4.Шеміршек тінінің құрылысы.

Шеміршек тінінің құрамында жасушалар және жасушааралық зат болады.

Жасушалары. Шеміршек тінінің жасушалары бірнеше түрге бөлінеді: дің жасушалары, жартылай дің немесе прехондробластылар, хондробластылар, хондроциттер. Олар бірігіп шеміршек жасушаларының негізгі дифферонын құрайды. Кейінгі жылдарда хондрокластыларды да ажыратады.

Хондроциттер. Шеміршек жасушаларының негізгі түрі. Олар қуыстарда немесе лакуналарда орналасады. Пісіп-жетілуіне (дифференцировка деңгейіне) және қызметтік белсенділігіне орай оларды үшке бөледі.

Бірінші типті жасуша – жас хондроциттер. Оларда ядро мен цитоплазманың арақатынасы жоғары болады, яғни ядроның ауданы, цитоплазманың ауданынан көбірек болады. Бұл жасушалар изогенді топтар құрай митозбен бөліне алады. 1 типті хондроциттердің цитоплазмасында жалпы органеллалардың барлығы: митохондриялар, эндоплазмалық торлар, лизосомалар жақсы дамып жетілген. Бұл жасушалар көбінесе хондроциттердің бөлінуі есебінен өсетін жас шеміршекте орналасады.

Хондроциттердің екінші түрі цитоплазманың көлемі ұлғаюына байланысты ядро мен цитоплазманың арақатынасы төмендеуімен сипатталады. Ядросы көбінесе сопақша немесе дөңгелек пішінді, ядрошығы жақсы дамыған, эухроматины басым болады. Цитоплазмасында белок түзеуші органеллалар – ЭПТор, Гольджи кешені, митохондриялар дамыған, гликоген және липид қосындылары жинақталған. Секреторлық қосындылар пайда бола бастаған. Бұл жасушалар негізгі заттың компоненті гликопротеиндерді және протеогликандарды түзейді. Коллагеннің синтезі бұл жасушаларда әлі жүрмейді.

Хондроциттердің үшінші түрінде ядро мен цитоплазманың арақатынасы ең төмен деңгейде анықталады, яғни цитоплазманың көлемі және оның құрамындағы синтетикалық органеллалардың және қосындылардың мөлшері одан әрі артады. Хондроциттердің бұл түрі коллаген белоктарын өндіреді, ал гликопротеиндер мен протеогликандардың синтезі біраз төмендейді.

Хондробласттар. Олар шеміршек тінінің жас жасушалары. Бұл жасушалар митозға және жасушааралық заттарды түзеу қабілеті бірдей сақталған. Жетілген шеміршекте бұл жасушалардың орналасуы шеміршек үсті қабығымен шектеледі. Олардың есебінен шеміршектің аппозициялық өсуі іске асады.

Хондрокласттар. Бұл жасушаларды кейінгі жылдарда шеміршек жасушаларының жеке жасушасы ретінде бөледі. Олар қанның моноциттерінен дифференцияланатын макрофагтық жасуша. Олар сүйектің остеокластыларына жақын. Хондрокласттар шеміршектің жасушааралық затының ескі, әсіресе көп минералданған аймақтарын ерітеді. Олар шеміршектен сүйектің пайда болуы кезінде де тінді бұзуға қатысады. Жетілген шеміршекте шеміршек үсті қабығында орнығады. Жасушаларда лизосомальдық аппарат жақсы дамыған. Кейбір ғалымдардың пікірінше хондрокласттарды жеке бөлудің керегі жоқ, олардың ойынша сүйек пен шеміршекті ыдыратуға жауапты бір жасуша – остеокласт.

Шеміршек тінінің жасушааралық заты.

Шеміршек тінінің барлық жасушааралық затын (шеміршектің матриксін) екі аймаққа бөледі: аймақтық және аймақаралық матрикстер. Аймақтық матрикс шеміршек жасушаларын (біртекті топтарды) сыртынан қоршай орналасқан. Оның құрамына хондроциттердің сыртында анықталатын перицеллюлярлық протеогликандар және перицеллюларлық капсула кіреді. Перицеллюлярлық протеогликандар адгезиялық молекулалардың (хондронектин, анкорин т.б.) көмегіменхондроциттің гликокаликсімен тығыз байланысады. Перицеллюлярлық капсуланың негізін IX типті коллаген құрайды, ол II типті коллагеннен тұратын жасушааралық заттың коллагендік фибриллаларымен байланысады. Аймақтық матрикс базофилді боялады.

Аймақаралық матрикс шеміршек жасушаларының изогенді топтарының арасында орналасады да жасушааралық заттың ең ескі аймақтары болып табылып, оксифилді боялады. Оның коллагендік талшықтары перицеллюлярлық капсуланың талшықтарымен тығыз байланысты. Олардың бағыты түсетін күш векторына орай орналасады.

Эластикалық шеміршекте эластикалық талшықтар көбірек дамыған олар бүкіл талшықтардың 90% құрайды. Коллаген талшықтарының үлесі 10%.

Шеміршек тінінің аморфты заты негізінен протеогликандардан тұрады. Протеогликандардың құрамына гликозаминогликандар (80—90%), ақуыздар (10—20%) кіреді. Гликозаминогликандардың ішінде көбінесе хондроитинсульфат анықталады. Ақуыз молекулалары құраған негізге тік бұрыш құрай хондроитинсульфат молекуласы бекиді. Протеогликандардың мұндай мономерлері гиалурон қышқылының қатысуымен протеогликандардың агрегаттарын түзейді. Кейін олар бірігу арқылы протеогликандардың суперагрегаттарын құрай алады. Протеогликандар суды көптеп байланыстыра алады: шеміршектің салмағының 75% ұлпалық сұйықтықтың есебінен түзеледі. Бұл шеміршектің аз сығымдалуының, серпімділігінің себебі болып табылады.