45. Палітыч лад. Органы улады вкл

ВКЛ складалася як абмежаваная феадальная манархія на чале якой стаяў князь. Ён валодаў шырокімі паўнамоцтвамі, камандаваў узброенымі сіламі, выдаваў законы, кіраваў палітыкай, аб'яўляў войны і т.д. У 15-16-х ст. улада князя абмяж. сойм і рада. Сойм- саслоўна- прадстаўніцкі орган. Спачатку на сойм запрашалася ўся шляхта, але з 1512г на сойм прыязджала па 2 дэлегата ад кожнага павета.(праходзіў Вільня, Брэсце, Менску, Гародня.) С. выбіраў князя, аб'яўляў войны, вызначаў падаткі і т.д. Рада- пры кн. як дарадчы орган. У склад паноў-рады ўвах. феадалы, якія займалі вышэйшыя дзярж пасады, а таксама вышэйшыя чыны царквы. значэнне рады ў дзярж-ве ўзрасло і яна замест дарадчага дзярж. органам.(князь не мог вырашаць пытанні знеш.палітыкі, выдаваць законы, распараджацца фінансамі і т.д.). Вышэйшыя службовыя пасады ў ВКЛ: Маршалак земскі кіраваў на пасяджаннях, соймах і радах, аб'яўляў рашэнні князя і радыя, кіраваў прыёмам замежных паслоў. Гетман - камандаваў вайскоўцамі. Канцлер - кіраваў працай дзярж. канцылярыі. тэрытарыяльна-адміністрацыйным ВКЛ дзялілася на ваяводствы, паветы, воласці. Упершыню ваяводствы ўведзены ў 1413г- Віленскае і Трокскае. Да 1569г- 8 ваяводстваў і 22 павета. Ваяводствы.Ваявода-кіраўнік адміністрацыі ў ваяводстве, прызначаўся князем і радай, як правіла пажыццёва з ліку буйных феадалаў. Ён адказваў за падтрыманне парадку, збор даніны, арганізацыю ўзброеных сіл. Паветы.Стараста- з'яўляўся кіраўніком адміністрацыі ў павете прызначаўся князем або радай з ліку буйных феадалаў. Паўнамоцтвы гэтак жа як і ў ваяводы але на ўзроўні павета. Саслоўна- прадстаўніцкімі органамі ў ваяводствах і паветах былі ваяводскія і паветовые сеймики. На іх прысутнічала ўся шляхта дадзенага павета або ваяводства. Яны праходзілі кожны год, на іх выбіралі дэпутатаў на галоўны сойм краіны і рыхтаваліся прапановы галоўнаму сойму. Воласць. Ахоплівала як правіла 10-13 сельскіх селішчаў. цівун, які выбіраўся з шляхты. Ён збіраў падаткі і перасылаў іх у цэнтр. Судовыя органы двух разрадаў:1) агульныя суды для ўсяго насельніцтва, 2) саслоўныя суды (толькі для шляхты і духавенствы).Самым вышэйшым судовым органам быў вялікакняжацкі суд і суд паноў рады. Законы па якіх існавала ВКЛ- статуты ВКЛ (1529-аўтар Лёваў Сапега;1566;1588). Па дакладнасці апрацоўкі законаў яны не мелі сабе роўных у Еўропе, на бел. мове.

46. Барацьба вкл з крыжакамі і татарамі

У к. XII п. XIII ст. зах. і паўночназах. землям Русі пачала пагражаць небяспека. У Прыбалтыцы з'яві. кат. Місіянеры + атрады крыжакоў - 1201 г. яны заснавалі крэпасць Рыгу- апорай ням. агрэсіі ў землях балтаў. 3 к. XI ст. Фр., Анг., Гер., інш.імкнуліся захапіць ўзбярэж. Міжземнага мора. У войсках крыжакоў ств. ордэны. (1119 г. ордэн тампліераў, ор. Шпітальераўянітаў, к. XII ст..Тэўтонскі, 1202 г. ор.мечаносцаў). паражэнне у вайне з арабамі – ням. Кн. ў к. XII ст. вайну ў Прыбалтыку і Русь- новыя землі і прыбыткі. гандлёвы шлях па Зах.Дзвіне ў Балтыйскае мора ў сферы інтарэсаў ВКЛ. Ваенная экспансія немцаў супраць Полацка і Наўгарада - палітычнага саюзу. У бітве на Няве са шведскімі войскамі ў 1240 г. наўгародцам дапамагалі палачане(полацкі воін Якуб) А.Неўскі знішч. рыцараў на Чудскім возеры ў 1242 г. спыніла крыжацкую агрэсію на паўн. зах. Паспяховай барацьбе супраць ордэна перашкаджалі феадальныя міжусобіцы. Татараманголы 1223 г. на р. Калцы аб'яднаныя сілы рускіх і полаўцаў – паражэнне, бо полаўцы адыйшлі. 3 1236 па 1240 г. татараманголы землі Паўн.Усх.Русі, Смаленск прымусіў заваёўнікаў павярнуць на поўдзень.1240 уз. Кіева пач. татарамангольскага іга на Русі. Бел. землі засталіся ў баку ад асноўнага напрамку руху татараманголаў на захад. Яны не абкладаліся данінай але разбурэнне войскамі Батыя Брэста ў 1240 г., некаторыя гарады Паўдн.Бел. былі абкладзены данінай. Маюцца звесткі аб бітвах з татараманголамі ў нізіне р. Прыпяць, пад Мазыром. У 1362 г. у бітве на р.Сінія Воды (Падолія) Альгерд разбіў мангола-татар- Кіеўшчына і Падолія вызвалены ад татара-манголаў і далучаны да ВКЛ. Залатая Арда пачала развальвацца. Узмацнілася барацьба за ўладу. 12 жніўня 1399 г. войскі Вітаўта і Тахтамыша (Хан Зап.арды, для апазіцыі Ягайле) з войскамі Цімура(вораг Тахт.) на р. Ворскла. Войскі Вітаўта і Тахтамыша былі разбіты ўшчэнт арміяй Тамерлана. Для Вялікага княства Літоўскага гэта была катастрофа.- саюз з Польшчай ↑ (1385 крэўская унія). У 1363 г. крыжакі разграмілі вялікакняскае войска і захапілі Горадню. Са свайго боку Кейстут з 1345 па 1382 г. здзейсніў каля 30 паходаў у Прусію і 10 – у Лівонію. бітва на Стрэве, 1348. За 1345—1377 налічваюць да 100 такіх паходаў. У 1409 г. пач.“вялікая вайна” паміж Польшчай, ВКЛ, з аднаго боку, і Тэўтонскім Ордэнам, з другога. Вырашальны ўдар быў нанесены Тэўтонскаму Ордэну ў бітве пад Грунвальдам (Польшча) 15 ліпеня 1410 г. крыжакі разбіты (полацкая, віцебская, мсціслаўская, гарадзенская, берасцейская, пінская, ваўкавыская, лідская і інш. бел.харугвы).Таруньскі мір 1466- да Польшчы далучаны вусце Віслы.З 1500-1569 на бел. землі крыжакі здзейснілі 45 набегаў.