18.Сутектік байланыс.Оның түзілу механизмі

Сутектік байланыс құрамына сутегі мен электртерістігі күшті элемент-O,N,S,F,кіретін молекулалар арасында пайда болады.Мұндай молекулалар жалпы электрондық жұп сутегіден электртерістеу элемент атомына күшті ығысқаннан,ал сутегінің оң заряды кіші көлемде шоғырланған,сондықтан протон басқа атомның немесе ионның бөлінбеген электрон жұбымен әрекеттесіп оны ортақтастырады .

19. Тотығу-тотықсыздану реакциялары деп электрондардың бір бөлшектерден екіншіге ауысуымен байланысты жүретін реакцияларды айтады,яғни әрекеттесуші молекулалар құрамына енетін элемент атомдарының тотығу дәрежесінің өзгеру.

Қосылыстар тотығу процесі –элемент тотығу дәрежесін өсу процесін бұл кезде электр беріледі.Тотықсыздану элементі кемуі бұл кезде электрондар қосылады.

Қасиеттеріне қарай элементтері 3 топқа бөлінеді

1. Тотықтырғыш

а) қосылыстарда ең жоғары тотығу дәрежесін көрсететін элем атомы.

б) F,O атомдары мен молекулалары

2. тотықсыздандырғыштар

а)s,p,d,f ұяшықтарының металдың бос атомдары

б) қосылыстарда ең теріс тотықсыздану дәрежесін көрсететін элем атомдары

3. тотықтырғыш та,тотықсыздандырғыш та жатады.

а)4-6 топшалардың бейметал молекулалары

б) қосысылғыштар аралығында оң тотығу дәрежесін көрсететін элем атомдары

в) асқын тотық қосылыстар

Электрондық баланс әдісі реакцияға қатысқан және түзілген заттардағы элементтердің

тотығу дәрежелерін салыстыруға негізделген.

Мысалы

3+ 7+ 5+ 2+

KNO₂+NaMnO₄+H₂SO₄ KNO₃+MnSO₄+Na₂SO₄+H₂O

N³⁺-2e=N⁵⁺ 5 тотығу пр зат тот-сыз-ғыш

Mn⁰+5e=Mn²⁺ 2 тотықсыздану пр зат тот-р-ғыш

5KNO₂+2NaMnO₄+H₂SO₄=5KNO₃+2MnSO₄+Na₂SO₄+H₂O

Ионды-электрондық әдіс тотықсыздандырғыштың тотығуының,тотықтырғыштың тотықсыздануының иондық теңдеулерін жеке-жеке құрып,содан соң оларды жаолпы иондық теңдеуге біріктіруге негізделген.

Мысылы

Na₂CO₃+HOH NaHCO₃+NaOH

2 Na⁺+CO₃^2-+HOH Na⁺+HCO₃^-+Na⁺+OH^-

CO₃^2-+HOH HCO₃^-+OH^-

20. Әр түрлі топтар мен периодтар элемент атомдарының валенттік мүмкіндіктері.

Элемент атомдарының қалыпты күйінде де, қозған күйінде де ұяшықтарға орналасқан дара электрондар сол элемент атомының мүмкін болатын валенттіліктерін көрсетеді. Осы айтылғ,андар түсінікті болу үшін оттегі және фтор элементтері атомдарының электрондық – графикалық формулаларын келтірейік:

(46)

Қалыпты күйлерінде оттегі атомында 2 дара, фтор атомында 1 дара электрон бар, сондықтан оттегінің қалыпты күйдегі валенттігі 2-ге , фтордікі 1-ге тең. Енді оттегі мен фтор атомдарын энергия жұмсау арқылы қоздырып, электрондарын энергиясы төмен деңгейшеден энергиясы жоғары деңгейшеге көшіріп, дара электрондардың санын арттырып, валенттіктерін өсіруге бола ма? Оттегі мен фтордың сыртқы 2-ші деңгейлері бас және қосымша квант сандарының мәндеріне сәйкес екі деңгейшелерден (s, p) тұрады. Ал ол деңгейшелерде бо ұяшықтар жоқ екені олардың формулаларынан көрінеді. Сондықтан оттегі мен фтордың атомдарын қоздыру арқылы электрондарын энергиясы аз деңгейшеден энергиясы көбірек деңгейшеге көшіруге болмайды, сол себептен мүмкін болатын валенттііктерін де өсіруге болмайды. Ал енді 3-ші периодтағы оттегі топшасында тұрған күкірт, фтор топшасында тұрған хлорды қоздырып, сыртқы электрондарының энергиясы азырақ деңгейшеден энергиясы көбірек деңгейшеге көшіруге, соған сәйкес валенттіктерін арттыруға болады. Сырттан энергия жұмсау арқылы күкірт атомының деңгейшесінде жұп электронның біреуін 3d-деңгейшесіне көшіріп, валенттігін 4-ке , одан соң 3 s деңгейшесінедегі қос электронның біреуін, 3 деңгейшесіне көшіру арқылы валенттігін 6-ға өсіруге болады.