2.Әскери коммунизм (1918–1921 жж.)

Аза­мат соғысы жыл­да­рын­дағы қалып­тасқан қиын­дықтар­мен бай­ла­ныс­ты Кеңес өкіметі 1918 жыл­дың ор­та кезінде ел­дегі бар­лық ма­тери­ал­дық ре­сурс­тар­мен, адам күштерін ба­рын­ша жұмыл­ды­ру, қала­лар­ды, өнеркәсіп жұмыс­шы­ларын, Қызыл Ар­ми­яны азақ-түлікпен қам­та­масыз ету, ел­де қатал еңбек тәртібін ор­на­ту мақса­тын­да «әске­ри ком­му­низм» са­яса­тын енгізді. Бұл төтен­ше са­ясат эко­номи­калық күй­зеліс, Кеңес мем­ле­кетін ше­тел ин­тервент­тері мен ішкі жа­улар­дан қорғаудың қажеттілігінен туған еді. «Әске­ри ком­му­низм» са­яса­ты негізінде азақ-түлік мәсе­лесін ше­шу үшін төтен­ше ша­ра азық-түлік са­лығы енгізілді. Ол бойын­ша ел­дегі бай­лар мен ку­лак­тардың қолын­дағы та­уар­лы ас­тықтың көп бөлігі ешқан­дай қай­та­рым­сыз алын­ды, бұқара ха­лықты азық-түлікпен бір ор­та­лықтан қам­та­масыз ету көзделді, ауыл ша­ру­ашы­лық өнімдерін өз еркімен са­туға ти­ым са­лын­ды.

«Әске­ри ком­му­низм» са­яса­ты бойын­ша ел­де жап­пай еңбек ету міндеттілігі та­лап етілді. Қазақстан­да «әске­ри ком­му­низм» са­яса­ты негізінде өнеркәсіпті кеңес ор­ганда­рының қолы­на шоғыр­ланды­ру, оны Қызыл Ар­ми­яны қару-жа­рақ және жаб­дықтар­мен қам­та­масыз ету­ге жұмыл­ды­ру ша­рала­ры жүргізілді. Бүкілре­сейлік Атқару Ко­митетінің 1918 жылғы ма­мыр­дағы жар­лығымен әскер­ге өз еркімен ба­ру ісі жал­пыға бірдей міндетті әске­ри бо­рыш­ты орын­да­умен ал­масты­рыл­ды. 1918 жыл­дың жа­зын­да өлке­де Қызыл Ар­ми­яның құра­мын­да ұлттық әске­ри бөлімдер құры­ла бас­та­ды.

3.Қазақстанда ауыл шаруашылығын ұжымдастыру

Компартия 1927ж өткен 15съезі ауыл шаруашылығын ұжымдастыру бағытын жариялады. Негізгі ұстанымдары: еріктілік, дербестік, материалдық мүдделілік , ұжымдастыру сатыларына кезең кезеңмен өту. ҚАКСР – де ұжымдастыруды 1932ж көктеміне қарай аяқтау белгіленді. 1929ж екінші жарт бастап республикада колхоз құрылысы жедел дамытылды. Алғашқы МТС – тер (машина – трактор станциялары) құрылды. (жымдастыру мен отырықшыландыруды жаппай жүргізу үшін ауылдар мен қоныстарға 8 мың жұмысшы және 1204 жиырма бес мыңдықшылар жіберілді. Ұжымдастыру даярлықсыз, көбіне әкімшілік – күштеу арқылы жүргізілді. Ұжымдастыру бағытында жіберілген қателіктер: қатал жаппай қуғындаумен террорға негізделді; даярлықсыз , жергілікті жағдайлар ескерілмеген жүргізілді.; шаруашылық базасын жасау, тұрғын үйлер , мәдени тұрмыстық объектілер салу жоспары орындалмады. Мал шаруашылығы күйзелісті шығынға ұшырап , 1930-1932 ж аштық жарияланды. Ұжымдастыру қарсаңында -40,5 млн.мал болса, 1933 ж 1 қаңтарда 4,5млн.мал қалды. Бұл жағдай өлкеде аштық қасіретін туғызды

№18 билет.

1.Әбілқайыр хандығы

Әбілқайыр 1428ж хан сайланады. Жошы ханның 5 ұлы Шайбани ханның ұрпағы. Ұлыстың басым көпшілігі қыпшақтар болғандықтан Қыпшақ хандығы деп аталаған. Бірақ Әбілқайырдың 40жылдан астам хан болуына байланысты Әбілқайыр хандығы деп атаған. Әбілқайыр хандығы 92 ру – тайпадан тұрған. Әбілқайырды көптеген ру – тайпалар қолдаса да, хандықтың ішінде әлі де жер үшін , ел үшін талас тартыстар күшейді. 1431ж Тоқа – Темір ұрпақтарына қарсы шайқас Екіретүп деген жерде болып, Әбілқайыр хан жеңіске жетеди. Көптеген дүние мүлік олжалайды. Одан кейін Батый ханның астанасы болған Орда – Базарды бағындырып, өзінің астанасы етеді. 1446ж Әбілқайыр Атбасар маңында Мұстафа ханды тас талқан етеді. Әбілқайыр 1456-1457ж Сығанақ түбінде Үз – Темір тайшы бастаған ойраттармен жеңіліп қалады. Хан бұл аймақты тастап Дешті Қыпшақ жеріне кетуге мәжбүр болады. 1568ж Моғол хандығына қарсы жорыққа шығады. Жорық кезінде Әбілқайыр хан Аққыстау деген жерде қайтыс болады. Жорық нәтижесіз аяқталып, хандық мүлдем әлсірейді.

2.XV-XVI, XVII-XVIII ғ қазақ жыраулары

Сыпыра жырау 14ғ . Қазақстанның батысында өмір сүрген жырау қазақ пен ноғайға ортақ тұлға. Жырау есімі Ер Тарғын, Едіге жырларында кездеседі.

Сүйінішұлы Қазтуған 1420ж Астраханьдағы Қызылжар деген жерде омирге келген. Жыраудың бізге жеткен үш жыры белгілі. Солардын бірі Алаң да, алаң, алаң жұрт .

Доспамбет 15ғ 90жылдарында Дон өзенінің төменгі ағысының Азау қаласында дуниеге келген. Жырларында жастарды батыр, батыл болуға , елін , жерін қорғауға шақырады. "Айнала бұлақ басы жоқ", "Тоғай, тоғай, тоғай су", "Азау, азау дегенің" тағы басқа жырларының мазмұны отанды қорғауға бірлік пен берекеге үндейді.

Шалкиіз 1465-1560ж Жайық өзенінің шығыс жағалауында дүниеге келген. Жырларында көбіне әскери жорықтар жайында жазылады.

Жиембет Бортоғашұлы 16ғ 17ғ аралығында өмір сүрген. Сақталған жырларының мазмұнына қарағанда Есім ханның әскербасы қызметінде және кеңесшілірінің бірі болған. Есім хан жайында "Әмірің қатты Есім хан" деген жыры бар.

Марғасқа жырау да Есім ханның ең жақын жорық жырауы болған. Жыраудың туған өлген жылдары белгісіз. Есім ханға арналған "Еңсегей бойлы ер Есім" атты жеті мың жолдық тарихи жыры белгілі.

Ақтамберді Сарыұлы 1675-1768ж Оңтүстік Қазақстан Қаратау бойында дәулетті отбасынан шыққан. Орта жүздің ру басы ақсақалдарының бірі болды. Жырау 93жасында Семей өңірінде Жүректі деген жерде қайтыс болды.

Тәттіқара ақын Қостанай аумағының Сарыкөл маңында туып – өскен. Шаруа отбасы өзініңн жырларындаан шыққан. Абылай ханның жақсы көретін адамы болса керек. Жыраудың өзіне тән бір ерекшелігі ол өзінің жырларында қазақ батырларының қай рудан екенін баяндап отырады. Қамыстың Басы майда, түсі сайда атты жыры бар.