Ранні ўзрост

За крызісам першага года жыцця прыходзіць стабільнае ранняе дзяцінства. Яно ахоплівае узрост ад 1 да 3 гадоў і заканчваецца крызісам 3 гадоў.

Псіхафізіялагічных асаблівасцямі гэтага перыяду можна лічыць:

1. наяўнасць цеснай ўзаемасувязі фізічнага і псіхічнага развіцця (любыя адхіленні ў фізічным развіцці могуць прывесці да псіхічных парушэнняў);

2. індывідуальныя тэмпы развіцця (у сілу нераўнамернасці і гетерохронности органы і сістэмы арганізма развіваюцца не аднолькава хутка);

3. высокую ранімасць дзіцяці, што прад'яўляе асаблівыя патрабаванні да яго выхавання;

4. ўспрымальнасць дзяцей да навучання (у гэтым узросце лёгка ўтворацца ўмоўныя сувязі).

Да канца першага года жыцця сацыяльная сітуацыя поўнай злітнасці дзіцяці з дарослым літаральна выбухае знутры: у ёй з'яўляюцца двое - дзіця і дарослы. У гэты час дзіця набывае некаторую ступень аўтаноміі і самастойнасці, але, вядома, у вельмі абмежаваных межах. На мяжы паміж ўзросту ў крызісе першага года жыцця фіксуецца шэраг супярэчнасцяў - як перадумовы пераходу на якасна новую прыступку развіцця.

1) у гэты час гаворка дзіцяці носіць аўтаномны характар ​​(словы сітуатыўная, шматзначныя, полисемантичны, яны толькі сколка слоў дарослых), што само па сабе ўтрымлівае супярэчнасць: як сродак зносін гэтая гаворка звернутая да іншага, але пазбаўленая пастаянных значэнняў. Як дазвол супярэчнасці найважнейшым набыццём (наватвор) узросту становіцца развіццё прамовы, якая зразумелая іншым і выкарыстоўваецца як сродак зносін з іншымі і кіравання сабой.

2) да гэтага часу амаль у кожным дзеянні, якое дзіця ажыццяўляе з тым ці іншым прадметам, як бы прысутнічае дарослы чалавек. І перш за ўсё - праз канструяванне прадметаў, з якімі дзіця маніпулюе. Гэта з'ява сустракаецца толькі ў канцы дзіцячага перыяду. Самастойна маніпулюючы прадметам і арыентуючыся на яго фізічныя ўласцівасці, дзіця ні пры якіх умовах не зможа адкрыць яго грамадска замацаванага прызначэння.

Гэта супярэчнасць дазваляецца пры пабудове новай сацыяльнай сітуацыі развіцця, а менавіта - сітуацыі сумеснай дзейнасці з дарослым чалавекам, змест якой - засваенне грамадска выпрацаваных спосабаў ужывання прадметаў, якія дзіцяці адкрыліся, а затым сталі яго здабыткам. Сацыяльная сітуацыя развіцця ў раннім узросце такая: «дзіця-прадмет-дарослы» (замест ранейшай «дзіця-дарослы»).

У гэты час дзіця цалкам паглынуты прадметам. Але ў наяўнай сацыяльнай сітуацыі спосаб дзеянні з прадметам, узор дзеянні належыць даросламу, а дзіця ў той жа час павінен выконваць індывідуальнае дзеянне. Гэта супярэчнасць павінна вырашыцца ў новым тыпе дзейнасці - прадметнай дзейнасці, накіраванай на актыўнае засваенне грамадска выпрацаваных спосабаў дзеянні з прадметамі (другое асноўнае наватвор ранняга дзяцінства). У гэтай дзейнасці ўзнікаюць гаворка, сэнсавае абазначэнне рэчаў, абагульнена-катэгарыяльны ўспрыманне прадметнага свету, і наглядна-дзейсны мысленне.

3) развіццё самастойнай хады, якую дзіця пачаў асвойваць да канца маленства.

Гаворачы аб агульнапсіхалагічныя характарыстыках перыяду ранняга дзяцінства, Л.С. Выготскі адзначаў шэраг істотных момантаў.

1. Спалучанасць дзіцяці з канкрэтнай сітуацыяй: дзіця уваходзіць у сітуацыю, і яго паводзіны цалкам вызначаецца ёю, уваходзіць у яе як складовая дынамічная сувязь. Дзіця ранняга ўзросту, у адрозненне ад больш позніх узростаў, якія не прыўносіць у наяўную сітуацыю ведаў пра іншыя магчымыя рэчах, яго наогул не прыцягвае нічога, што ляжыць за межамі гэтай сітуацыі, нічога, што магло б яе змяніць.

Гэта паводзіны абумоўлена некалькімі фактарамі: па-першае, узнікненнем адзінства паміж сэнсарнымі і маторнымі функцыямі, якія з'яўляюцца ў пачатку ранняга дзяцінства, па-другое, цеснай связаное ўспрымання і эмацыйнага адносіны. У выніку мы маем справу з такой своеасаблівай сістэмай свядомасці, калі ўспрыманне непасрэдна звязана з дзеяннем, вызначае паводзіны. Ўсведамляць для дзіцяці ранняга ўзросту - яшчэ не значыць ўспрымаць і перапрацоўваць ўспрымае з дапамогай увагі, памяці, мыслення. Усе гэтыя функцыі яшчэ недастаткова отдифференцировались адзін ад аднаго і дзейнічаюць у свядомасці як нерасчлененное цэлае, падпарадкоўваючыся ўспрымання, паколькі яны ў ім удзельнічаюць.

2. Вядучай псіхічнай функцыяй гэтага перыяду можна лічыць ўспрыманне. Агульнавядома, што памяць дзіцяці ранняга ўзросту праяўляецца заўсёды толькі ў актыўным ўспрыманні - пазнаванні; мысленне ў гэты час праяўляецца выключна як наглядна-дзейсны (г.зн. як уменне аднавіць сувязь, але толькі дзейнічаючы ў наглядна дадзенай сітуацыі) - думаць для дзіцяці ранняга ўзросту азначае разбірацца ў дадзеных эмацыйна афарбаваных сувязях і прадпрымаць своеасаблівыя, адпаведныя гэтай успрыманай сітуацыі дзеяння; эмоцыі ў раннім дзяцінстве выяўляюцца пераважна ў момант навочнага ўспрымання таго аб'екта, да якога яны накіраваныя.

Ўспрыманне ў раннім дзяцінстве адрозніваецца дзвюма асаблівасцямі. 1 - яго афектыўны характар, яго гарачыня. 2 - калі ўспрыманне з'яўляецца дамінуючай функцыяй свядомасці, гэта значыць, што яно пастаўлена ў максімальна спрыяльныя ўмовы развіцця.

Цэнтральным наватвор ўзросту з'яўляецца ўзнікненне ў дзіцяці свядомасці, які выступае для іншых у выглядзе ўласнага «Я». Яно з'яўляецца прыкладна на 3 гады. Дзіця ўпершыню пачынае супрацьпастаўляць свае самастойныя дзеянні сумесных дзеянняў з дарослым: напрыклад, бярэ лыжку і хоча ёсць сам, пратэстуючы супраць таго, каб яго кармілі. З адзінства дзіця-дарослы дзіця пачынае выдзяляць ўласнае «Я».

Спынімся падрабязней на «трох кітах» ранняга дзяцінства - простахаднёй, прадметнай дзейнасці і развіцці гаворкі.

Прамахаджэнне. Ужо ў канцы дзіцячага перыяду дзіця пачынае рабіць свае першыя крокі, спачатку трымаючыся двума ручкамі, потым без апоры. У раннім дзяцінстве яго актыўнасць у засваенні прасторы яшчэ больш нарастае і пашыраецца: да 3 гадоў ён навучаецца не толькі хадзіць, але і бегаць, узбірацца па лесвіцы, залазіць на крэслы, пералазіць праз перашкоды і г.д.

Авалоданне хадой пашырае межы даступнага дзіцяці свету, дае яму магчымасць самастойна, без пасярэдніцтва дарослых, знаёміцца ​​з новымі прадметамі і месцамі. Пашыраюцца свабода і самастойнасць дзіцяці ў арыенціроўцы ў вонкавым прасторы.

Адначасова з засваеннем прадметных дзеянняў з іх грамадскім сэнсам дзіця авалодвае і правіламі паводзінаў у грамадстве, звязанымі з гэтымі прадметамі.

Маўленчае развіццё. Мова засвойваецца з дзіўнай хуткасцю, асабліва пасля таго, як дзеці пачынаюць прамаўляць свае першыя словы. За 2,5 года ранняга дзяцінства гаворка дзіцяці развіваецца ад прымітыўных называнне да свядомай перадачы думкі, беглы прамовы, якая складаецца з граматычна правільных прапаноў.

Калі ў 4-8 мес. дзіця толькі лапоча («ба-ба-ба», «так-так-так-так»), а ў 12 мес. з'яўляюцца першыя больш-менш асэнсаваныя асобныя словы («мама», «так», «шапіках» і да т.п.), то ў 1,5 года ён выкарыстоўвае двусловные камбінацыі («піць сок», «мой мішка" і г. п.), а ў 2,5 года пачынае ўжываць больш доўгія і складаныя выразы («Пакладзі алоўкі сюды», «Што гэта на стале?» і інш.)

Без спецыяльнага навучання да 4-5 гадоў дзеці авалодваюць правіламі граматыкі роднай мовы.

Назапашванне назваў прадметаў адбываецца, па дадзеных Я.К. Каверын, у наступным парадку: спачатку засвойваюцца назвы непасрэдна навакольных дзіцяці рэчаў, затым імёны дарослых, назвы цацак, выявы прадметаў адзення і, нарэшце, частак цела і асобы. Да 2-2,5 гады дзіця разумее амаль усё звернутыя да яго слова. Прыкладна такі ж шлях праходзіць і разуменне назваў дзеянняў: ад адсутнасці рэакцыі на просьбу ці неадэкватнай рэакцыі праз правільнае выкананне дзеяння да яго ўскладнення або мадыфікацыі. Слоўнікавы запас дасягае 1200-1500 слоў да канца 3-га года жыцця, у ім сустракаюцца ўсе часціны мовы; сярод прапаноў сустракаюцца асноўныя іх тыпы, у тым ліку складаныя Бяззлучнікавыя і саюзныя прапановы.

Ўласная гаворка дзіцяці цесна ўплеценая ў яго дзейнасць і паступова пачынае выконваць функцыю арганізацыі яго дзеянняў.

Трэці год жыцця характарызуецца нарастаючым маўленчай актыўнасцю дзіцяці. Пашыраецца кола яго зносін, ён ініцыятыўны ў завязванні размовы нават з незнаёмымі людзьмі. Павышаецца моўная актыўнасць падчас гульняў і самастойнай дзейнасці дзіцяці. Дзеці не толькі самі вельмі гаманкія, але і прыслухоўваюцца да гаворкі, не звернутай непасрэдна да іх; лёгка запамінаюць і прайграваюць невялікія вершы і казкі.

У сувязі з узрослым разуменнем слоў і хуткім павелічэннем слоўніка гаворка ператвараецца для дзіцяці ў асноўны сродак зносін. Дзеянні 2-3-гадовае дзіця ў большасці выпадкаў ажыццяўляюцца сумесна з дарослымі або пры іх дапамогі. Гэта надае прамовы форму дыялогу.

На 3-м годзе жыцця можна адзначыць з'яўленне складаных прапаноў, якія складаюцца з 2 і больш простых прапаноў. Поспехі ў моўным развіцці выяўляюцца і ў удасканаленні разумення і вытворчасці пытанняў.

Пераважныя віды памяці - рухальная, эмацыйная і часткова вобразная. Дзіця ў раннім дзяцінстве лепш запамінае тое, што ён сам зрабіў ці адчуў, чым тое, што бачыў ці чуў.

Памяць яшчэ міжвольных і ніякіх спецыяльных дзеянняў з мэтай запомніць ці ўзгадаць

Мысленне, заснаванае на знешніх арыентыровачных дзеяннях, называецца наглядна-дзейсным, і гэта - асноўны тып мыслення ў раннім дзяцінстве.

У раннім дзяцінстве ўпершыню з'яўляюцца зародкі гульнявой дзейнасці, дзе мае месца прыняцце на сябе ролі (звычайна ролі дарослага). Упершыню гэта выяўляецца ў 2,0-2,3 года ў называнне сябе спачатку уласным імем (напрыклад, дзіця па імя Вова падносіць да рота конікі місачку і кажа: «Вова корміць коніка» і да т.п.), а затым імем іншага чалавека .

Да канца 2-га года дзіця пачынае больш вызначана засвойваць выяўленчую функцыю малявання: шукае ў уласных крамзолі падабенства з рэальнымі аб'ектамі або графічнымі ўзорамі, якія прапануе дарослым.

І толькі ў тры гады і пазней усё становіцца на свае месцы. Дзіця цікавіцца ўсімі магчымымі спосабамі пацверджання рэальнасці ўласнага «Я»: ён шмат разглядае сябе, вырабляючы «па сваім жаданні» розныя дзеянні пальцамі, рукамі, нагамі. У гэты час назіраецца нават вылучэнне і псіхічнае адушаўленне частак ўласнага цела; ў гульні дзіця спазнае сваю волю над часткамі цела і самім сабой. Дзеці могуць гуляць з уласным ценем.

З трохгадовым узростам звязаны і вельмі важны элемент самасвядомасці - ўсведамленне сябе як асобнага актыўнага суб'екта, самакіравальнай, які мае свае пачуцці, жаданні і магчымасці. Усё гэта выяўляецца ў часта паўтараць тэзу «Я сам!».

Вядучымі ў раннім дзяцінстве становяцца дзелавыя матывы зносін, якія цесна спалучаюцца з матывамі пазнавальнымі і асобаснымі. Пазнавальныя матывы ўзнікаюць у працэсе задавальнення патрэбаў ў новых ўражанні, адначасова з якімі ў дзіцяці з'яўляюцца падставы для звароту да дарослага. Дзелавыя матывы з'яўляюцца ў ходзе задавальнення патрэбы ў актыўнай дзейнасці, як вынік неабходнасці ў дапамозе дарослых. І нарэшце, асобасныя матывы зносін спецыфічныя для той сферы ўзаемадзеяння дзіцяці і дарослага, якая складае самую дзейнасць зносін. Калі дзелавыя і пазнавальныя матывы гуляюць службовую ролю і опосредуют дасягненне больш далёкіх, канчатковых матываў, то асобасныя атрымліваюць у дзейнасці зносін сваё канчатковае задавальненне.

Крызіс 3 гадоў - гэта перабудова сацыяльных адносін дзіцяці, змена яго пазіцыі ў адносінах да навакольных дарослым і перш за ўсё да аўтарытэту бацькоў - ён спрабуе ўсталяваць новыя, больш высокія формы адносіны з навакольнымі.

Гэта таксама і крызіс яго асобы. Па З.Б. Эльконіна, крызіс 3 гадоў - гэта крызіс сацыяльных адносін, а кожны крызіс адносін ёсць крызіс вылучэння свайго «Я».