін 1918 жылы 5 қаңтарда шақырылған Сырдария съезіне «бірігу мәселесін қозғау үшін» Б.Құлманов, М.Дулатов, Т.Құнанбайұлы арнайы жіберілді. Бүл жиында табиғи талас-тартыстан кейін Түркістанныңоқығандары қосылуға ықылас танытса керек. Әйтсе де көзделген бір айда қосылу жайы сол күйінде өзгеріссіз қалды.Түркістан автономиясы да амалсыз жұмысын тоқтатты. Қазақ қайраткерлері автономия жариялау үшін қайта жиналған жоқ. II съездің қаулысы күшінде қалып, енді ресми қағаздарда «Алаш автономиясы» деп жазылатын болды. Тіпті осындай мөр табаны да мұрағаттардағы құжаттарда сақталып қалған.

Алаш Орда және оның Совет Үкіметі мен қарым – қатынасы.

Алаш қайраткерлеріне Бүкілресейлік Орталық Атқару комитетінің 1919 жылғы 4 сәуірдегі және 1920 жылғы 15 сәуірдегі шешімімен амнистия жарияланса да, Кеңес үкіметі күшіне мінгеннен кейін, олардың өткенін ешуақытта ұмыта да, кешіре де алған жоқ. Түрлі әдіспен бүркеленген қудалау ақыры, Алаш зиялыларын жаппай қырғынға ұшыратты. Бұл зобалаңнан аман қалған саусақпен санарлық зиялы қазақ, өмірлерінің соңына дейін Мемлекеттік Қауіпсіздік Комиеті назарынан тыс қалмады. Ал атылғандардың үрім-бұтақтары да соңғыларының кебін киді.

Бұдан кейінгі Қазақстанның саяси тарихы бәрімізге белгілі. Алдымен 1920 жылы құрылған Қазақ Кеңестік Автономиялық социалистік республикасы, кейіннен 1936 жылы Қазақ Кеңестік Социалистік республикасы болған тұсында қазақтар отаршылдық қамытынан қол үзген жоқ. Қазақ халқы өз тілін, дінін, әдет-ғұрпын, саяси санасын жоғалту алдында тұрды. Өз тілінен жеріген ұрпақ пайда болды, мәңгүрттік пайда болды.