69) Қазақ акср – інің құрылуы.

1919 жылы 10 шілдеде РСФСР Халық Комиссарлар кеңесі «Қырғыз (қазақ) өлкесін басқару жөніндегі революциялық комитет құру туралы» декрет қабылдады. Ол өлкедегі ең жоғарғы әскери – азаматтық басқарма болып саналды. Казревком құрамына Семей, Ақмола, Орал, Торғай облыстары, Астрахань губерниясының шығыс бөлігі кірді. Казревком төрағасы С. Пестковский болды. Мүшелері: А. Байтұрсынов, Ә. Жангельдин, Ә. Әйтиев, Б. Қаратаев, С. Сейфуллин, С. Мендешов, М. Сералин, В. А. Радус – Зенькович, А. Авдеев т. б. Казревком міндеттері:  1. Контрреволюция мен интервенцияға қарсы күресу. 2. Өлкеде мемлекеттік, шаруашылық, мәдени құрылыс орнату. 3. Өлке Кеңестерінің құрылтай съезін әзірлеу. 1920 жылы 9 наурызда Алашорданы тарату туралы Казревком шешімі қабылданды. Казревком мәдени құрылыста біршама жұмыстар атқарды:  - «Ұшқын» газетін шығарды. - Ақтөбе уезінде 300 мектеп ашылды.- Қалаларда мұғалімдер даярлайтын мектептер жұмыс істеді. Сонымен бірге Казревком қазақ жерлерін біріктіру жөнінде жұмыстар атқарды.

1920 жылы 26 тамызда «Қырғыз (қазақ) Автономиялы Кеңестік Социалистік республикасын құру туралы» декрет жарияланды . Орынбор қаласы – астана (1920 – 1924 жж.). Территориясы – Семей, Ақмола, Торғай, Орал облыстары, Манғышлақ уезі, Красноводск уезінің бір бөлігі, Астрахань губерниясының бір бөлігі. Жетісу мен Сырдария облыстары Түркістан Автономиялы Кеңестік Социалистік республикасының құрамына енгізілген болатын (1918 ж). Халқы – 5 млн.-ға жуық адам.1920 жылы 4 қазанда Орынбор қаласында Қазақ АКСР Кеңестерінің съезі өтті. Мұнда жоғарғы өкімет органдары сайланды: Қазақ АКСР Орталық Атқару Комитетінің төрағасы С. Мендешев, ал қазақ АКСР – інің Халық Комиссарлар Кеңесінің төрағасы В. А. Радус – Зенькович болды. Съезде «Қазақ АКСР еңбекшілері құқықтарының декларациясы» қабылданды. Декларацияда Қазақ АКСР – нің мемлекеттік басқару органдары, азаматтардың құқықтары мен міндеттері айқындалды. Қазақ АКСР – нің құрылуының тарихи маңызы:  1) Қазақ халқының ғасырлық арманы орындалуының көрінісі. 2) Отаршылдыққа қарсы күрес нәтижесі. 3) Ұлттық қайта өрлеу жолындағы алғашқы қадам.

72 )Майдандағы қазақстандықтар.

Ұлы Отан соғысы­ның даңқты та­рихы­ның бет­теріне жа­зылған қазақстан­дықтар­дың ерлігі аз болған жоқ. Еліміздің басқа да ха­лықта­рының ұл-қыз­да­рымен қатар біздің рес­публи­каның жас­та­ры да жа­умен Бал­тық теңізінен Қара теңізге дейінгі май­дан шеп­терінде ерлікпен шайқас­ты. Даңқты Брест қама­лын қорғаушы­лар­дың қата­рын­да мыңдаған қазақстан­дықтар бол­ды. Олар­дың ара­сын­да Ғ. Жұма­тов, Ш. Шол­та­ров, В. Ло­банов, К. Әбдірах­ма­нов, К. Иманқұлов, Е. Ка­чанов, В. Фур­сов т. б. Жа­умен жан аямай шайқасып, ерліктің үлгісін көрсетті. Ұлы Отан соғысы­ның алғашқы ай­ла­рын­да қазақстан­дықтар Ли­епая, Пе­ремышль, Са­аре­ма ара­лы, Минск, Одес­са, Бель­цы, Ша­уляй, Се­вас­то­поль және т. б. қала­лар үшін шайқас­ты. Әсіре­се 1941 жылғы қара­ша, жел­тоқсан ай­ла­рын­да Мәскеу түбіндегі шайқас­та қазақстан­дықтар­дың жа­уын­герлік даңқы шықты. Рес­публи­када жа­сақталған 316-атқыш­тар ди­визи­ясы­на ас­та­наға апа­ратын негізгі өзекті жол­дардың бірі – Во­лока­лам тас жо­лын қорғау тап­сы­рыл­ды. Мұнда майор Ба­уыр­жан Мо­мышұлы басқарған 1073-ші атқыш­тар полкі жау ша­бу­ылы­на ди­визи­яның басқа бөлімдерімен бірге ерлікпен той­та­рыс берді. 316-ди­визи­яның жоғары қаһар­мандық қабілетін қам­та­масыз ету­ге оның ко­ман­дирі И. В. Пан­фи­лов зор еңбек сіңірді.

Ду­босе­кова разъезі түбінде 28 пан­фи­лов­шы жа­уын­герлер жа­удың 50 танкісінің ша­бу­ылы­на қар­сы тұрды. Са­яси же­текші В. Г. Клоч­ковтың жа­уын­герлерді ерлікке жігер­лендіріп: «Ре­сей жері кең бай­тақ, бірақ шегінер жер жоқ, ар­ты­мыз­да Мәскеу!» — де­ген сөздері бүкіл май­данға та­рап кетті. 28 жа­уын­гер – орыс­тар, қазақтар, ук­ра­ин­дар, қырғыз­дар – 4 сағат бойы өрше­лене жа­салған жау танк­терінің ты­ным­сыз ша­бу­ылы­на ерлікпен той­та­рыс берді. Олар қасық қаны қалған­ша шайқас­ты. Бәрі дерлік қазақ тап­ты, бірақ жа­уды өткізбеді. Сон­дай-ақ Мәске­уді қорғау та­рихы­на пан­фи­лов­шы­лар ди­визи­ясы бөлімдерінің са­яси же­текшілері П. В. Вих­ров, М. Ғаб­дуллин, ав­то­мат­шы­лар Т. Тоқта­ров, Р. Аман­келди­ев өздерінің ерліктерімен мәңгі өшпес із қал­дырды. 316-ди­визия жа­уын­герлерінің ерлігі мен қаһар­мандығы жоғары бағалан­ды. 1941 жы­лы 17 қара­шада оған құрметті 8-ші Ұлан ди­визи­ясы атағы берілді.

Соғыстың алғашқы күндерінен бастап қазақстандықтар барлық майданда шайқасты. Олар Отан үшін фашистерге қарсы бағытталған ұрысқа аянбай кірісті. Қазақстанда ұйымдастырылған көптеген әскери бөлімдер майданға жіберілді. Даңқты Брест қамалын қорғаушылардың қатарында мыңдаған қазақстандықтар болды. Олардың арасында Ғ. Жұматов, В. Фурсов, К. Тұрдиев, Ш. Шолтырев, К. Иманқұлов, Е. А. Качань т. б. жаумен жан аямай шайқасып, ерліктің үлгісін көрсетті. 1941 жылы 24 маусымда 219 атқыштар полкі Литваның Шяуляй қаласында алғаш рет ұрысқа кірісті. Қазақстандықтар жау әскерлерімен Перемышев, Мурманск, Одесса, Севостополь, Сталинград түбіндегі, Украина, Белоруссия жеріндегі жанқиярлық қарсылығына қарамастан немістер соғыстың бастапқы кезінде үлкен басымдылыққа ие болды. Оның бірнеше себебі бар еді. Біріншіден, басынан бақайшағына дейін қаруланған, Европаның көптеген елдерін бағындырған жау әскерінің соғыс жүргізу тәжірибесі мол болды. Екіншіден, тұтқиылдан жасалған шабуылға Кеңес әскерлері әзір емес еді.Үшіншіден, Кеңес әскерін қайта құру, қаруландыру тиісті дәрежеде болмады.Төртіншіден, 1939 – 1940 жылдардағы Қызыл Армияны тазалау кезінде әскердің көптеген қолбасшылары, жоғары, орта буындағы офицерлері ұсталып атылып кетті. Осының бәрі Қызыл Армия бөлімдерінің соғыстың бастапқы кезінде үлкен сәтсіздікке ұшырап, мыңдаған жауынгерлерден айырылуына соқтырды