
- •1.Бел.Мова – нац.Мова бел.Народа,духоўны скарб нацыі.
- •4.Роля пісьм-каў 19-п.ХХст. У станаўленні бел. Нац. Мовы.
- •9. Блм і дыялекты. Хар-ка асноўных груп гаворак…
- •10. Слова як прадмет вывучэння лексікалогіі…
- •11.Аманімія, тыпы.Паронімы.
- •12.Сінанімія, тыпы сінонімаў. Сінан. Рад. Антонімы…
- •13.Лексіка. Бел. І запазычаная. Экзатызмы,варварызмы.
- •18. Бел.Фразеаграфія. Слоўнікі фразем, прыказак, параўн.,
- •20. Пазіцыйн. Змены гал. І зыч.Гукаў. Чаргаванні гал і зыч.
- •29. Скланенне наз.Тыпы скланення.Рознасклан.І несклан.
- •34. Грам.Катэгорыі асобы і ліку дзеяс. Спраж. Рознаспраг.
- •45. Іменныя аднасас сказы. Разн-ці намінат. Сказаў
- •46. Тыпы і разн-ці няпоўных сказаў, іх хар-ка.
- •55.СзалС з нек.Дад.Сузалеж., паслядоўнае і змеш.Падп.
18. Бел.Фразеаграфія. Слоўнікі фразем, прыказак, параўн.,
( ад грэч. Phrasis - выраз i grapho - пішу) асоб. раздзел мов-ва, задачай якога з’яўл. сістэматызацыя уласна фразеалагічнага матэрыялу і складанне фразеалагічных слоўнікаў. Задачы: апіс. і сістэмат. фразеал. адзінак, тлумач. іх, грам.і стыл.хар-ка,паказ варыянтнасці кампанентаў, меркаванні наконт паходжання фразем. Фразеаграф.артыкул склад.з наступных частак: загаловак,у якім падаюцца ў дужках разнаст.варыянты кампанентаў фр-маў , стыліст. паметы,тлумачэнне сэнсу фр-ма, ілюстрацыйныя прыклады. У плане параўнання часам прыводзяцца фр-мы з рус.мовы, да некаторых маюцца кароткія выказванні наконт іх паходжання. Фр-мы падаюцца ў алфав.парадку, звыч.з улікам першага слова. Вялікую колькасць ілюстрац.прыкладаў паказвае на шырыню ўжыв.фразем у бел.гаворках. Падаецца ў слоўніку і фразеалаг.сінаніміка, мнагазначнасць.Тыпы фраз-ых слоўнікаў – аднамоўныя, двухмоўныя, радзей – шматмоўныя (перакладныя).Тыпы аднамоўных фраз-ых слоўнікаў паводле іх прызначэння: тлумачальныя, этымалагічныя, слоўнікі фраз-ых сінонімаў, слоўнікі фраз-ых антонімаў, фраз-ыя слоўнікі мовы пісьменніка.Тыпы аднамоўных фраз-ых слоўнікаў паводле крыніц матэрыялу: фраз-ыя слоўнікі літ-ай мовы, фраз-ыя слоўнікі народнай мовы, фраз-ыя слоўнікі асобных гаворак.
Слоўнікі крылатых слоў ці афарызмаў: Янкоўскі “Крылатыя словы і афарызмы: з беларускіх літаратурных крыніц” 1960г.
Слоўнікі ўстойлівых параўнанняў: Янкоўскі “Бел. народныя параўнанні” 1973г., Юрчанка “Народнае мудраслоўе” 2002г.
Слоўнікі перыфраз: Малажай “Бел. перыфраза” 1974г.
Слоўнікі прыказак і прымавак: Янкоўскі “Бел. народныя прыказкі і прымаўкі” 1957г., - 4 выданні, Рапановіч “Слоўнік прыказак, прымавак, загадак” 1962г, 1974 - 2 выданне, Ліцвінка, Царанкоў “Слова міма не ляціць: бел. нар. прыказкі і прымаўкі” 1985, Рабкевіч “Паслухай, што людзі кажуць: бел. нар. прыказкі, прымаўкі, прыкметы” 1985, Р. Шкраба, I. Шкраба “Крынічнае слова” 1987, 2002- 2 выданне пашыранае + тлумачальны слоўнік), Аксамітаў “Прыказкі і прымаўкі” 2000г, Юрчанка “Народнае мудраслоўе” 2002г.
Слоўнік дыялектнай фразеалогіі:“Слоўнік дыялектнай фразеалогіі Гродзеншчыны” Даніловіч, 2002г. Лепешаў “Фразеалагічны слоўнік бел. мовы” у 2т, 6000 фразеалагізмаў, 1993г.Лепешаў “Слоўнік фразеалагізмаў” 7000 фразеалагізмаў, 2008г.
19. Фанет-я сіст.Фанетыка - разд-л мов-ва, у як. выв-ца гукав. лад мовы. У фанетыцы анал-ца працэс утв. гукаў, вызн-ца іх якасць, акуст. і артыкуст. асаб-ці, хар-р гук. змен, якія адб-ца ў моўн. плыні. Апрача таго Ф. зай-ца выв. складоў, націску і інтанацыі. Асаблів. фанет. сістэмы с. б. м.: 1.Наяўн. зацв. ж, ч, ш, р,дж 2. Ненапруджанасць кончыка языка пры памякч. зубн. д, т, ператв. іх у мякк. дз’, ц’. 3. Пераход в-ў пасля гал. перад наст. зыч. ці ў канцы слова. 4. Цв. вымаўл. губн. на канцы слоў і перад зычн. 5. Схільнасць да моц. памякч. зыч. (асіміляцыйная мяккасць). 6. Не ўласціва бел. фанет. сістэме ф, выбухны г, цвёрды дз. 7. Самы частотны галосны а, звязаны з працэсам акання. 8. Адсутнасць якаснай рэдукцыі гал. ств. ўражанне запаволенага вымаўл. (ненац. гал. гучыць карацей, але выразна). Фанетычныя законы: 1. Калі спалучаюцца два шумныя зычн, то яны абодва глухія ці звонкія. 2. Зв. зычн. на канцы слова агл-ца. 3. Не могуць спал-ца цв. губ. свісцячыя з мяк. губ. і зуб. зычнымі. 4. Не могуць спал-ца свісцячыя з шыпячымі і наадварот. 5. Не могуць спал-ца выбухныя д, т з афрыкатамі дж, ч, фрыкатыўнымі ж,ш. 6. У ненаціскных складах галосныя э, о змяняюцца на а. Гукі б.м. падз-ца на гал. і зыч. Паміж гал. і зыч. гукамі існ. артыкуляцыйнае, акустычнае і функцыянальнае адрозненне. Артыкул. адр. залежыць ад таго, што адны і тыя ж органы маўлення па- розн. ўдзельн. ва утв. гал. і зыч. гукаў. Акуст.адр. паміж гал. і зычн. гукамі ўсталёўваецца на аснове таго, што гал. ўтв-ца пры дап. чыстага голасу, а зыч. - голасу і шуму або толькі шуму. Функц. адр. паміж гал. і зыч. гукамі ўзн. ў выніку таго, што гал. утв. склады, а зыч. утв. складоў не мог. Класіф-ыя галос. гукаў у с. б. м. 6 гал. гукаў: a, і, о, у, ы, э. Гал. гукі кл-ца на аснове артыкуляцыі губ і языка. Паводле артыкуляцыі губ гал. гукі дзел-ца на лабіялізаваныя і нелабіялізаваныя. Пры вымаўленні лабіял. гал. губы акругляюцца і некалькі выцягваюцца ўперад. Лабіял. лічацца галосн.о, у, астатнія гал. з’яўл. нелабіял.. Гал. кл-ца пав. раду і пад’ёму.
Рад/пад’ём |
пярэдні |
сярэдні |
задні |
Верхні |
І |
Ы |
У |
Сярэдні |
Э |
|
О |
Ніжні |
|
А |
|
Класіф-ыя зыч. гукаў праводзіцца на асн. цв. і мяккасці, удзелу голасу і шуму, месца ўтварэння і спосабу ўтварэння. Паводле цвёрдасці і мяккасці зыч. падз-ца на цв., і мяк. Большасць зыч. гукаў мае цв., і мяк., разнавіднасці. Толькі зычныя гукі ДЖ, Ж, Ч, Ш, Р не маюць адпаведных мяккіх, яны ў с. б.м. заўсёды цвёрдыя-зацвярдзелыя.Паводле ўдзелу голасу і шуму адр-ца санорныя і шумныя зычныя.Санорныя - гэта такія гукі, якія ўтвараюцца пры дапамозе голасу і шуму, прычым голас пераважае над шумам ( Л, Л’, М, М’, Н, Н’, Р,). Шумныя гукі падз-ца на зв. і глух. Звонкія ўтв-ца пры дапамозе шумаў і слабога голасу (Б, Б’, Г, Г’, Д, ДЗ’, ДЗ, ДЖ, Ж, 3, З’). Да глух адн-ца К, К’, П, П’, С, С’,Т, Ф, Ф’, X, Х’, Ц, Ц’, Ч, Ш. прамежкавае становішча паміж санорнымі і шумнымі зычнымі займаюць гукі В, В’, Ў, J. Гэта санорна-шумныя гукі.Пав. месца ўтварэння зыч. гукі падз-ца на губныя і язычныя. Губныя (11) падз-ца на губнагубныя (Б, П, М, Ў + ‘) і губназубныя (В, Ф +’). Язычныя (28) залеж. ад таго, як. частка спінкі языка акт. удзельн. ва ўтв. гука. Язычныя падз-ца на пярэднеязычныя, як. ў сваю чаргу падз-ца на зубныя ( Д, Т, Ц, 3, Л, Н, С, ДЗ+’) і паднябенныя (Ж, ДЖ, Ч, Ш, Р), сярэднеязычныя (j),заднеязычныя (Г,К, X +'). Пав. способу ўтварэння зыч. гукі падз-ца на змычныя, змычна-праходныя, шчылінныя і змычна- шчылінныя. Да змычных адн-ца гукі б/п, д/т, г/к +’. Да шчылінных адн-ца гукі в, ў, з/с, ж, й, г, ш, ф, х. Да змычна- шчылінных адн-ца гукі дз, дж, ц, ч +’ (органы мовы змыкаюцца а затым плаўна разыходзяцца, утвараючы шчыліну праз якую паветра выходзіць). Змычна-праходныя падз-ца на ротавыя (л, л’, р) і насавыя (м, м’ н, н’). да таго ж выдз. дрыжачыя, калі пры вымаўленні паветра дрыжыць (р).
Склад - гэта найкарац-я адзінка моўнай плыні, якая ўтвар-ца з гал-га гука або спалуч-ня гал. з зычнымі гукамі; а-ры-я, ба-ра-вік. Адкрыты склад заканчв-ца гал-м гукам (ра-дзі-ма,), а закрыты - зычным (бон-дар). Склад, які пачын-ца з зычнага, - прыкрыты (ве-ра-сень), а з гал-га – непрык-ты (э-по-ха). Вызн-не межаў паміж складамі ў слове і на стыках слоў наз-ца складападзелам. У бел. мове складап-л праводз-ца з улікам узраст-й гучнасці. Склады, на якія дзел-ца словы, звычайна адрозн-ца сілай голасу. Больш гучнае і працяжнае вымаўл-не аднаго са складоў наз-ца націскам, а сам склад - націскным. У бел. мове націск разнамесны, г. зн. што ён не фікс-ца на пэўным складзе і можа падаць на любы склад, таму яго наз-ць сваб-м. Сэнс выказв-ў у першую чаргу перад-ца лекс-мі і грамат-мі срод-мі і аднач-ва ў значнай ступені выраж-ца інтан-й. Інтан-я – сукуп-ць фанет-х сродкаў, якія служаць для афарм-ня фразы і асобных яе частак як адзінага цэлага, тым самым забяспеч-ць рытмічна-меладычны малюнак вуснага маўлення, больш дакладна перадаюць думкі і пачуцці асобы ў час выказвання.