3.2 Сүтқышқыл өнімінің сапасын жақсарту үшін өндіріс жабдықтарын желдету және қолдану тәртібі.

Өндірістік, қосалқы және санитарлық-тұрмыстық үй-жайлар "Жылыту, желдету, ауаны баптау" туралы ҚНжЕ 4.02-05-2001 және өндірістік үй-жайлардың шағын климатының санитарлық нормалары бойынша, ҚР ӨСҚ 08-97 талаптарына сәйкес және шағын климаттың санитарлық нормалары бойынша шағын климат пен осы Ережеге сай жұмыс аймағының зиянды заттарының шектік рұқсат етілген шоғырлануын (ШРШ) қамтамасыз ететін жалпы алмастыратын ауа кіру-ауа тарту желдеткішімен және жылыту жүйесімен жабдықталады.

Өндірістік бөлмедегі желдету жұмысы сыртқы ауаның температурасы мен ылғалдылығына қатыссыз ауада анықталған температура мен ылғалдылық туғызу, яғни нұсқаулы нормаларды қанағаттандыратын ауа құрамын сақтай отырып, жасанды климат жасау. Желдету өндіріс ғимараттарының бөлмелерінде адамның шаршауын азайтып, оның жұмысының өнімділігін артыратын қолайлы жағдайлар жасаумен қатар, бір уақытта технологиялық үдірістердің қалыпты жүргізілуін қамтамассыз етеді.

Өндірістік технологиялық процесстерді әр түрлі зиянды заттардың шығыуымен байланысты: газдар, жылу, булар және шаңдар.  Өндіріс бөлмесіне түскен көптеген газдар мен булар адамның денсаулығына қауіпті.

Желдетіудің көмегімен бөлмеден зиянды ауаны шығарып, таза ауа енгізеді. Желдеткіш құрылғымен жұмыс істегенде адам үшін қауіпті бу, газ және шаң, сонымен қатар бөлменің ауа темперарурасы және оның салыстырмалы ылғалдылығының концентрация денгейі санитарлық нормалармен тағайындалған шекті шамаға дейін төмендейді. Салқындату немесе жылыту кезінде анықталған температураны сақтау мүмкінділігі, яғни адам ағзасының термореттеу қоршаған ортаның температурасы, салыстырмалы ылғалдылығы және ауаның қозғалу жылдамдығына байланысты болады. Жасалған әдістерге сүйенсек, бір түрде жылулық сезіну туғызатын көптеген метроологиялық факторлар үйлесімін біріктеуге болады. Кез келген механикалық жұмыс соңында жылуға айналатынын бір түрдегі энергияның басқа түрге айналуы арқылы жүретіні белгілі. Сондықтан адамның орындайтын жұмысы неғұрлым қарқынды болса, онда ол соғұрлым көп мөлшерде жылу шығарады және оның көп бірлігін қоршаған ортаға береді. Егер адам денесі мен қоршаған орта арасындағы жылу алмасу қарқыны азайса, онда бұл жағдайда адам ағзасында жылу жиналады да оның температурасы көтеріле бастайды.

Сонымен қатар, адам денесінің температурасы қалыпты жағдайдан аз болғанда, ең аз дегенде 1ºС-қа көтеріліп немесе төмендесе бұл адамның көңіл-күйінің өзгеріуіне әкеп соғады. Адам ағзасы қоршаған ауаның әсеріне қарсы тұрады, қалыпты жылу теңдестігін сақтауға және қорғаныс реакцялары арқылы дене температурасының тұрақтылығын сақтауға ұмтылады.

а) адам температурасының әр түрлілігі мен ауа есебінен конвекция;

б) адам температурасының әр түрлілігі мен адам тұрған бөлменің ішкі қоршау беттері есебінен сәулеленуі;

в) адамды қоршаған температура және ауа ылғалдылығына байланысты тер шығару;

“а” және “в” факторлары ауа қозғалысына да қатысты.Сәйкесінше бөлмедегі температура t салыстырмалы ылғалдығы φ және ауаның қозғалыс жылдамдығы ω адам денесінің жылулық теңдестігін анықтайды, осы арқылы оның көңіл-күйін де анықтауға болады.Әдістеме жолдары арқылы алынған метроологиялық берілгендер желдету жүйесін құру кезінде маңызды болады.

Ауа алмасуының қалай жүргізілуіне байланысты желдету жасанды және табиғи болып бөлінеді. Бөлмеде ауа алмастыруды ұйымдастыру әдісі бойынша желдету жалпы, жергілікті және аралас болып бөлінеді. Жалпы желдету жұмыс аймақтарында басты түрде барлық бөлмелерде бірдей ауа ортасын (температура, ылғалдылық, ағзаның тазалығы және жылдамдылығы) тудыру шартын қарастырады. Жалпы желдету механикалық, аралас және табиғи болып бөлінеді. Жергілікті желдету бөлменің қалған бөліктерінің жағдайынан жақсы, гигиеналық талаптарға сай жергілікті орта  ауасын жұмыс орнында туғызады. Жергілікті желдетудің негізінде басты зиянды заттың шығуы анықталған жерде (өндіріс құрлысы) шоғырланған өндіріс ғимараттарда құрвлған. Басты түрде өндіріс бөлмелерінде қолданатын аралас жүйелер – жергілікті және жалпы желдетуді қосқандағыны көрсетеді.

Өнеркәсiптiк желдету жабдығы - берiктiктiң үлкен қоры бар күрделi және қуатты инженерлiк жүйелерi. Мұндай желдету кез келген қосындылардың ауасынан тез алып тастауы қамтамасыз етуге қолданылады. Өндiрiстiк процесс үшiн зиянды: артық температура және дымқылды, газ және шаң көтерілуін, түтiн және өте ұсақ қатты қосындылар мөлшерін төмендетеді.  Өнеркәсiптiк желдетудiң басты үш мiндетi бар: жылумен, жоғары ауа ылғалдылығымен және шаңмен күресу. Әдеттегiдей, шаңмен желдетудiң жалпы алмасу жүйелерi де жұптаса алады. Ылғалды тиiмдi бейтарап қалдырсын тек қана арнайы өнеркәсiптiк желдетудi алады - жергiлiктi сорулар. Өнеркәсiптiк желдетудi шаңмен күрес үшiн 95-99 пайыздарға дейiн шаң көтеруге ұстайтын қуатты аспирациялық жүйелермен екпiндейдi.

Желдеткіш (латынша: ventіlatіo — желдету)— өндіріс орындарын желдетуде, аэроқоспаларды құбырмен тасымалдауда, т.б. ауаны немесе басқа газдарды қозғалысқа түсіріп орнын ауыстыру үшін олардың артық қысымын (әдетте, 0,15 Мпа-ға дейін) тудыратын қондырғы. Олар үймереттерді жәнешахталарды желдетуге, қазан және пеш агрегаттарына ауа жіберуге не олардан түтін мен зиянды газдарды сорып тысқа шығаруға, материалдарды кептіруге, машина бөлшектері мен механизмдерін салқындатуға, сусымалы және талшықты материалдарды пневматикалық жолмен тасымалдауға, бірқатар технологиялық процестерді атқаруға, машина радиаторлары мен конденсаторын салқындатуға, т.б. қолданылады.

Желдеткіш  – бөлмелерді желдету кезінде немесе  аэроқоспаларды құбырлар арқылы тасымалдау үшін ауаны немесе басқа газды шамадан тыс қысымдайтын құрылғы. Өнеркәсіптік желдеткіштердің стол үстіне қойылатын және аспалы желдеткіш түрлері кеңінен тараған. өшатын аппараттарда желдеткіштер тарту күшін тудыратын құрал ретінде (көтергіш желдеткіштер, турбореактивтік екі контурлы қозғалтқыш желдеткіштері,желдеткіш — фенестрон) пайдаланылады. Желдеткіштер қуаттылығынақарай Вольттың үлестерінен (тұрмыстық желдеткіштер) мыңдаған кВт-қа (өнеркәсіптік желдеткіштер) дейінгі желдеткіштер, ал құрылымына байланысты — центрден тепкіш желдеткіш және осьтік желдеткіш болып ажыратылады (суретті қ.). Желдеткіштер, негізінен, қозғалтқышпен белдікті беріліс арқылы немесе тікелей серіппелі муфта көмегімен әрекетке келтіріледі. Кішігірім желдеткіштердің қалақшалы дөңгелегі тікелей қозғалтқыштың білігіне бекітіледі, ал ірі желдеткіштер сору жылдамдығын реттегіш және діріл бәсеңдеткіш құрылғылармен жабдықталады.

3.3 Есептеу.

Вентиляция есептеу.

Адам санынан шығатын жылу мөлшерін есептейміз:

Qn=0.5nq

Мұнда: n – адам саны

q – жылу көлемі.

Техникалық жабдықтарды желдету есебі

Техникалық жабдықтарды желдету есебі мына формуламен есебдетеді:

, кВт

Мұнда: G – жабдық өнімділігі, кг/сағ;

С – жылу сыйымдылығы, кДж/кг*°К

t_б, t_м – өнімнің бастапқы және соңғы темперетурасы, °С

η – ПӘК, η = 0,75/0,95

Техникалық жабдықтарды мұздату есебі 6.1 кестесінде

2.2.1 кестесі: Техникалық жабдықтарды мұздату есебі:

Жабдық атауы	Өнімділік, кг/сағ	Энтальпия, Дж/кг		Қуаттылық, Вт
		бастапқы	соңғы
Мұздату құр., А1 – ООЛ – 25	25 т/ч	398000	358500	274305
Пастерлеу – мұздату құр., Колдинг	20 т/ч	458000	358500	552778
Резервуар Я1-ОСВ-5	6300	49172	34750	24036,7
Резервуар Я1-ОСВ-5	6300	98400	39400	59000
Резервуар Я1-ОСВ-10	10000	98400	39400	163900
Резервуар Я1-ОСВ-5	6300	49172	34750	24037
Резервуар Я1-ОСВ-10	10000	98400	39400	163900
Резервуар Я1-ОСВ-10	10000	98400	39400	163900
Пастерлеу – мұздату құр., ОПУ – 10	10000	418000	358500	165278
Резервуар Я1-ОСВ-5	6000	458000	358500	165833
Резервуар Я1-ОСВ-25	25000	378000	358500	138900
Резервуар Я1-ОСВ-5	6300	49172	34750	24037
Установка ОПЛ-10	10000	86670	34750	144222
Резервуар Я1-ОСВ-10	10000	98400	39400	163900
Резервуар Я1-ОСВ-10	10000	98400	39400	163900
Резервуар Я1-ОСВ-10	10000	98400	39400	163900

Желдетумен жабдықтау түрлеріне байланысты жүктемелер.

Жылумен жабдықтаулар жүйелері жылулық қуаты технологияға, вентеляция максимал жылулық жүктемелердің сома сияқты келесі формуламен анықталады:

Мұнда: К – коэффицент, К = 1.05/1.2;

Q_o – жылу;

Q_в – вентиляция;

Q_г.в – ыстық су;

Q_m – техникалық жабдық.

Желдетуге жылулық жүктеме сыртқы ауада есепті температурада ғимараттардың сыртқы қоршаулары жылу жоғалтулармен анықталып жатыр. Жалпы алғанда жағдайға ол ғимарат ірілендірген мінездемелер бойынша нақтылы мүмкін болу, құрылыс көлемге, меншікті жылытқыш мінездемелер мына формуламен анықтылады:

Мұнда: , - ауаның ішкі және сыртқы температурасы, °С

Ғимарат инфильтрациясына байланысты желдетумен қамтамасыз ету мына формуламен анықталады:

Мұнда:  – инфильтрация коэффициенті

W_в – желдің орта жылдамдығы (бір ай ішінде).

а – түзету коэффициенті.

Вентиляцияға жумсалатын жылу саны винтиляция цехінен, ғимараттан, жеке бөлмелерден тыс келетің ауа санына тең. Ол былай есептеледі:

, - вентиляцияның сыртқы және ішкі температурасы, °С

3.4 Өрт қауіпсіздігі.

Өрт қауіпсіздігі – бұл өрт болу мүмкіндігін болдырмау және оның пайда болған кезінде адамдарға, құрылыс және материалдық құндылықтарға өрттің қауіпті факторларының жағымсыз әсерлерін жою үшін қажетті шараларды қолдану болып саналады. Өрт қауіпсіздігі өрттің алдын алу шаралары мен және белсенді өрт қорғанысымен қамтамасыз етіледі. Өрт профилактикасы болып өртті болдырмау немесе оның салдарларын азайтуға бағытталған іс – шаралардың кешені саналады.  Белсенді өрт қорғанысы – бұл өрт немесе жарылысқа қауіпті жағдайларымен белсенді күресуді қамтамасыз ету шаралары.

Өндірістегі өрттердің негізгі себептеріне құрал-жабдықтардың технологиялық жұмыс тәртібінің бұзылуы, электр жабдықтарының ақаулылығы, жабдықтардың жөндеу жұмыстарына нашар дайындалығы, әртүрлі материалдардың өздігінен жануы және т.б. жатады.

Жарылыс кезінде өртті болдырмау үшін ыстық жанғыш, жарылысқа қауіпті ортаның пайда болуына мүмкіндік бермей, оталдыру көзінің пайда болуына кедергі жасау керек.

Өндіріс бөлмелерінін, жарылыс және жарылыс – өрт қауіптілігі бойынша категорияларга бөлінеді.

А жарылыс-өрт қауіптілігі бар бөлмелер – жанатын газдар, олардың төменгі жарылыс шегі ауа көлемі не 10% және одан төмен; жанғыш сұйықтар буларының жарылыс температурасы +28°С дейін, сондай жағдайларда аталған газдар мен сұйықтардың жарылыстарынан қауіпті қоспалар пайда болып, олардың көлемі бөлменің көлемінен 5% артық болады; сумен, ауа оттегісімен әрекеттескенде жарылатын ненмесе жанатын мүмкіншілігі бар заттар. Бұл категорияға жататындар: сырлайтын жэне бояулар дайындайтын бөлмелер, суйык газдары бар объектілер т.с.с.

Б жарылыс – өрт қауіптілігі бар бөлмелер – жанатын газдар, олардың төменгі жарылыс шегі ауа көлемінен 10% жогары; жанғыш сұйыктар буларының от алу температурасы +28°С тан +61°С дейін; өндіріс жагдайларында от алу температурасына дейін және одан да жоғары температураға дейін қызған сұйықтар; жанатын шаңдар немесе талшықтар, олардың теменгі жарылыс шегі ауа көлеміне 65 г/м³ және одан темен, сондай жағдайларда, аталған газдар, сұйықтар мен шаңдар жарылыстарынан қауіпті коспалар пайда болып, олардың көлемі бөлменің көлемінен 5% артық болады. Бұл категорияга жататындар: аммиак сақталған бөлмелер, жанатын тозаңы бар цехтар т.с.с.

В жарылыс – өрт қауіптілігі бар бөлмелер – буларының температурасы +61°С жоғары болатын жанатын сұйықтар; жанатын шаңдар немесе талшықтар, олардың төменгі жарылыс шегі ауа көлеміне 65 г/м³ және одан жоғары; сумен, ауа оттегісімен жанатын қатқыл материалдар мен заттар әрекеттескенде ғана жанатын мүмкіншілігі болады. Бұл категорияға жататындар: ағаш өңдейтін, автомобильдерді күту және жөндеу зоналары, көмекші қоймалар т.с.с.

Г жарылыс – өрт қауіптілігі бар бөлмелер - ыстық, қызған немесе балқыған күйде пайдаланатын жанбайтын заттар мен материалдар. Оларға дэнекерлеу, ұста т.с.с учаскелер жатады.

Д жарылыс – өрт қауіптілігі бар бөлмелер – салқын күйде пайдаланатын жанбайтын заттар мен материалдар болады. Оларға слесарлық, механикалық, компрессор бөлмелер жатады.

Өрттің алдын алу шараларын мыналар кіреді:

-   құрылыстық – жобалау;

-   техникалық;

-   ұйымдастырушылық;

Құрылыстық – жобалау шаралары ғимараттар мен құрылыстардың отқа төзімділігімен анықталады (конструкцияматериалдары жанғыш, қиын жанатын, жанбайтын болып бөлінеді). Отқа төзімділік шегі дегеніміз – бұл оттың әсерінен құрылыс конструкцияларының бірінші сызат пайда болғанға дейінгі шыдайтын уақыт интервалы. Барлық құрылыс конструкциялары отқа төзімділік шегі бойынша 8 деңгейге бөлінеді. Ғимараттардың отқа төзімділік деңгейіне байланысты өрт кезінде эвакуациялауүшін шығатын жерлерге дейінгі қашықтықтар белгіленеді.

Техникалық шаралары:

- өмірге қажетті жүйелерді (жылу, жарықтандыру, вентиляция т.б.) орнатқан кездерде өрт қауіпсіздігі нормаларын сақтау;

- құрал – жабдықтар жұмысының тәртібі мен технологиялық процестер парамертлерін сақтау;

- әртүрлі қорғану жүйелерін пайдалану.

Ұйымдастырушылық шаралар - құрамына өрт қауіпсіздігі бойынша оқу өткізу, өрт қауіпсіздігі шараларының сақталуын тексеру кіреді.

Өрт сөндірудің келесі тәсілдері қарастырылады:

1.      ыстық  жанғыш затты тотықтырғыштан бөлектеу;

2.      ауадағы оттегі концентрациясын азайту;

3.      ыстық жанғыш заттың температурасын оталдыру температурасынан төмендету.

Өрт сөндіру заттары ретінде су, құм, көпіршіктер, ұнтақтар, өрт тудырмайтын газ тәріздес заттар, инертті газдар, булар қолданылады.

Өрт сөндіру құралдары 2-ге бөлінеді:

-   қол көмегімен жұмыс істейтін құралдар (құм салынған жәшіктер, асбест жабындары, өртке қарсы құрал-саймандары бар тақталар; химиялық көпіршікті от сөндіргіштер; ұнтақты отсөндіргіштер; көміроттекті отсөндіргіштер; хладонды отсөндіргіштер; құрама отсөндіргіштер);

-   өртке қарсы жүйелер (сумен жабдықтау жүйелері; көпіршікті генераторлар; автоматты сигнал беру құралдарын қолдану арқылы автоматты өрт сөндіру жүйелері).

Кез келген объектілерді эксплуатациялауды (туристік фирмаларды, қонақ үйлерді, демалыс базаларын) бекітілген нормативті құжаттар талаптарына сай қатаң түрде жүзеге асыру қажет.

Барлық қоғамдық және өндірістік ғимараттарда нақты көрсетілген кедергісіз тез шығуға кепіл беретін апатты жағдайларда шығатын жерлер болуы тиіс. Есіктер іш жағынан ашылуы керек. Бұл жерлерде кедергі келтіретін бөгде заттар мен отқа жанғын материалдар болмауы керек. Бұдан басқа да құтқару жолдары қарастырылуы жөн (мысалы, сыртқа шығатын сатылар мен шатырға шығатын жерлер). Өрт кезінде ешқашан лифтті қолдануға болмайды.

4 Өндірістік экология

4.1 Құрал жабдықтық бөлімдегі дыбыстық қысым деңгейінің есебі

Өндірістік орталардағы қолайсыз факторларға шу жатады. Адам ағзасына олардың әсері ең алдымен жаңа жоғары өнімді құралдарды қолдану кезіндегі әртүрлі станоктар мен агрегаттардың жоғары жылдамдықта жұмыс істеулерімен байланысты. Насостар, компрессорлар, трубиналар, пневматикалық құралдар, станоктар және тағыда басқа қозғалыстағы құралдар шудың көзі болып табылады. Сонымен қатар, соңғы жылдардағы қаладағы транспорттардың көбеюіне байланысты, қолайсыз факторлар ретінде шудың әлеуметтік маңызы да зор.

Шу (дыбыс) деген не? Шу деп түрлі жиіліктегі және қуатты дыбыстардың шым-шытырық қозғалысын айтады. Дыбыс үнемі газды, сұйық және нығыз толқын түрінде тараған тербелмелі қозғалыстан тұрады. Газды сұйық немесе нығыз орта болғанда ғана дыбыс адамдардың құлағына естіледі. Ауа жоқ жерде дыбыс толқындары таралмайды да, ешқандай дыбыс естілмейді. Мысалы: қоңырауды электр жүйесіне жалғап шыны қалпақпен жапсаң қоңырау сылдыры анық естіліп тұрады. Егер қалпақ астындағы ауаны насоспен біртіндеп сорса қоңырау сылдыры азая түседі де ауа біткен соң естілмейтін болады.

Ауаның тербелуі жиіленген сайын дыбыстың күші де әрі жоғары, әрі жіңішкелене береді. Мысалы: сиыр мөңірегенде ауа секундына 20-30 қозғалу (тербелу) болса, масаның ызыңында 10000-ға дейін тербелу болады. Дыбыстың негізгі физикалық сипаттамалары мыналар: тербелу жиілігі, таралу жылдамдығы, күші және қысымы. Дыбыстың тербелу жиілігі (f) герцпен өлшенеді. 1 герц (гц) 1 секунд ішінде толық 1 циклы өтетін тербеліс жиілігінің өлшеу бірлігі. Герц атауы электромагниттік толқындарды ашқан неміс физигі Г. Р. Герцтің құрметіне қойылған. Орысша Гц. Халықаралық белгіде НZ болып жазылады.

Жоғарғы жиіліктерді өлшеу үшін оның еселік бірліктері жиі қолданылады: 1 килогерц (Кгц)= 1000 гц, 1 мегагерц (Мгц) – 1000000 гц.

Адамдардың құлағы жиілігі 16 гц пен 20000 гц аралығындағы механикалық тербелімдер дыбысын естіп, одан төменгі және жоғары тербелімдегі дыбыстарды естімейді. Бірақ бұл жиіліктегі дыбыстардың адамдар үшін өте зиянды әсері бар.

Дыбыс тербелімінің жиілігі 16 гц-тен төмен болса, оны инфрадыбыс деп атайды. Олар құлаққа естілмегенімен адамдардың ішкі мүшелеріне күшті әсер етіп, жұмыс ырғағын өзгертеді.

Тәжірибе жүзінде инфрадыбыстың жиілілік аймағы төменгі (16 гц төмен) жағынан шектелмеген. Табиғатта 1 гц-тың 10-дық тіпті 100-дік үлесіндей инфрадыбыстық тербелістер кездесе береді.

5-9 гц аралығындағы дыбыс тербелістері бауырдың, қарынның, талақтың тербелімін көбейтіп кеуде клеткаларын ауыртады.

Тербелімі 12-14 гц дыбыстар құлақтың зыңғылын көбейтеді.

Шудың әсерінен адам ағзасында ең алдымен есту, жүйке, жүрек тамыр жүйесінің өзгерістері дамиды. Олардың айқындылығы шудың параметрлеріне, шу жағдайындағы жұмыс ету стажына, жұмыс уақытындағы шудың ұзақтығына және ағзаның сезімталдығына байланысты.

Шумен байланысты еңбек процесі кезінде, адам денесі мәжбүрлі қалыпта болатынын, белгілі бір бұлшық еттер тобының кернелікте болуын, нервтік-эмоционалдық кернеулікті және осыған қоса дірілдің, шаңның, улы заттардың, қолайсыз метеорологиялық жағдайлардың әсерін ұмытпау керек. Бұның барлығы аурудың клиникасын қиындататын факторларға жатады.

Патогенезі шудың адам ағзасына әсерінің механизмі күрделі және толығымен зерттелмеген. Шу туралы пікірлер айтылған жағдайларда, ең алдымен есту мүшесіне аса көңіл аударылады. Сонымен қатар шу есту мүшелерінен бөлек терідегі сезімьал рецепторлар арқылы да қабылдануы мүмкін. Ол есту қабілетінен айырылған адамдарда, сипап сезу арқылы дыбыс сигналдарын анықтау мүмкіндіктерінің бар екендігімен бағаланған.

Тері жабындыларындағы дірілді сезетін рецепторлардың дыбыс толқындарын қабылдау қабілеті ағзаның дамуының ерте кезеңдерінде есту ағзасының қызметтерімен жүзеге асуымен түсіндіріледі. Кейінірек эволюциялық даму процесі кезінде, тері жабындыларынан есту ағзасы қалыптасады, ол акустикалық дыбыстарға әсер ете бастайды. Адам құлағының акустикалық тербелістерді қабылдау диапазонының жиілігі кең – 16 – 20 000 Гц. 1000-3000 Гц дыбыс жиілігін қабылдауға есту анализатор-лары өте сезімтал.

Ішкі құлақтың есту анализаторларының шеткі бөлімдерінің шудың әсерінен жарақаттануына байланысты, бірқатар зерттеушілердің тексерулері бойынша, ету ағзасындағы өзгерістердің пайда болуымен түсіндіріледі. Осымен ішкі спирал және спиралды ағзадағы (кортиев) зақымдалған клеткалардың алғашқы орналасқан жерлері түсіндіріледі. Кейбір авторлардың айтуы бойынша ұзақ шудың әсері ішкі құлақтағы тұрақты қан айналымның бұзылыстарына әкеледі, ол лабиринттегі сұйықтықтардың өзгерістерінің себептері болып табылады және спиралды ағзаның сезімтел элементтерінің дегенеративті процестерін тудырады.

Есту ағзасының зақымдануының патогенезінде ОНЖ маңызын еске алу керек. Қарқынды түрдегі ұзақ шудың әсерінен ұлудың нервтік аппаратында дамыған патологиялық өзгерістер қыртысты есту орталықтарына шамадан көп күш түсумен негізделген.

Естудің төмендеуі кейбір биохимиялық процестерге негізделген. Жануарлардың спиралды ағзасын гистохимиялық тексерулер кезінде, гликогенннің құрамындағы нуклеин қышқылдарын, сілтілі және қышқылды фосфатазаны, янтарлы дегидрогеназа және холинэстеразалық өзгерістер анықталған.

Адекватты емес өзгерістердің пайда болуы мен шудың әсерлеріне жауаптары есту анализаторларының анатомиялық физиологиялық байламдарындағы нерв жүйесінің әртүрлі бөліктерінде орналасуға байланысты. Есту анализаторларының рецепторлық аппараты арқылы әсер ететін, акустикалық тітіркендіргіштер, тек қана қыртысты бөлімде ғана емес сонымен қатар басқа ағзалардың да қызметтеріндегі рефлекторлы ығысуларды шақырады.

Дыбыстың зиянды жақтары да бар. Қатты дыбыстар жұмыс жасауға, ойлауға, демалуға кеселін тигізеді.

Бұрын дыбысқа (шуға) көп көңіл бөлмей оның мәдениетпен техниканың айырылмас жолсерігі, онан құтылудың жолы жоқ деп есептелетін.

Қазір болса, машиналар мен жабдықтардың саны өсіп, мөлшері үлкеюіне байланысты қоршаған ортада дыбыс көп тарап және жағымсыз факторлардың біріне айналды. Қалалар мен өндіріс орталықтарында шу жылдан-жылға көбейіп, елдің мазасын ала бастады. 1948 жылы қала тұрғындарының 23 %-і дыбыстың өсуіне наразылық білдірсе, 1961 жылы олардың саны 50 %-ке жетті. Соңғы 20 жылда үлкен қаладағы дыбыс қуаты 10-15 есе көбейді (19).

Қаладағы шу негізінен темір жолмен жүрген пойыз, трамвай тарсылынан, ұшақтардың гүрілінен, автомашина, мотоцикл, тұрмыстық жабдықтармен құрылыс алаңында жұмыс жасайтын техниканың дыбысынан құралады. Барлық шудың 80 %-не жуығы автомашиналардан тарайды.

Адамдар үшін шу өте қауіпті. Оның қолайсыз әсері көп уақытқа дейін білінбей жүреді де, білінгеннен кейін кеш болады. Оның үстіне дәрігерлер нәтижелі емдеу жолдарын табалмай жүр.

Бөлімдегі белгілі бір n санды құрал жабдықтықтардан тарайтын дыбыстық қысым деңгейінің есебі мына формуламен есептейді:

мұнда: L – дыбыстық қысым деңгейі;

r – құрал – жабдықтардың арақашықтары (4.1 суреті)

В – тұрақты орын, м³;

мұнда: V – тұрақты орын көлемі, м³

V=14,5364,8=2505,6 м³

4.1 кестесі – М – мағыналы коэффицентті

Бөлім көлемі, V, м3	Орта геометриялық жиілік, Гц
	63	125	250	500	1000	2000	4000	8000
200 кем	0,8	0,75	0,7	0,8	1	1,4	1,8	2,6
200 - 500	0,65	0,62	0,64	0,75	1	1,5	2,4	4,2
500 артық	0,5	0,5	0,55	0,7	1	1,6	3	6

Есепті орындаймыз:

1000 Гц жиілігінде:

4.1 суреті – Құрал – жабдықтық бөлімдегі дыбыс көздерінің орналасу жоспары.

Құрал жабдықтық бөлімдегі дыбыстық қысым деңгейі санитариялық нормаларға сай (L_норм = 85 Дб).

4.2 Санитарлық – гигиеналық бақылау негізі

Санитарлық – гигиеналық бақылауға негізгі есепке технологиялық және санитарлық – гигиеналық тәртіптерге, шикізаттарға, микробиологиялық жарамдылыққа, сүт өнеркәсіп – орнату, кәсіпорындан дайын өнімдер, шығарылымдың дайын өнімдер, ораушылар, таңбалаулар және реті жабдықтар, және микробиологиялық көрсеткіштер жуғыштар және дезинфекциялар сапасы тексеру.

Зауытқа сүт автомолцистернада әкелінеді. Өндіріп алу зерттеу үшін сүт сынақтар таңдау мемлекеттік стандарт бойынша өтеді

Сүттің органолептикалық бағаны сүт цистернадан әрбір секциядан өндіріп алынады. Органолептикалық бағаның алдында сынақтар қайнату шығып жатыр. Цистерналарда сүтте түсуде цистерналарға әрбір секцияда оның температураны өлшейді. Үйме – жүйме болған кесектермен сүттің сынақтары марля екі жік арқылы сүт майын алдын ала сүзеді. Сүт мұздатылған ерітуден кейін бағаланады.

Қабылдау кезінде сүттің қышқылдығын титрлеулері әдіспен анықтайды. Сүттен табиғи қасиеттерден ауытқуда нп қайнату сынақты істеп жатыр. Сонымен қатар, редуктазаға сынақтар алып қойып, ашыту, қышқыл май бактериялардың қатысуы және мәйек – ашыту. Ауылдардан, сүт фермалардан қабылданған сүтті, он күнде бір рет редуктазды сынақ бойынша бактерияларға тексеріледі.

Сүттен бөліп автомолцистернада әкелінген майдың орташа сынақтары әрбір секциядан алынады. Сүттің тазалығын және тығыздығын түскен әрбір топты партиядан сынақ күн сайын алынады.

Түсетін сүт ыдыстары ішінара және партиялап жеке стандарттарға және техникалық шарттар талаптарына сәйкес тексереді.

Шикізат, қосалқы материалдар, белгілер, буып – түйетін қағаз, жуушы және аммонилаушы құралдар зауыт – жасап шығарушымен көрсетуші сапа туралы лайықты куәліктерге бақылап отырып кәсіпорындарға түсуге тиісті. Лабораториялар жұмысшылары сапа, жағдайда қажеттілік туралы куәлікте органолептикалық бағаны және физикалық – химия зерттеулерді өндіріп алып жатыр көрсетілген осы әрбір партиялар сәйкестік тексеріп; материалдарда сапасы артушылықта айқындауда олардың өндірістік цехтеріне беруге рұқсат береді.

Сапасыз материалдар және сақталған сүт кері жабдықтаушыға қайтарылады.

Іске асыру үшін арналған дайын өнім, органолептикалық көрсеткіштер бойынша жұмыс істейтін стандарттарға және техникалық шарттарға сәйкес келуге тиісті. Істеп шығарылатын өнімдер сапа оның өндіруден, күюдан кейін партиялар бойынша сарапшы бағалайды. Осы тексеруге, органолептикалық бағаға және химия талдауға негізде техникалық шарттардың талаптарға сәйкестік орындалады.

Сүт өнеркәсіптеріңде микробиологиялық бақылаудың негізгі есеппен оның дәмді және қоректендіргіш қасиеттерің, сапасын жоғарылату, өнімдер шығарылымдың қамтамасыз етуі келіп жатыр. Микробиологиялық бақылау өндірістерге технологиялық және санитарлық – гигиеналық тәртіптерге түсетін шикізатқа, материалдарға, ашытқышқа, дайын өнімдерге, және орындалу сапасын тексеру.

Талдау ұзақтығы аржағынан физикалық – химия зерттеуден нәтижелерден айырмашылыққа дайын өнімдер сапалар микробиологиялық зерттеулері нәтижелер цельномолочной өнім шығарылым тоқтау үшін қолданған ей алмайды, бірақ оларға бойынша кәсіпорын санитарлық-гигиеналық әл-аухаттылық туралы соттап жатыр, өндірістерге технологияда микробиологиялық процесстер мақсаттылық туралы сүт өнім, пайдалы микроорганизмдердің бар болуға және өнімдер кемістіктердің пайда болулары микробиологиялық себептерге

Әр санитарлық – гигиеналық бақылау арнайы зертханаларда өтеді.

Негізгі міндеттері:

1. Зерттеулер номенклатурасына сәйкес зертханалық зерттеулер жүргізеді;

2. Нормативтік құжаттардың талаптарына сәйкес зерттеу нәтижелерінің дұрыстығын, дәлдігін аныңтайды;

3. Санитарлық эпидемиологиялық қадағалау департаменті және басқармасы мамандарымен бірге зертхананың атқарған жұмыстары туралы мәліметтер дайындайды;

4. Аудандар көлеміндегі мамандарға әдістемелік басшылық жасайды;

5. Санитарлық эпидемиологиялық қадағалау департаменті және басқармасы мамандарымен бірге үлгілерді алу ережесі және оларды зертханаға тасымалдау, жеткізу ережесі туралы арнайы сабақтар өткізеді;

6. Зертханада кезекті жұмыс тоқсанында атқарылған жұмыстарға талдау жасалып, санитарлық-эпидемиологиялық департаменті және басқарма мамандарына мәліметтер дайындалады.

Негізгі атқаратын қызметтері:

1. Зертханалық зерттеулерге және сыртқы ортаның физикалық өлшемдерін өлшеулерге санитарлық эпидемиологиялық сараптама жасау;

2. Санитарлық-химиялық, токсикологиялық зерттеулерді; шу, діріл, электр магниттік өрісті және де басқа физикалық өлшемдерді сыртқы қоршаған ортада аныңтау;

3. Санитарлық эпидемиологиялық және қоғамдық гигиеналық мониторингке қатысу;

4. Келісім-шарттар негізінде заңды және жеке тұлғаларға өтініштері бойынша сертификациялық зерттеулер мен сараптама жасау;

5. Жаңа құрал-жабдықтарды, өлшеу құралдарын, зерттеулер әдістерін зертхана тәжірибесіне енгізу;

Зертхананың ішкі бөлімшелерінің қызметтері:

1. Санитарлық гигиеналық зертхананың бөлімшелері жоғарыда көрсетілген және төменде келтірілген функциялардың барлығын жүргізеді;

2. Нормативтік құжаттардың талаптарын түгел, уақытылы және сапалы орындау жұмыстарын жүргізу;

3. Жаңа МемСТ, НҚ, әдістемелерді меңгеру, жұмыс тәжірибесіне енгізу;

4. Зертханаға қойылатын метрологиялық талаптарды (температура, жарықтану, ауаның қозғалыс жылдамдығы, ылғалдық және т.б.) қамтамасыз ету, ауытқулар болған жағдайда талаптарға сәйкес реттеу шараларын жасау;

5. өлшеу құралдарының метрологиялық сынақтан уақытылы өткізілуін, зертхананы аттестацияға дайындауға және кезекті аттестацияға дайындауды қамтамасыз ету;

6. Зерттеулердің дұрыс жүргізілу мақсатында мамандардың әр бес жылда білімі мен біліктілігін жоғарлату;

7. Зерттеу нәтижелерінің дәлдігін, сапасын тексеру үшін әрдайым ішкі зертханалық және сыртқы бақылау жұмыстарын қамтамасыз ету;

8. Ішкі жұмыс ережелер талабын, еңбек және өндірістік тәртіп талабын, техникалық қауіпсіздік талабын, жұмыс орнында өндірістік тазалықты сақтауға және қызметкерлердің орындауын қамтамасыз ету.

4.2.1 Жабдықты тазалау әдісі

1. Жүйені ыстық сумен (45 – 50 °С) 15 – 20 минут бойы өнім қалдықтарың жойғанға дейін шаю.

2. Ыдыстарды, түтікшелерді, сорғыштарды, муфтарды щетканы пайдалана отырып ыстық су (45 – 50 °С) және «Вимол» арнайы жуу сүйықтығымен арласқан ерітіндімен жуып, бумен дезинфиция жасайды. Дезинфиция 3 – 5 минутқа созылады.

3. Жүйені «Вимол» арнайы жуу сүйықтығымен (65 – 70 °С) 15 – 20 минут бойы жуамыз.

4. Жылу сумен (35 – 40 °С) жуу сүйықтығын жойғанша дейін шайамыз. Индикакор қағазымен тексереміз.

5. 5% азот қышқыл ерітіндісімен шаямыз.

6. Жылу сумен жуу сүйықтығын толық жойғанша дейін шайамыз. Индикакор қағазымен тексереміз.

7. Бумен дезинфициялаймыз, содан толық дезинфиция үшін сумен шаямыз.

Түтікшелерді механикалық әдіспен тазалау:

Түтікшелерді және тақтатқаштарды сілті ерітіндісімен (20 – 45 °С) шаю.

Жүйені сумен өнім қалдықтарың жойғанға дейін шаю.

Түтіктер жүйесін сілті ерітіндісімен (55 – 75 °С) 8 – 10 минут бойы шаю.

Түтіктер жүйесін сілті ерітіндісінің қалдықтарың жойғанға дейін 3 – 7 минут бойы шаю.

Түтіктер жүйесін бумен дезинфициялаймыз (115 – 130 °С)

Резервуарларды тазалау әдісі:

Сумен өнім қалдықтарың жойғанға дейін шаю.

Ішкі жағын сілті ерітіндісімен жуамыз.

Сілті ерітіндісінің қалдықтарың жойғанға дейін шаю.

0,15% септусин ерітіндісімен дезинфициялаймыз.

Сумен шаю.

Пастерлеу жабдықтарың тазалау:

Пастерлеу жабдықтарың тазалау жұмыс циклы біткен сон өтеді.

Сумен өнім қалдықтарың жойғанға дейін 3 – 5 минут бойы шаю.

Темперетурасы 75 – 88 °С 30 – 40 минут бойы 1,2% каустикалық ұнтақ ерітіндісімен жуу.

Сілті ерітіндісінің қалдықтарың жойғанға дейін 7 – 10 минут бойы шаю.

Темперетурасы 70 – 75°С 30 минут бойы 0,6% азот қышқыл ерітіндісімен жуу.

Сумен 5 – 7 минут бойы шаю.

4.3 Қолданылатың жуу сұйықтықтары

4.3.1 кестесі – Жуу сұйықтықтары

№	Түрлері
1	10 % хлор ерітіндісі
2	Синтетикалық жуу сұйықтықтары
3	Ыстық су (45 – 50 °С)
4	0,5 % «Вимол» ерітіндісі
5	0,8 – 1 % «Вимол» ерітіндісі
6	1% каустикалық ұнтақ ерітіндісі
7	2% кальций ұнтақ ерітіндісі
8	Бу
9	5% азот қышқыл ерітіндісі
10	Септусин ерітіндісі
11	Хлорамин ерітіндісі
12	Натрий ерітіндісі
13	Тринатриофосфат
14	Сұйық шыны

5 Экономика

5.1 Резюме

ЖШС "Натиже" ұзақ мерзімде сақталатын тұтас сүт өнімдерін өндіру ұйымының техникалық жаңдандыру жобасы өте маңызды. Бұл туралы оның экономикалық көрсеткіштері 5.1 кестеснде көрсетілген.

5.1 кестесі – Жобаның экономикалық әсері

Көрсеткіш	Өлшем бірлігі	Жандандыруға дейін	Жандандырудан кейін	Коэффиценті
Өндісрі қуаттылығы	т/сағ	130	150	1,15
Жыл ішіндегі сүтті өндеу	т	39000	45000	1,15
Тауарды өнім	мың теңге	281409	365832	1,3
Өткен өнім	мың теңге	281598	365110	1,3
Жұмысшы саны	адам	30	36	1,2
Еңбек өндірісі	мың теңге	9380	10162	1,1
Орташа айлық	теңге	35000	36050	1,03
Тауардың өз құны	мың теңге	250454	319598	1,2
Кіріс	мың теңге	31144	45512	1,4
Шығын	теңге	0,89	0,86	0,98
Бір тонна сүттен өндірілген өнім	мың теңге	7,2	8,1	1,1
Өндіріс табысы	%	12,4	14,2	1,1
Капиталды салым	мың теңге	-	12900	-
Орнын толтырды	жыл		0,9

Еңбек өнімділігі мына формула мен анықталады:

V = T  Ч

V = 365832  36 = 10162 мың теңге.

Шығын:

З = С  Т

З = 319598  365832 = 0,86 теңге.

Бір тонна сүттен өндірілген өнім:

В = Т  М

В = 365832  45000 = 8,1 мың теңге.

Өндіріс табысы:

Р = П  С  100

Р = 45512 / 319598 = 14,2%

5.2 Нарық және маркетинг

Бағытты негіздеу үшін тауар нарығының келесі негізгі бөлімдерді зерттеу керек:

• Тұтынушылар құрамы және сұраныс;

• Бәсекелестік;

• Нарық шектері;

• Сатылым, нарықты бағалау, нарық бөлігі.

Маркетингтің ыңғайлы бағыттарын таңдау ЖШС «Нәтиже» ұйымына экономикалық жағдайын жоғарлытып, өндірітің өнімдерің сапасының жоғарлауына үлкен мүмкіндіктер ашады.

5.3 Өндірістік жоспар

Ұйымның экономикалық потенциялың бағалай отырып диплом жобасын орындау үшін келесі бөлімдер ескеріліді:

• Өндірістік бағдарлама;

• Шикі зат, материал, энергия;

• Мамандармен қамтамасыз ету;

• Өнім құны;

Өндірістік бағдарлама келесі негізгі факторларға байланысты:

• Зерттеу нәтижесі бойынша сұраныс пен өндіру деңгейін анықтаймыз;

• Өндіріс құрал – жабдықтары

• Шикі зат қоры

Өндірістік бағдарлама тура құны блйынша жобаланады.

Дайын өнім қалдығын жылдық өніммен салыстырады.

Өндірілген өнім мына формуламен анықталады:

Р = Т + О_Н - О_К,

Мұнда: Р – өндірілген өнім;

Т – тауар өнімі, млн. теңге;

О_н, О_к – жылдың бастапқы және соңғы дайын өнім қалдығы, млн. теңге.

Есептеулер көрсеткіші 5.2 кестесінде көрсетілген.