7 Билет

1. SCADA-жүйелер. Ақпаратты бастапқы өңдеу алгоритмдері . Автоматтандырылған басқару жүйелеріндегі (SCADA-жүйелердегі)  ақпаратты жинауды ұйымдастыру жалпы жұмыс істеу алгоритміне сәйкес (ШУЖ циклограммасы, 2 дәріс) технологиялық басқару объектісінің (ТБО) технологиялық айнымалылар датчиктерінен  ақпаратты цифрлық формада алуды анықтайды (3.1 суретті қара).

 

 

 

 

                3.1 сурет- Ақпаратты жинауды ұйымдастыру сұлбасы

x(t) – өлшенетін ақпарат сигналы

g(t) – түрлендіргіштің шығыс шамасы (пайдалы сигнал)

z – әсер етуші факторлар

g(t) – пайдалы сигнал және бөгеуілдің қоспасы

к – коммутатор

Температураны термопарамен өлшеген кездегі Х айнымалысын іске асыру мысалы:

                 

 

мұндағы:

t – ыстық дәнекер температурасы – x

t0 – суық дәнекер температурасы z0.

  

Егер  z0    - номинальді статикалық сипаттама

 

Ары қарай деңгей бойынша кванттау нәтижесінде y*(j t0) аламыз.

Ақпаратты бастапқы өңдеу. ЭЕМ-де параметрдің сандық мәнінде сақталатын алгоритмдер тобы ақпаратты бастапқы өңдеу алгоритмдері деп аталады. Ақпаратты бастапқы өңдеудің  негізгі алгоритмдері:

1)     Ақпараттың анықтылығын бақылау.2)     Интерполяция және экстраполяция. 3)     Өлшенетін ақпараттың сигналдарын фильтрациялау. 4)     Датчиктерді аналитикалық градуирлеу. 5)     Қалпына келтірілген мәндерді түзету.

Ақпараттың анықтылығын бақылау.Ең жиі кездесетін ақпараттың анықты емес себептері келесідей:

1)     датчиктердің және түрлендіргіштердің ақаулығы; 2)     байланыс линияларындағы бөгеуілдердің әсері;

3)     өлшеу приборларының метологиялық сипаттамаларының нашарлауы.

2. Циклды кодтар. Кез келген (n, k) топтық коды n символдан k  сызықты тәуелсіз жолдан тұратын матрица түрінде жазыла алады және керісінше, кез келген жиынтық k сызықты тәуелсіз n-разрядты кодты комбинациялар жиынтығы кейбір топтық коданың  құраушы матрицасы ретінде қарастырылы алады. Мұндай кодалардың барлық алуан түрлілігінің арасында, құраушы матрицаларының жолдары циклдықтың қосымша шартымен байланысқан кодаларды ерекшелеуге болады. Мұндай коданың құраушы матрицасының барлық жолдары, берілген код үшін құраушы деп аталатын  бір комбинацияны циклдық жылжытумен алынуы мүмкін. Бұл шартқа қанағаттандыратын кодалар циклдық кодалар  деген атқа ие болды. Жылжыту оңнан солға қарай жасалады, әрі шеткі сол жақтағы символ әр кезде комбинацияның соңына ауыстырылады. Мысалы, 001011 комбинациясын циклдық жылжытумен алынатын кодты комбинациялар жиынтығын жазайық:

                                        G =   .

Мүмкін болатын циклдық ( n, k )-кодалардың саны  әртүрлі топтық (n, k)-кодалардың санынан едәуір аз. Циклдық кодаларды сипаттаған кезде n-разрядты кодты комбинациялар  х фиктивті айнымалысының көпмүшелерінің түрінде беріледі. х-тің дәреже көрсеткіштері разрядтар нөміріне (нөлден бастап сәйкес келеді), ал х-тің жанындағы коэффициенттер болып жалпы жағдайда GF(q) өрісінің элементтері табылады. Бұл кезде санның ең кіші разрядына х°= 1 фиктивті айнымалысы сәйкес келеді. GF(q) өрісінен коэффициенттермен көпмүшені  GF(q) өрісіне көпмүше деп атайды. Біз тек екілік кодаларда қарастырумен шектелетіндіктен, х-тің жанындағы киэффициенттер тек қана 0 және 1 цифрлары болады. Басқаша айтқанда, GF(2) өрісінің көпмүшелерімен операциялар жасайтын боламыз.

Мысалы, көпмүше түрінде 01011 түзуші кодалық комбинацияны жазайық:

            G(x) = 0 • х⁴ + 1 • х³ + 0 • х² + 1 •х + 1 .

 Көпмүшені жазған кезде нөлдік коэффициенттермен мүшелер жазылмайтындықтан, түзуші көпмүше:

                                               G(x) = x³ + x+1.                                       (11.1)

3. Бірлік қателерді табу. Кез келген байланыс каналы бойынша қабылданған, қатесі болуы мүмкін h(x) кодты комбинациясы f(x) коданың қажалмаған комбинациясы мен  ξ(x) қате векторын модулі екі бойынша қосу түрінде берілуі мүмкін:

                                                   h(x) = f(x) ξ(x)                                        ( 12.1)

h(x)-ті g(x) құраушы көпмүшесіне бөлген кездегі қатенің бар екендігін көрсететін қалдық, егер қате векторына сәйкес көпмүше g(x)-ке бөлінбеген жағдайда ғана табылады; f(x) — коданың қажалмаған комбинациясы, демек g(x)-ке қалдықсыз бөлінеді.  

Бірлік қатенің векторының қажалған разрядында бірлігі және барлық қалған разрядтарында нөлдері болады. Оған ξ(x) = xⁱ көпмүшесі сәйкес келеді. Соңғы көпмүше g(x)-ке бөлінбеуі керек. хⁿ+1 жіктеуіне кіретін келтірілмейтін көпмүшелердің арасында, көрсетілген шартқа қанағаттандыратын ең кіші дәрежелі көпмүше х+1 табылады. Кез келген көпмүшені x+1-ге бөлгендегі қалдық нөлдік дәрежелі көпмүше болып табылады және тек қана екі мән: 0 немесе 1 ғана қабылдай алады. Берілген жағдайда барлық сақина, жұп санды мүшелермен көпмүшелері және 1-ге тең бір ғана қалдыққа сәйкес қалындылардың бір класы бар идеалдан тұрады. Осылайша, ақпараттық разрядтардың кез келген санында тек бір тексеруші разряд қажет. Бұл разрядтың символының мәні кез келген рұқсат етілген кодты комбинациядағы бірліктердің жұп санын, демек, оның x+ 1-ге бөлінетінін, қамтамасыз етеді. Алынған жұптыққа тексерумен циклдық код, бөлек разрядтардағы бірлік қателерді ғана емес, кез келген тақ санды разрядтардағы қателерді де табуға қабілетті.