45. Іменныя аднасас сказы. Разн-ці намінат. Сказаў

АС–самастойны структ-сем. тып простага сказа, супрацьпаст. 2саст. Сказы з адзіным незалежным гал. членам, з дапамогай якога выражаецца прэдыкатыўнасць. Гал. член аднасаст. сказа не можа атаясамлівацца ні з дзейнікам, ні з выказнікам, паколькі ён абазначае незалежнае дзеянне (стан, прымету) ці сцвярджае наяўнасць прадмета, але не выражае адносін паміж прадметам і дзеяннем (станам, прыметай), як дзейнік і выказнік.У СБМ АС класіф.у залежн. ад хар-ру і спос.выраж. гал.чл. і з улікам семант. прыкмет. Выдз: дзеясл. і імен. Субстантыўнымі (іменнымі, дзейнік, безвыказн) наз. АС, гал. чл. якіх выр. формай Н. або незал. Р. скл. імен. ЧМ і суадн з дзейн ДС. Намінатыўныя –АС, гал.чл.якога выражаецца імен.формай у Н. скл, сцвярдж.наяўнасць прадмета ці з’явы. (Ноч. Халодная зямлянка).Грамат. прыкметы: 1) Гал.чл.сумяшчае ў сабе функцыю наймення прадмета ці з’явы і ідэю яго існавання. Знач. прэдыкатыўнасці выраж. інтанацыяй канстатацыі. (Восеньская ноч. Туман. Вецер). 2)толькі сцвярджэнне (Ранне. Шляхі праз палі і бары). 3)Маюць рэал.мадальнасць і знач.цяп.ч. Пав.знач.НС падз.на: апісальныя, указальныя, эмац.-ацэначныя, пабуджальна-пажаданыя. У апіс.сказах канстатуецца наяўн. прадмета ці з’явы(Снежная пустыня. Цішыня).У ролі гал.чл.сказа выст.назвы з’яў і станаў прыроды, падзей, пэўных прамежкаў часу ці прасторы. Ва указ. сказах не толькі паведамл. аб існав.прадметаў і з’яў і змяшчаюць указанне на іх, што знах. выраж. ва ўказ. часціцах вось, вось і, вунь, вунь і. (Вось і лета. Ліпнёвая раніца).У ролі гал.чл. вык-ца канкрэтны адуш.наз. (Вось і бераг). Эмац-ацэнач.канстатуюць быццё прадмета ці з’явы, змяшч.іх эмац-экспрэс.ацэнку. Іх структ. адмет. з’яўл. наяўн. эмац-экспрэс. часціц ну і, ай да, што за … , прым.якія, якая, якое, які, у ролі часціц. (Ну і чалавек! Што за сад! Якое хараство!)У Пабудж-пажад. перад. волевыяўленні асоб або пажаданасць названых з’яў ці прадметаў, гэта знах. сваё адлюстр.ў інтанацыі.(Пад’ём!!! Агонь!!!).НС часцей вык-ца як прост. сінтакс. адзінкі, але могуць утвараць і СС, з’яўляючыся яго асобнымі прэдыкат. ч-мі. (Мароз, зіма, снягі вакол, і спіць трава, пад снегам дол.). Ад разв. НС з пост- і прэпазіцыйным дапас. азнач. трэба адрозніваць знешне падобныя ДС, у якіх наз. з’яўл. дзейн., а дапас. да яго прым.– выказн. Пры размежав.такіх канструк. трэба браць пад увагу парадак слоў і інтанацыю. Звыч., прэпазіцыйнае дап. азнач. выст. чл. НС, развіваючы яго стр-ру (Халодны дзень. Смачны абед). Лагічны націск на наз.Вельмі рэдка суст-ца прэпазіцыя прым.– выказнікі ў ДС з выраз. Лагічным націскам на прым. (Смешны хлопец. Цікавы выпадак). Пры постпазіцыі прым., гал.ўвага ўдзяляецца лагічны нац.: калі ён падае на наз, то сказ намінат, калі на прым – двусаст. (Ноч цёмная. Адна дарога віднеецца белая, як палатно ўсланая. Ноч глухая, цьма, завея, не відно ні свету). Туман над ракой –такі сказ можна разгл. як няп. двусаст.або як намін. Усё залежыць ад агульнага зместу сказа і інтанацыі. У разв.НС лаг.націскам выдз-ца наз, а недапас.азнач.часам можна трансфармаваць у дапас.(Туман над ракою– Надрэчны туман. Зоры на небе–Нябесныя зоры). У няп.ДС лаг.націскам выдз-ца акалічнасць і тады ў сказе м.б. адноўлены дзеяс-выказ (Туман над ракою – Туман стаіць над ракою). Як асоб. разнав. НС выдзяляюць назыўныя сказы.Пяшкоўскі, Галкіна-Федарук. У бел.сінтаксісе Бурак адн. НазС да самастойных тыпаў. НазС– АС, як.служ.назвамі кніг, часопісаў, газет, устаноў… (“Новая зямля”, Палац культуры). Вакатыўныя– сказы, якія скл.з гал.чл, выраж.наз.ці займ.ў форме Н. с. і маюць адмет.інтан., ускладненую выраж.пачуцця моўцы ( - Надзя! – мімаволі вырвалася ў мяне.). Як асобны тып АС ВС вылучыў Шахматаў, у бел. мов-ве – Бурак, Гаўрош, Бандарэнка. ВС звыч.ўжыв.як рэплікі прос.мовы (Сябры кінуліся адзін да аднаго:“Андрэй!!!”–“Янка!!!”). Асн.функцыя ВС – перадаць адносіны моўцы да названай у такім сказе асобы. Тыпы ВС:1. Сказы, як выраж.заклік, просьбу ці патраб.нейкай рэакцыі ў адказ( - Бацька! – паклікалі з двара).Для падобных сказаў ёсць назва “пабуджальныя”. 2. Сказы, якія выражаюць рэакцыю на словы ці дзеянні субяседніка. Дакор, радасць, іх можна назваць эмац-ацэн ( - Мама! – са слязамі на вачах прагаварыла дачка). 3. Сказы, часам з выклічнікам, якія выражаюць пачуц, што ўзнікла ў момант пазнавання, прыгадвання(-Таня?Ты? – здзіўлена прашаптаў ён). Генітыўныя –АС, гал.чл. якіх выр-ца ў форме Р. с ( А птушак, птушак! Радасці колькі! Грыбоў, ягад!).Такія сказы не толькі перадаюць значэнне існавання прадмета ці з’явы, але і хар-ць іх па кол-ці, меры. Сцвярдж.вялікую колькасць ч-небудзь. Словы або спал.слоў, якія маюць колькас. значэнне разам з формай Р. с, утвараюць грам.аснову сказа (Песень у нас багата! Кніжак–колькі хочаш.Клопатаў безліч. Снегу па пояс).Але: Ні воблачка– тут няма адмоўя не, таму сказ безасабовы няпоўны. Канструкцыі з Назоўным уяўлення (тэмы) – аднасаст.канстр, якая арганіз. з наз.ў форме Н. с, абазначаюць прадмет ці з’яву, уяўленне пра якое узнаўляецца ў моўцы. Упершыню іх вылучыў Пяшкоўскі. Не маюць законч. сэнсу. Патраб.наступ.кантэксту, цесна звязаны з наст.сказам і абапір.на яго(Канец! Як многа разважання і засмучонага пытання ў гэтым простым страшным слове). Адрозненне Назоўнага тэмы ад НС:1. Адсутнасць у такіх канструкцыях знач.быцця, катэг.прэдыкатыўнасці.2. Інтанац.і семантыч. незавершанасць. 3. Лексіч. неабмежав.: наз.можа вык.ў якасці тэмы. 4. Адметнасць функц. прызн. Вылуч. той прадмет думкі, інф., пра які будзе толькі ў наст.сказах. Бурак такія канструкцыі лічыў не сказамі, а функцыянал.аналагамі сказаў.